خودکشی واکسن دارد؟

همه ما در طول سال در اخبار و گزارش‌هایی که منتشر می شوند، پیرامون خودکشی مطالبی دیده یا شنیده‌ایم و قطعا به این هم فکر کردهایم که چرا واقعا کسی دست به این کار می‌زند و چه انگیزهای از انجام آن داشته است؟ آیا به چیزهای دیگری قبل از ترک زندگی و جامعه اندیشیده است؟ آیا از تنهایی و فقدان رنج میبرد؟ همه اینها پرسش‌های ذتامل برانگیزی است که افراد جامعه هنگام بروز چنین رفتاری دست‌کم یک هفته با آن درگیر می‌شوند. اندیشمندان حوزه جامعه شناسی و روانشناسی براین باورند که خودکشی یکی از رفتارهای های پرخطر انسانی است که آگاهانه انجام میشود.

هر ۴۰ ثانیه یک نفر در جهان بر اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهد

سازمان جهانی بهداشت، روز دهم سپتامبر را «روز جهانی پیش‌گیری از خودکشی» نامگذاری کرده است. بر اساس آمارهای بهداشت جهانی، هر ۴۰ ثانیه یک نفر در جهان بر اثر رفتار خودکشی جان خود را از دست می دهد. برخی از حقایق کلیدی که در مورد خودکشی منتشر شده حکایت از آن دارد که اکثر خودکشی ها در کشورهایی با درآمد کم و متوسط ​​اتفاق می افتد. البته میزان خودکشی در کشورهای پردرآمد بالاترین رقم را داراست. این بدان معناست که خودکشی یک مشکل بهداشت عمومی در همه کشورها در همه سطوح درآمدی است. در مقایسه با کشورهای با درآمد کم و متوسط ​ که در آنها نرخ برابرتر است، تقریبا ۳ برابر مردان با خودکشی در کشورهای با درآمد بالا می‌میرند.

خودکشی، دومین علت اصلی مرگ و میر در جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله است

از خودکشی به عنوان دومین علت اصلی مرگ ومیر در جوانان ۱۵ تا ۲۹ در جهان یاد می‌شود. اما به گفته بسیاری از روانشناسان خودکشی قابل پیشگیری است. برای کاهش پایدار در آمار خودکشی ها، همه کشورها باید استراتژی های اثبات شده پیشگیری از خودکشی را در برنامه های ملی بهداشت و آموزش بگنجانند.

این موضوعات بهانه‌ای شد تا با دکتر رضا دواساز ایرانی، مدیرگروه سلامت اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز پیرامون این رفتار پرخطر گفت و گویی داشته باشیم.

دواساز ایرانی در پاسخ به این پرسش که خودکشی چیست، می گوید: خودکشی جزء یک اختلال نیست، بلکه عوارض یک بیماری(افسردگی) است. اگر عوارض افسردگی درمان نشود، خودکشی انجام می شود.

او می‌افزاید: عوارض خیلی از اختلالات روانی مثل الکلیسم، اسکیزوفرنیا و... باعث رفتارهای خودکشی در فرد می‌شود.

از اصطلاح خودکشی موفق و ناموفق هرگز استفاده نکنید

این روانشناس بر این باور است که خودکشی یک رفتار است و توضیح می دهد: رفتار خودکشی به دو دسته اقدام به خودکشی و منجر به فوت تقسیم می‌شود. اما گاهی اوقات شاهدیم که در رسانه ها و بین مردم از اصطلاح موفق و ناموفق در خصوص خودکشی یاد می شود. ما انتظار داریم که در رسانه‌ها و مجامع علمی از این توصیفات استفاده نشود، زیرا بار معنایی خوبی ندارد که بگوییم خودکشی موفق بوده است. در واقع بار معنایی و نگرشی برای جامعه دارد که یعنی اتفاق خوبی بوده است که موفق شده، بنابراین در آمارها و گزارش‌ها تحت عنوان رفتار خودکشی از آن یاد کنیم.

کاهش آسیب‌های اجتماعی ارتباط تنگاتگی با کاهش آمار خودکشی دارد

دواساز ایرانی، درباره تقسیم‌بندی رفتار خودکشی می‌افزاید: رفتار خودکشی به ۲ دسته اقدام و منجر به فوت تقسیم می شود. او با اشاره به زنجیره آسیب‌های اجتماعی می گوید: آسیب های اجتماعی معمولا مثل زنجیر به هم وصل هستند؛ یعنی اگر ما یک آسیب اجتماعی را کم کنیم، آسیب‌های دیگر نیز کم می‌شود، این قانون جامعه شناسی است. یعنی ما هر چقدر بتوانیم درمان اعتیاد را گسترش دهیم؛ همسر آزاری، کودک آزاری، طلاق و خودکشی کمتر می‌شود. اینها همه به هم ربط دارند.

وی در تکمیل نظر خود و جایگاه خانواده با برشمردن علت و معلول هایی می افزاید: هرچقدر خانواده ها شاداب باشند، آسیب‌ها کمتر می شوند. رمز زندگی شادمانه، ارتباط موثر است که در خانواده بین زوجین و فرزندان باید شکل بگیرد. هر چقدر مهارت‌های فرزندپروری را گسترش دهیم و خانواده‌ها هوشمندانه این اطلاعات را کسب کنند و قوانین تربیتی را به درستی فرا بگیرند، مطمئن باشید خودکشی کم می‌شود.

خودکشی واکسن دارد

او در همین زمینه ادامه می دهد: خودکشی واکسن دارد. مانند واکسن بیماری های عفونی که شما برای سل، هپاتیت و...می‌زنید. پس واکسن خودکشی مانند فراگیری مهارت‌های ده‌گانه زندگی و مهارت‌های فرزندپروری است. اینها می‌توانند جلوی خودکشی را تا حد زیادی بگیرند. وقتی شخص مهارت زندگی و حل مسئله را یاد گرفت که یکی از اجزای مهارت‌ها است، می‌تواند اولین راه برای حل مشکل، (خودکشی) را انتخاب نکند. چنانچه از راهکارهای مختلفی مانند دوست، مشاور و... کمک بگیرد و مسئله را حل ‌کند، دیگر به رفتار خودکشی روی نمی آورد.

دواساز ایرانی با اشاره به اهمیت مهارت فرزندپروری بیان می کند: هر چقدر مهارت فرزندپروری بالاتر و کودک آزاری و همسرآزاری در خانه کمتر باشد و خانواده سالم و شاداب باشند، رفتارهای خودکشی (Impulsive) یا انفجاری شکل نمی‌گیرد.

او در تشریح این موضوع می گوید: وقتی رابطه والدین صمیمانه باشد و کنترل در حد متوسط روی همه مسائل صورت بگیرد، ما با یک نظارت در حد متوسط روبرو باشیم، بچه های خوبی پرورش خواهیم داد و آینده خوبی در انتظارشان است که به لحاظ تحصیلی و شغلی نیز موفق عمل می کنند. با مهارت فرزندپروری، از آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد و خودکشی نیز می توانیم پیشگیری کنیم.

تمام برنامه های بهداشتی خانواده محور باشد

دواساز ایرانی در توضیح عوامل موثر بر بروز رفتار خودکشی بیان می کند: برای برسی دلایل بروز رفتار خودکشی همیشه باید چند عامل را در نظر بگیریم. علل سایکو (psycho)و بایو سایکولوژیک (Psychological) یا به عبارت بهتر علت های روانی،جسمانی، اجتماعی و علت معنویت نیز موثر هستند.

او در ادامه می افزاید: علت‌های زیستی ناشی از بیماری های جسمانی نیز هستند که باید برای خودکشی در نظر گرفته شوند. مثل کسی که اچ آی وی مثبت است. اگر از زندگی خود ناامید باشد، یا بعضی بیماران سرطانی که احساس می کنند درمانی ندارند. بیماری هایی که صعب‌العلاج است و به شخص احساس درماندگی دست می دهد و افسرده می شود. پس ممکن است بخاطر هر یک از این بیماری ها، رفتار خودکشی را داشته باشد یا دست به خودکشی بزند.

این روانشناس با تاکید بر جایگاه خانواده می افزاید: عامل بعدی، عوامل خانوادگی است که مهم ترین قسمت است؛ تاکید می کنم تمام برنامه های بهداشتی ما باید خانواده محور باشد.

او ادامه می دهد: اگر خانواده سالم باشد، جامعه سالم است. اگر زوجین شرایط زندگی بدون تعارض را داشته باشند، مهارتهای فرزندپروری و مهارتهای زندگی ارتباط موثر به کار گرفته شود، قوانین خاصی در خانه وجود داشته باشد، نحوه پاداش دهی و نظارت بر بچه‌ها تعریف شده باشد، باز هم خودکشی کاهش پیدا می کند.

او بیان می کند: خانواده‌ها می توانند از طریق شرکت درکلاس‌های آموزشی، مشاوره های فردی یا مراجعه به روانپزشک و روانشناس این اطلاعات را کسب کنند که برای پیشگیری موثر است. بکارگیری این موارد در خانواده مانند یک سد محکم در برابر آسیب های اجتماعی عمل می کند.

فرزندپروری با کنترل متوسط، عامل مهم پیشگیری از خودکشی

این روانشناس با اشاره به نکاتی در خصوص تربیت کودکان می‌گوید: اگر خانواده کودک را طوری تربیت کند که خیلی آزاد باشد یا برعکس، رقتارهای بسیار سختگیرانه ای با او شود، همه اینها عوارض دارد. اگر بیش از حد کودک را آزاد بگذاریم، از آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد به مواد و دیگر چیز‌ها سر در می آورد؛ اگر هم رفتارها خیلی سخت‌گیرانه باشد نیز همین مشکلات برایش پیش می‌آید. بنابراین، باید یک روش فرزندپروری را بین این دو مدل در نظر بگیریم که صمیمیت بالا و نظارت و کنترل در حد متوسط باشد تا کودکان بتوانند رشد و تکامل بهتری داشته باشند. پس خانواده هم می‌تواند در برابر آسیب‌های اجتماعی به عنوان یک عامل محافظت‌کننده خوب در نظر گرفته شود.

دواساز، با اشاره به بعد اجتماعی خودکشی می گوید: عوامل اجتماعی، یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده در سلامت است. یکی از فاکتورهای سلامتی، سلامت روان و بهداشت روان است. بخش دیگری که به مسائل خودکشی بر‌می گردد، دیگر عوامل اجتماعی مانند تبعیض، بی عدالتی، فقر و بیکاری است که اینها هم تاثیرات خاص خودشان را دارند و به رفتار خودکشی منجر می‌شوند.

او با گریزی به انسجام اجتماعی و خانوادگی می افزاید: اگر در جامعه انسجام و وحدت بیشتری باشد، مثل زمان سیل و یا زمانی که که جایی زلزله رخ می دهد و مردم همکاری بیشتری با هم دارند، به نسبت روزهای عادی خودکشی کمتر می شود. زیرا صمیمیت بین مردم بیشتر می‌شود. همه از نقاط مختلف به کمک یکدیگر می‌آیند، وحدت شکل می گیرد و این باعث می‌شود میزان خودکشی و سایر آسیب های اجتماعی کاهش پیدا کند.

نقش مذهب و گرایش به معنویت نیز از دیگر موضوعاتی است که منجر به کاهش خودکشی می شود. دواساز ایرانی بر این باور است که معنویات دینی به عنوان یک عامل محافظت کننده برای فرد و اجتماع در نظر گرفته می شود. او در خصوص این موضوع می گوید: همه ما در زندگی با مشکلات و سختی هایی روبه‌رو می شویم. آیاتی که برای ما در قرآن آورده شده، رجوع به نهج البلاغه، احادیثی که از ائمه اطهار (ع) وجود دارد، اینها را اگر مطالعه کنیم، آیات و احادیثی درباره خودکشی و حرام بودن آن می‌بینیم و متوجه می‌شویم در سختی‌ها؛ در مواقع خشم و فشار روانی چه رفتاری از خود نشان بدهیم. هم در اسلام و هم در تمامی ادیان، خودکشی حرام اعلام شده و اینکه هر چقدر اعتقادات دینی ما بیشتر باشد، رفتار خودکشی را کمتر می‌بینیم.

چه کسانی کمتر به خودکشی روی می آورند؟

دواساز با ارائه آمارهای تفکیکی در خصوص بروز رفتار خودکشی در میان افراد جامعه بیان می کند: متاهلین، کسانی که دارای فرزند هستند، افراد دارای تحصیلات بالا و افراد شاغل کمتر خودکشی می کنند. از این فاکتورها به عنوان عوامل محافظت‌کننده یاد می‌شود.

این روانشناس با اشاره به مکان زندگی و تاثیر آن بر رفتار خودکشی می‌گوید: اگر مکانی که در آن زندگی می‌کنیم، محیط خوب و آرامی باشد، قطعا این موضوع کاهش خواهد داشت. تاکید می‌کنم محیط پر از استرس یا محیط کم استرس، تاثیر مستقیم بر رفتار خودکشی می‌گذارد.

دواساز ایرانی همچنین بر این باور است که هر چقدر حمایت های اجتماعی بیشتر باشد و خانواده‌ها یک همسر فهیم داشته باشند خودکشی کمتر می شود.

این روانشناس در ادامه می گوید: رفتار خودکشی مانند یک ترازو است. یک کفه آن درد و کفه دیگر آن منابع حمایتی است؛ یعنی هر چقدر کفه منابع حمایتی بیشتر باشد، رفتار خودکشی کمتر می شود. خودکشی پیامدهایی دارد که شامل افت تحصیلی و شغلی، بیکار شدن، طلاق و همسر آزاری می شود.

اقدامات انجام شده برای پیشگیری از خودکشی در خوزستان

مدیر سلامت اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت استان خوزستان در خصوص راهکارها و اقدامانت پیشگیرانه در این استان می گوید: در رابطه با راهکارهای پیشگیری از خودکشی در سطح استان ما با همکاری استانداری یک طرح و اقدامات هشتگانه را از دو سال پیش در برنامه کاری خود قرار دادیم و جلسات مشترکی با استانداری داشتیم و هشت گروه هدف را در نظر گرفتیم که یکی از آنها آموزش پزشکان عمومی است. هر چقدر پزشکان را آموزش دهیم افسردگی را بهتر تشخیص بدهند و به خوبی درمان کنند، میزان خودکشی پایین می‌آید. چرا که خط اول درمان، مراجعه مردم به پزشکان عمومی است.

دواساز ایرانی در خصوص این موضوع توضیح می دهد: فرمانداران هر شهر از شهرستان‌های استان به عنوان مسئول برنامه پیشگیری از خودکشی شهرستان معرفی شده اند؛ جلسات ماهیانه برگزار می کنند و تقسیم کار شده است و پزشکان عمومی را توسط شبکه بهداشت در خصوص مواجهه با خودکشی آموزش می دهند.

او به اقدام دیگری در همین راستا اشاره می کند و می گوید: گام دوم، آموزش روانشناسان است. روانشناسانی که تحت نظر بهزیستی، دانشگاه علوم پزشکی و آموزش و پرورش فعالند. قرار شده یک دوره آموزشی در سطح شهرستان انجام شده و مرکز مداخله در بحران ایجاد شود و در اختیار بهزیستی قرار بگیرد تا کسانی که اقدام به خودکشی می کنند، به آنجا مراجعه کنند و تحت مشاوره قرار بگیرند.

بهترین روش جلوگیری از خودکشی، مشاوره است

این روانشناس با اشاره به راهکارهای سازمان بهداشت جهانی می گوید: نکته بسیار مهمی که سازمان بهداشت جهانی نیز به آن اشاره کرده است، این است که بهترین روش برای پیشگیری از رفتار خودکشی مشاوره با اقدام کنندگان است. در واقع با کسانی که رفتار خودکشی داشته اند، گفت و گو و مشاوره داشته باشیم. چنانچه این کار انجام شود تا ۱۰۰ درصد از خودکشی پیشگیری می‌شود. اگر انجام نشود دفعه دوم یا سوم اقدام به خودکشی، منجر به فوت می‌شود.

او با اشاره به نقش مشاوره بیان می کند: مهم است که ما اینها را بشناسیم. در سطح جامعه خیلی سخت است که بدانیم چه کسی خودکشی خواهد کرد، اما کسانی که یک بار اقدام به خودکشی کرده اند در جامعه مشخص هستند. آنها را باید مشاوره دهیم تا ۸۰ الی ۹۰ درصد مشکلات با مشاوره های روانشناسی حل شود.

دواسازایرانی با توجه به اهمیت آموزش پزشکان عمومی و روانشناسان می گوید: آموزش این دو گروه اول که بیان شد خیلی مهم و موثر است. اما شایسته است که در سازمان تبلیغات اسلامی هم روحانیون را آموزش دهند و جلسه توجیهی برایشان داشته باشند. ائمه جمعه و جماعت در رابطه با عمل ناپسندیده رفتار خودکشی از دیدگاه اسلام صحبت کنند.

این روانشناس در بخشی دیگر با اشاره به نقش شهرداری ها می گوید: مورد بعدی نقش شهرداری ها است. هم اکنون چون درگیر وضعیت کرونا هستیم؛ در خواست کرده بودیم فرهنگسراها با رعایت دستورالعمل های بهداشتی، مهارت های زندگی و فرزندپروری را به خانواده ها آموزش دهند. این نیز به پیشگیری از خودکشی کمک می‌کند که جامعه را آموزش دهیم.

بر اساس داده‌های آسیب شناسی بررسی می کنیم چه گروه هایی با چه اهدافی خودکشی می کنند

او در ادامه بیان می کند: مورد بعدی، پزشک قانونی است. پزشک قانونی آمار خودکشی منجر به فوت را به فرمانداری ها، استانداری ها و مراکز بهداشت گزارش می‌دهد. سپس بر اساس آن داده ها آسیب‌شناسی می‌کنیم که در کدام گروه و کدام جنسیت میزان خودکشی بیشتر بوده است. در کدام گروه سنی،کدام گروه تحصیلی با چه روشی اقدام به خودکشی کرده اند تا بتوانیم آنها را آسیب شناسی کنیم. بر اساس اینها باید مداخلات آموزشی را شکل دهیم. مسئله بعدی اداره کشاورزی است. ما به آنها گفتیم که سموم را به راحتی در اختیار مردم قرار ندهند، زیرا خیلی از خودکشی ها در روستاها و شهرها با استفاده از این سموم انجام می‌شود. برای جلوگیری از این امر، یا باید سموم را رقیق تهیه کنند یا مواد تهوع آور در آن قرار دهند. یعنی حتی اداره جهاد کشاورزی می تواند برای رفتارهای پیشگیری از خودکشی کمک کند. پیشنهاد من این است کارکنان و خانواده هر اداره و سازمانی، با شبکه بهداشت و درمان و سازمان بهزیستی هماهنگ شوند که جلسات آموزشی برایشان ترتیب داده شود تا کارکنان در مهارت‌های زندگی و فرزندپروری و پیشگیری از افسردگی توانمند شوند.

دواساز ایرانی یادآور می شود: در جهت پیشگیری از این رفتار، این اقدامات بی‌تأثیر نیست و همانند دارو عمل می کنند.

سانسور خبر خودکشی به نفع مردم است

این روانشناس با اشاره به نقش موثر مطبوعات و رسانه ها در کاهش نرخ رفتار خودکشی در جامعه می افزاید: گروه هدفی که ما به آن باید توجه کنیم، اصحاب رسانه هستند. ما هر سال برای آنها جلسات آموزشی می گذاریم و با همکاری اداره ارشاد، اقدام به بازآموزی آموزش‌هایی می کنیم و می‌گوییم تنها خبری که سانسورش به نفع مردم است خبر خودکشی است.

او با توجه به گفته سازمان بهداشت جهانی در خصوص چگونگی سانسور اخبار خودکشی در رسانه ها می گوید: سازمان جهانی بهداشت گفته خبر خودکشی باید سانسور شود و نباید در اخبار درج شود که چند اصول دارد. یک در صفحه حوادث درج نشود. دوم عکس شخصی فرد خودکشی کرده چاپ نشود و جزئیات را بیان نکنند که در فلان رود یا رودخانه یا در فلان ساختمان خودکشی صورت گرفته است. اینها عوامل تحریک‌کننده است. صفحه اول و آخر، عکس چاپ نشود و تیتر در خصوص خودکشی درج نشود.

دواساز عنوان می کند: خیلی مهم است که اصحاب رسانه این موضوع را رعایت کنند. زیرا حالتی مانند شمشیر دو لبه است. خبر یا گزارش خبرنگار یک رسانه هم می تواند باعث شیوع خودکشی شود و هم می تواند آن را کاهش دهد.

وی ادامه می دهد: ما در فضای مجازی و مطبوعات محلی این موضوع را مرتب رصد می‌کنیم. بنابراین اصحاب رسانه نیز یکی از گروه های هدف ما هستند و ما با ارسال این گزارشها به اداره فرهنگ و اسلامی درخواست صدور تذکر برای این رسانه ها می کنیم.

او در پایان در خصوص اثربخشی این اقدامات عنوان می کند: امیدواریم در بلندمدت این برنامه ها اثربخش شود و ما در طی ۵ تا ۱۰ سال آینده که این برنامه ها را رصد و اجرا می‌کنیم؛ با ورود در عوامل اجتماعی و بهداشتی یک شهرستان بتوانیم از رفتار خودکشی جلوگیری کنیم.

گزارش: محمد شاهرخ نسب