انفجار ۲۰۲۰ لبنان؛ شروع تحولات جدید در عروس خاورمیانه

انفجار ۲۰۲۰ لبنان حدود ۱۵ میلیارد دلار به لبنان خسارت وارد است، کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از مردم و آوارگی هزاران نفر از خانه‌های ویران خود، تنها بخشی از خسارات وارده ناشی از این انفجار مهیب در بندر بیروت بود. اما به دنبال این انفجار، فشارها به دولت این کشور آغاز شد به طوری که چند روز بعد از این حادثه، یعنی در شب دوشنبه ۲۰ مرداد، حسان دیاب، نخست‌وزیر لبنان بعد از فقط ۹ ماه فعالیت در این جایگاه، استعفای خود و دولتش را به طور رسمی اعلام کرد. وی که به دنبال استعفای سعد الحریری در پی اعتراض‌های پاییز سال گذشته در جایگاه نخست‌وزیری قرار گرفته بود، فعالیت رسمی خود را از ۲۹ آذر سال گذشته بعد از کسب رای اعتماد از پارلمان، آغاز کرده بود. آنچه که مشخص است بعد از این انفجار صحنه سیاسی لبنان با تغییر و تحولات گسترده‌ای روبه‌رو شده است که احتمالا طی روزها و هفته‌های آینده، جنبه‌های مختلفی از آن آشکار خواهد شد. خبرگزاری پانا با غلامرضا کریمی، استاد تمام روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی درباره این تحولات گفت‌وگو کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانید.

با توجه به تحولاتی که بعد از حادثه بیروت تاکنون شاهد بوده‌ایم، به نظر شما این انفجار چه تاثیری در آینده لبنان به لحاظ سیاسی خواهد داشت؟

حادثه انفجاری که در لبنان رخ داد، اتفاق گسترده و وسیعی بود و بخش عمده‌ای از پایتخت لبنان را تخریب کرد. انفجاری که بیش از ۱۹۶ کشته و بیش از ۶۵۰۰ زخمی و ۳ نفر ناپدید داشت، نشانگر گستردگی و حجم بالای این انفجار است. این اتفاق منجر به آواره شدن ۳۰۰ هزار لبنانی هم شد و نزدیک به ۱۵ میلیارد خسارت به این کشور وارد کرد. وقوع چنین حادثه‌ای برای کشور کوچکی مانند لبنان، می‌تواند خسارت بسیار عظیمی باشد.

طبیعتا اظهارنظر درباره اینکه مقصر این اتفاق چه کسی است و چه نهادی عامل این وضعیت است، هنوز زود است و خود کشور لبنان و مقامات این کشور در حال انجام بررسی‌های کارشناسی و قضایی هستند. اما آنچه که مشخص است، واکنش احزاب سیاسی نسبت به این قضیه متفاوت بوده است؛ از یک طرف موجب افزایش خشم عمومی و اعتراض گسترده مردم شده است، مردم به خیابان‌ها آمدند و عملکرد دولت را زیر سوال بردند که نهایتا منجر به کناره‌گیری چندین وزیر و استعفای حسن دیاب، نخست وزیر این کشور شد. آینده سیاسی لبنان تا حد زیادی متاثر از این حادثه شده است که توانسته به شدت شرایط لبنان را بحرانی جلوه دهد.

دولت فعلی لبنان دچار فشار زیادی است، البته انتظاری نیست از دولتی که ۹ ماه است فعالیت خود را شروع کرده است، انتظار داشته باشیم پاسخگوی همه فشارهای بر دولت باشد. فساد سیستماتیک در درون دولت لبنان وجود دارد. حسن دیاب هم علی رغم اینکه مدت کوتاهی نخست وزیر لبنان بود و دولت را تشکیل داد، اما توانست اقدامات چشم‌گیری را در جهت مقابله با فساد سیستماتیک در درون سیستم دولت لبنان انجام دهد. زمان وی اما کوتاه بود. به طور کلی لبنان آبستن درگیری و جنگ داخلی هم هست ولی از آنجا که هیچ گروهی نمی‌تواند کامل لبنان را بدون در نظر گرفتن گروه‌های دیگر، اداره کند، بنابراین شاید توازن موجود بین گروه‌های سیاسی در لبنان، مانع از درگیری و جنگ داخلی شود.

کشور لبنان با چه چالش‌های اقتصادی مواجه خواهد شد؛ دولت حسن دیاب در زمینه مقابله با فساد تا حدودی موفق عمل کرده بود، چرا استعفا کرد؟

اکنون بزرگترین دغدغه‌ای که لبنان دارد و مردم لبنان به ویژه با تظاهرات گسترده‌ای که در خیابان‌ها انجام می‌دهند، حذف فساد و مقابله با سیطره باندهای پولی و بانکی هست که در طول دولت‌های گذشته این‌ها رسوب کرده و این مهمترین مطالبه مردم شده است.

واقعیت این است که لبنان گرفتار تقسیم‌بندی‌های طایفه‌ای و مذهبی هست، تظاهرات اخیر البته نشان داد که این تظاهرات زیاد جنبه قومی ندارد. برخی از احزاب تلاش کردند که از این اعتراضات عمومی، بهره‌برداری‌های خاص خود را به نفع جناح و حزب خود انجام دهند ولی حقیقت این است که مردم خواستار مقابله جدی با فساد و پاسخگوکردن دولت و رعایت عدالت بودند.

با توجه به وجود احزاب سیاسی متعدد و متفاوت و طوایف مختلف که دولت را تشکیل می‌دهند، پیگیری این خواسته‌ها با چالش مواجه و حتی باعث درگیری طرفداران جناح‌های سیاسی در خیابان‌ها شد. به هر حال وقوع این انفجار تحولات درون لبنان را دچار چالش جدی کرده است و دو جریان ۸ مارس و ۱۴ مارس که جریان حریری است و آمریکا و فرانسه و عربستان هم از این جریان حمایت می‌کنند خیلی موافق اقدامات دولت حسن دیاب نبودند و به شیوه‌های مختلف به دنبال حذف ایشان بودند که این انفجار هم بهانه لازم را به طرفداران این جناح داد.

حسن دیاب یک چهره ملی‌گرا بود و وابستگی جناحی و حزبی نداشت و طول مدت فعالیت خود توانسته بود در زمینه افزایش ارزش نرخ لیره اقدامات خوبی را انجام دهد به طوری که مورد تحسین مردم هم قرار گرفته بود. وی روند برخورد با فساد را در درون دولت شروع کرده بود که البته به مذاق غربی‌ها خوش نیامد و تلاش کردند مانع‌تراشی کنند که دولت وی زمین بخورد، چرا که نگران بودند اگر دولت وی موفق می‌شد به نفع جریان ۸ مارس و در راس آن حزب‌الله می‌شد. این قضیه باعث سقوط دولت حسن دیاب شد. در هر صورت فعلا آنچه که مهم است کمک به این کشور است که کمک‌های مالی جدی به لبنان صورت بگیرد تا بتواند خسارات ناشی از انفجار را حل و فصل کند.

به نظر شما «دپوی این مقدار محموله» که باعث چنین انفجاری در بندر بیروت شد، امری عادی بوده است؟ چقدر احتمال دارد چنین حادثه‌ای بر اثر حمله و خرابکاری اتفاق افتاده باشد؟

اینکه این مقدار محموله نیترات در بندر بیروت دپو شده است، بخشی از آن به خاطر ضعف تصمیم‌گیری در سیستم بروکراتیک لبنان بوده است که با گذشت ۴ سال از دپو شدن این همه مواد منفجره، نتواستند تصمیم لازم را درباره این مواد بگیرند و این نشان می‌دهد که یک فساد سیستماتیک در درون ساختار سیاسی لبنان بوده است و ارتباطی هم به دولت ۹ ماهه حسن دیاب نداشته است. موضوعی را که نتواستند در طول ۳ سال گذشته درباره آن تصمیم‌گیری کنند، در دولت حسن دیاب هم مطمانا با همه مشکلات دیگر، به این موضوع رسیدگی نشده است.

هنوز مشخص نیست که این حمله یا خراب‌کاری باشد. اتهاماتی قبلا رژیم صهیونیستی به حزب‌الله زده است که در برخی از عملیات‌هایی که در نقاط مختلف داشته است از نیترات استفاده کرده است، شاید اسرائیلی‌ها از این محمل استفاده کرده‌اند و دستکاری یا تخریبی در جهت انفجار این محموله عظیم انجام داده باشند، این هنوز مشخص نیست و نتیجه‌ای، نهایی نشده است. تحقیقات درباره این انفجار هنوز در حال انجام است. خیلی از کشورها از جمله آمریکا و عربستان تمایل دارند مقصر این انفجار، حزب‌الله و جریان ۸ مارس تلقی کنند اما مستندات خاصی در این قضیه وجود ندارد. به عنوان عنصری که در معادلات تعیین‌کننده است، شاید پشت قضیه رژیم صهیونیستی باشد که با علم به اینکه از وجود این محموله نیترات در بندر بیروت آگاهی داشته است و نیز با توجه به اینکه دولت حسن دیاب، دولتی نزدیک به جریان ۸ مارس و حزب‌الله بوده است، این انفجار و تخریب بیشترین ضربه حیثیتی را به جریان ۸ مارس و حزب‌الله زده است. جریان ۱۴ مارس نهایت بهره‌برداری را از این قضیه می‌کند و حتی رئیس‌جمهوری فرانسه دو بار به لبنان سفر کرده است، هدف از سفر هم این بوده که آرایش سیاسی آینده لبنان را بر مبنای نیات و آرزوهای خود تنظیم کنند.

آیا دولت لبنان از عهده مدیریت فشارهای ناشی از این انفجار برخواهد آمد؟

آنچه که مشخص است این است که آینده سیاسی لبنان نمی‌تواند با حذف یک جریان سیاسی از صحنه، رقم بخورد. باید منتظر تحولات بیشتری در این کشور بود. باید با همکاری بازیگران ملی و فراملی، تفاهم لازم در این کشور صورت بگیرد تا به وضعیت قبل از انفجار برگردد.

نظر شما درباره معرفی «مصطفی ادیب» به عنوان نخست‌وزیر لبنان چیست؟

با توجه به انتخاب آقای مصطفی ادیب و ماموریتی که رئیس‌جمهوری لبنان به وی برای تشکیل کابینه داد و انتخاب وزرا که باید از پارلمان رای بگیرند، این گام بزرگی در جهت ثبات و آرامش در درون لبنان محسوب می‌شود. مصطفی ادیب حمایت حزب‌الله و جنبش امل را هم دارد و این برگ بزرگی است که به زودی می‌تواند دولت خود را شکل دهد و بستر را آماده کند که کمک‌های بین‌المللی را برای جبران خسارات ناشی از انفجار دریافت کند.

تمامی احزاب سیاسی در لبنان به دنبال این هستند که خیلی زود دولت تشکیل شود. احزاب موافق این هم هستند که فرانسه بتواند نقش بیشتری را در تحولات لبنان ایفا کند. سفرهایی که مکرون به لبنان داشت چراغ سبز از سمت احزاب پرقدرت لبنان به ویژه حزب‌الله لبنان هم بوده است که بتواند ایفای نقش بیشتری را داشته باشد. چون تضادی بین عربستان و آمریکا از یک طرف و سایر احزاب از طرف دیگر وجود دارد که می‌تواند این فرآیند، کار را پیش ببرد و مشکلات را حل کند.