همنشینی دیرین صدا، موسیقی و افکت در نمایشنامه های رادیو کردی شبکه سحر

رادیوی ایران در ابتدای تاسیس تنها پنج‌ساعت برنامه پخش می‌کرد؛ البته این زمان به مرور افزایش یافت. دو سال بعد از افتتاح رادیو در خرداد۱۳۲۱، آیتمی به نام نمایش به فهرست برنامه‌ها اضافه شد. تا سال‌ها، برنامه‌های رادیو (از جمله نمایش) به‌صورت زنده از فرستنده بی‌سیم زندان قصر پخش می‌شد. نمایش در آن دوران بیشتر به تک‌گویی به وسیله بازیگران تئاتر اختصاص داشت؛ به این معنا که بازیگر، متن نمایش را با تیپ گرفتن به جای شخصیت‌های نمایش به‌تنهایی اجرا می‌کرد و از افکت یا موسیقی‌های نمایشی خبری نبود.
رادیو کردی برون مرزی هم تنها چهار سال بعد متولد شد و حالا ۷۴ سال از عمرش می‌گذرد و شاید یکی از قدیمی‌ترین رادیو‌های جهان، رادیو کردی است و فعالیت رادیو کردی در این سال‌ها پیوسته استمرار داشته است.
رادیو کردی معاونت برون مرزی چند سالی است به ساختار کانال کردی شبکه سحر پیوسته است. به عبارت دیگر شبکه سحر حالا یک بلوک رسانه‌ای کامل با رسانه دیداری و شنیداری است و رادیوهای مربوط به کانال‌های تلویزیونی‌اش را هم در دل خود گنجانده است.
این رادیو در روز چهار ساعت برنامه پخش می‌کند و بخش نمایش آن به دو گویش کردی سورانی و کرمانجی از دیرباز پرمخاطب است؛ بخش‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز از دیگر برنامه‌های رادیو کردی است. از آنجا که نمایشنامه‌های رادیو کردی سحر از مهم ترین عوامل جذابیت این رادیو هستند، در ادامه به سراغ برخی از عوامل این رادیو رفته تا درباره اجرای نمایشنامه‌های رادیو اطلاعات بیشتری بگیریم.
کاوه کمانگرپور تهیه کننده رادیو کردی عنوان کرد: «رادیو کردی سحر در بین تمامی رادیوهای کرد زبان موجود در منطقه تنها رادیویی است که پخش نمایشنامه رادیویی را در دستورکار قرار داده است و مخاطبان بسیاری دارد که این نمایشنامه‌ها را دنبال می‌کنند.»
او در ادامه گفت: «آخرین اجرای نمایشنامه رادیویی قبل از شیوع کرونا، زندگی نامه «مولانا جلال الدین محمد بلخی» مشهور به «مولوی» شاعر قرن هفتم هجری است. این نمایشنامه مجموعه‌ای ۴۰ قسمتی است که زمان هر قسمت آن ۲۰ دقیقه است و از بدو تولد تا زمان وفات مولانا را شامل می‌شود و در آن به اتفاقات مهم زندگی این شاعر بلند آوازه ایرانی، مثل مشکلات تحصیل علم، ازدواج، آشنایی با شمس تبریزی و غیره پرداخته شده است. هدف از اجرای نمایشنامه از زندگی نامه دانشمندان و ادبای بزرگ ایرانی آشنایی بیشتر مخاطبان برون مرزی با این افراد است.»
کمانگرپور در بخش دیگری از مصاحبه نام برخی از همکارانش را با ذکر اسامی عوامل این نمایشنامه که عبارت بوده اند از مترجم و کارگردان رادیویی ابراهیم بریاجی، صدا بردار سمیه کرمی، دستیار تهیه زانا کمانگر پور، صدا پیشگان آرش امجدی (پدر مولانا)، آزاد ابراهیمی (مولانا)، فرحناز کریمی (خردسالی تا ۸ سالگی مولانا)، مهتاب زیرک (مادر مولانا) فریبا عبدالملکی و فرح همایون‌روز (به ترتیب همسر اول و دوم مولانا) ابراهیم بریاجی (شمس تبریزی) و سایر صدا پیشگان: هیوا امان الهی، رضا سروش، علیرضا ذوالفقاری، شاهو رستمی، شاهو قاسمی و شبنم وکیلیان می‌برد تا آنها را هم به نوعی معرفی کرده باشد.
کمانگرپور در ادامه درباره یکی از اجراهای پرمخاطب نمایشنامه رادیویی سال‌های اخیر گفت: «نمایشنامه رادیویی «دا» که در سال ۸۹ اجرا شد توانست نظر مخاطبان را به خود جلب نماید. نمایشنامه «دا» روایت خاطرات سیده زهرا حسینی است، که در مورد جنگ ایران و عراق است و واژه دا، در زبان لری، لکی و کردی به معنی مادر است و حسینی که خود یکی از کردهای زرین آباد استان ایلام است، با انتخاب این عنوان سعی کرده به موضوع مقاومت مادران ایرانی در طول جنگ ایران و عراق بپردازد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، این کتاب مهم‌ترین و تأثیرگذارترین کتاب در زمینه خاطره‌نگاری جنگ هشت ساله ایران و عراق محسوب می‌شود. کتاب دا پرمخاطب‌ترین کتاب سال ۱۳۸۸ در ایران بود.»
وی افزود: «دیگر نمایشنامه‌های رادیویی اجرا شده در این رادیو عبارتند از«طوفان شن»، «حریر نقشین»، «پدر سالار»، « اصحاب کهف» و «بابانظر». تعدادی از این آثار همانند نمایشنامه «دا» در سومین جشنواره اتحادیه کشورهای اسلامی و «طوفان شن» و «حریر نقشین» در اولین جشنواره رادیو و تلویزیونی معاونت برون مرزی درخشیده و عناوینی را کسب کرده‌اند.»
در ادامه مصاحبه او ویژگی‌های یک نمایشنامه رادیویی قوی را تشریح کرد و توضیح داد: «یک نمایشنامه رادیویی باید متن و داستان قوی داشته باشد و هنگامی که قرار بر ترجمه از زبانی به زبان دیگر باشد باید آن ترجمه سلیس و روان باشد. ایجاد فضاسازی مناسب، افکت‌گذاری سکانس‌ها و صحنه‌ها نیز اهمیت بسزایی دارد همچنین انتخاب بازیگر گوینده مناسب برای هر نقش و کارگردانی هنری یک نمایشنامه رادیویی از جمله موارد مهم در اجرای هر چه بهتر آن است. نمایشنامه رادیویی اثری شنیداری است و همانند تئاتر تاثیرات فیزیکی و دیداری ندارد و به همین دلیل تمام احساسات و تعاملات یک نمایشنامه باید از طریق گفتار یک بازیگر به مخاطب انتقال داده شود و این کار به مراتب سخت تر از اجراهای صحنه‌ای است.»
کمانگرپور درباره سختی اجرا و ضبط نمایشنامه‌های رادیویی در رادیو کردی شبکه سحر هم توضیح داد: «متاسفانه استودیوهای مناسب و بزرگ برای ضبط نمایشنامه‌های رادیویی وجود ندارد و بارها شاهد آن بودیم که چند نفر از گویندگان با فاصله بسیار کم باید دیالوگ‌های خود را در برابر یک میکروفن بخوانند و معمولا این بر خلاف استانداردهای رایج دنیاست.»
وی ادامه داد: «حال شیوع بیماری کرونا از اواخر سال پیش خود مزید بر علت شده است که همان تعداد آثار اجرا نشود. چرا؟ چون کلیه عوامل اجرایی یک نمایشنامه رادیویی اعم از بازیگران، کارگردان، افکتور، صدابردار و تهیه کننده باید در یک محیط بسته و کوچک مشغول به کار باشند و اجرای پروتکل‌های بهداشتی و رعایت حد فاصله در چنین شرایطی غیرممکن است به همین دلیل چند ماهی است که اجرای نمایشنامه‌های رادیویی متوقف شده است، همیشه برایم سوال بوده که چرا با این همه قدمت هنوز در برخی مسائل سخت افزاری فضا و امکانات مناسب نداریم.»
به سراغ شاهرضا قوامی یکی دیگر از تهیه کنندگان رادیو کردی هم رفتیم تا با او هم درباره اجرای نمایشنامه‌های رادیویی و خصوصیات اجرایی آن صحبت کنیم.
قوامی خاطرنشان می‌کند: «رادیو کردی قدمت طولانی دارد بعد از رادیو عربی، رادیو کردی جزو اولین‌ها در ایران است و نکته قابل توجه این است که این نمایشنامه‌های رادیویی به زبان کردی اجرا شده آنقدر از جایگاه خاص و محکمی برخوردار است که در مراکز دانشگاهی سلیمانیه عراق مورد تجزیه و تحلیل اساتید و دانشجویان قرار می‌گیرد.»
او درباره ویژگی‌های یک نمایشنامه رادیویی جذاب که بتواند مخاطبین خود را اقناع کند، می‌گوید : «انتخاب یک سوژه مناسب و جذاب متناسب با نیاز مخاطبان، ترجمه روان و محاوره‌ای، گنجاندن فضای مناسب برای ابزار احساسات مختلف برای بازیگران از جمله ویژگی های یک نمایشنامه رادیویی خوب است. انتخاب بازیگر که بر روی نقش نشسته باشد و تناسب داشته باشد، انتخاب درست موسیقی همراه با صحنه‌های متفاوت و افکت‌های متناسب با حال و هوای آن صحنه از جمله خصوصیات دیگر اجرای نمایشنامه رادیویی است. همه این عوامل باید دست به دست هم بدهند تا بتوانند نمایشنامه‌ای را به صورت رادیویی اجرا کنند.»
این تهیه کننده رادیویی در مورد یکی از آثار منتخب اجرا شده در این رادیو گفت: «یکی از آثار برجسته که تبدیل به یک نمایشنامه رادیویی شد، نمایشنامه «جاری با دریا» به نویسندگی «شکرالله اسدی مبرهن» است که مربوط به زندگی سیدروح الله خمینی (ره) و شرایط زندگی خانواده وی در خمین قبل از تولد، دوران کودکی و رشد و تربیت ایشان قبل و بعد از شهادت پدر بوده و به دوران تحصیل، طلبگی و فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی امام در ایران و عراق تا زمان تبعید ایشان از ایران می‌پردازد.»
وی افزود: «این نمایشنامه در ۶۰ قسمت ۲۰ دقیقه‌ای سیر زندگی و تحولات مربوط به امام خمینی (ره) در سه مقطع زمانی قبل از ولادت، زمان ولادت و حوادث مربوط به دوران جوانی و نوجوانی آن حضرت و ورود ایشان به صحنه مبارزات سیاسی و اجتماعی تا زمان تبعید ایشان از ایران توسط رژیم شاهنشاهی در سال ۱۳۴۳ را روایت می‌کند.این نمایشنامه رادیویی در این حجم و گستردگی، از جمله آثار فاخر رادیویی معاونت برون مرزی صداوسیماست که درباره حضرت امام (ره) و در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در معاونت برون مرزی تهیه و تولید شده است.
وی درباره سختی‌های این روزهای کاری در رادیو گفت: «به علت ماجرای کرونا فعلا اجرای نمایشنامه رادیویی متوقف شده است اما آن روزهایی که اجرا داشتیم معمولا در یک روز دو یا سه قسمت از برنامه را ضبط می‌کردیم.»