کاخ «سردار امجد» موزه می شود

به گزارش شبستان، مهری شیرمحمدی؛ چندسالی است که فعالان فرهنگی خواستار ایجاد موزه تخصصی غرب گیلان هستند و می‌گویند یافته‌های باستان‌شناسی تالش در محوطه‌ها و گورهای باستانی گیلان آنقدر زیاد است که می‌باید در یک موزه اختصاصی به نمایش درآید و متخصصان خواستار ایجاد موزه‌ای مستقل در کاخ زمستانی «نصرت الله خان عمید السلطنه» هستند و پیش از این نیز مسئولان محلی وعده‌هایی داده بودند، ولی هیچگاه به مرحله اجرا در نیامد.

اخیرا با خبر شدیم تفاهم‌نامه همکاری فی‌مابین اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با فرمانده سپاه پاسداران استان منعقد شده تا کاخ سردار امجد که در اختیار بسیج منطقه تالش است، بدین منظور اختصاص یابد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان در این‌باره اعلام کرد: مرمت کاخ سردار امجد در میدان امام شهر هشتپر و ایجاد موزه کاوش‌های باستان‌شناسی غرب گیلان و موزه دفاع مقدس در داخل کاخ قشلاقی، ما بین سپاه و میراث فرهنگی منعقد شده است.

یکی از فعالان فرهنگی در این باره می‌گوید: مطالعات باستان‌شناسی در تالش بیشتر از ۱۱۰سال قدمت دارد و با مطالعات میدانی «ژاک دمورگان و برادرش هنری» در سال ۱۸۸۹ میلادی در محوطه‌های گورستانی چون؛ «داش کپرو، لاله زار، حسن زمینی، و آق اولر» آغاز شده و با چاپ و انتشار این مطالعات در آن زمان، نگرش خاصی به عصر آهن و تحولات خاص این دوره در فلات ایران ایجاد شد.

«مریم سیاهپوش» با اشاره به دیگر کاوش‌های باستان‌شناسی در تالش طی دهه‌های اخیر می‌افزاید: کاوش‌های منظمی که بین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۵ در حوزه رودخانه کرگانرود صورت گرفت محوطه‌های گورستانی وسیعی از قبیل «اسب سرا، تندوین، تول، ویل و مریان» مورد بررسی و کاوش باستان شناختی قرار گرفت که در نتیجه این کاوش‌ها اشیای ارزشمندی کشف شد. حفظ، نگهداری و نمایش این اشیا در موزه برای معرفی فرهنگ و تمدن منطقه ضروری است.

وی با تاکید بر حفظ هویت‌های فرهنگی هر جامعه ابراز می‌دارد: توجه به میراث فرهنگی مستلزم شناخت و شناساندن این میراث گرانقدر به اعضای جامعه است و ایجاد موزه‌ها برای مرمت و نگهداری آثار فرهنگی به‌جا مانده از تمدن‌ها و اقوام ایرانی، می‌تواند به تقویت هویت ملی و فرهنگی اعضای جامعه کمک کند. ایجاد موزه تالش می‌تواند به‌عنوان یک مرکز فرهنگی، نقش موثری در معرفی و تقویت فرهنگی منطقه داشته باشد.

بنابر مستندات تاریخی، نصرت الله خان عمید السلطنه معروف به «سردار امجد» در دوره ناصرالدین شاه «خان کرگانرود» بود. وی از نیمه دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار تا انقلاب مشروطه حاکم کرگانرود تالش بود. وی دو کاخ برای پذیرایی از میهمانان و بزرگان دولتی ساخت؛ یکی کاخ زمستانی در «اطاقسرای هشتپر» و دیگری، کاخ تابستانی در ییلاق «آق اولر تالش». این عمارت، مهمترین بنای حکومتی باقی‌مانده دوره قاجار در غرب گیلان است که در حوادث مشروطه به آتش کشیده شد.

« منوچهر ستوده» وقتی دهه ۴۰بناهای گیلان را ثبت می‌کرد، از این کاخ دیدن کرده بود. آن زمان این کاخ به‌صورت ویرانه‌ای متروک در هشتپر افتاده بود. تصویری که ستوده در کتاب خود منتشر کرده، نشان می‌دهد سقف بنا کاملا از بین رفته و بنا فاقد درب و پنجره است. با این حال این نویسنده، کاخ امجد را بنای باشکوهی توصیف می‌کند که نظیر آن را در گیلان ندیده است.

ستوده در نسب سردار امجد می‌نویسد:« او پسر فرج‌الله خان سرتیپ، پسر حسن خان بیک، پسر حاجی امید گونه خان، پسر امیر ابراهیم خان پسر امیر گونه خان پسر حسین خان است.»

وی در توصیف این بنا می‌نویسد: «این خانه بنای آجری عظیمی است که نظیر آن در صفحات گیلان دیده نشده است. راهرویی در وسط در طول و عرض ساختمان، در طبقه اول و دوم دیده می‌شود که از این راهرو به ۱۰ اطاق طبقه زیرین و ۱۰ اطاق طبقه بالایین می‌توان رفت. پس از ورود از سردر اصلی بنا، سمت راست پلکانی است که به طبقه بالایین می‌رود. سبک بنا و هلال طاق‌های درگاه‌ها و سردرها در گیلان بی‌سابقه است.»

ستوده در تحقیقات میدانی خود از طراح بنا اطلاعی به‌دست نیاورده است، ولی در عجایب این کاخ نوشته است: «معروف است که آب این خانه از ییلاق سوبتین می‌آمده است». این کاخ ۶۰سال متروک بود تا اینکه در سال ۱۳۵۰ مرمت و به‌عنوان جمعیت هلال احمر تغییر کاربری یافت. بعد از انقلاب، کاخ سردار امجد در اختیار نهادهای انقلابی و سپس بسیج منطقه قرار گرفت.

این عمارت، در سه طبقه ساخته شده است. طبقه اول و دوم به صورت قرینه است. طبقه نخست، دارای دو در ورودی بزرگ در شمال و جنوب است. هفت پنجره تکرار‌شونده با طاق‌های هلالی در هر چهار ضلع بنای مربع شکل می‌شود. طبقه سوم در واقع کلاه فرنگی با پنجره های بادگیر است. کاشیکاری‌های آبی و فیروزه‌ای به‌کار رفته در طبقه دوم و سوم، مربوط به مرمت‌های دهه ۵۰ است. بنابر روایت اهالی، احداث و تکمیل این بنا ۲۵ سال طول کشیده است.

«حسین اکبری» یکی از اهالی هشتپر می‌گوید: این کاخ در بین اهالی معروف به «کاخ رامبد» است. «رامبد» پسر سردار امجد خان کرگانرود بود.

وی می‌افزاید: آنگونه که سالخوردگان روایت کرده‌اند، کاخ در دوران مشروطه توسط مشروطه‌خواهان به آتش کشیده شد و دلیل آن هم نفرتی بود که مردم از سردار امجد داشتند.

«ولی جهانی» با اشاره به نخستین کاوش‌های میدانی در منطقه تالش توسط دمورگان بین سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۰۸ قمری، می‌افزاید: دمورگان آثاری از نیمه دوم هزاره دوم و سده‌های آغازین هزاره اول در این مناطق پیدا کرد.

وی با اشاره به حفاری‌های دیگر باستان‌شناسی در سال های اخیر و برگزاری همایش تالش شناسی در سال ۱۳۸۳، اظهار کرد: راه‌اندازی موزه مستقلی برای نمایش یافته‌های باستان‌شناسی در محوطه‌های باستانی تالش، خواست مردم تالش است و به همین منظور از مدت‌ها پیش رایزنی برای ایجاد این موزه در کاخ زمستانی سردار امجد، صورت گرفته است.

جهانی با اینکه کاخ زمستانی خان کرگانرود به شماره ۱۵۲۲۱ و به تاریخ ۲۴اسفند ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده است، یادآور شد: مالکیت اصلی کاخ سردار امجد با هلال احمر شهرستان تالش است که فعلا در اختیار سپاه منطقه است و با تفاهم‌نامه‌ای که اخیرا منعقد شده، قرار است موزه باستان‌شناسی و موزه دفاع مقدس تالش در داخل کاخ ایجاد شود و محوطه و باغ پیرامون کاخ نیز به‌منظور ایجاد کارگاه‌های تخصصی صنایع دستی و نمایشگاه‌های دائمی به کار گرفته شود.