زندگی با ویروس در ۹ پایتخت

به‌گزارش دنیایاقتصاد، ویروس کرونا در حالی تمام نقاط کره زمین را در نوردیده و جهان را با پاندمی روبه‌رو کرده که شهرها و کشورهای جهان در مواجهه با این ویروس عمدتا به دو دسته تقسیم شده‌اند؛ دسته اول شامل شهرهایی است که فعالیت خدمات شهری در آنها فلج شده و با نقصان سرویس‌دهی در حوزه‌های گوناگون به شهروندان روبه‌رو هستند و دسته دوم نیز شهرهایی را شامل می‌شود که موضوع همه‌گیری جهانی کرونا را آن‌طور که باید جدی نگرفته‌اند و بدون اندیشیدن تمهیدات کنترلی متناسب با ابعاد موضوع، فعالیت‌های روزانه و کسب و کارهای خود را پی گرفته‌اند. در این بین ‌دست کم ۱۱ شهر جهان را که رویه‌ای متفاوت از دو دسته دیگر در پیش گرفته‌اند را می‌توان به‌عنوان دسته سوم در تقسیم‌بندی شهرهای کرونازده معرفی کرد. این ۱۱ شهر شامل ۹ پایتخت، یک شهر بزرگ و یک شهر شناخته شده به‌عنوان پایتخت بین‌المللی است. پاریس، لندن، کوالالامپور، پکن، سئول، استکهلم، مادرید، مسکو و سنگاپور پایتخت‌های جهانی با تاکتیک‌های موثر برای مقابله با کرونا هستند و به این فهرست نیویورک، محل استقرار سازمان ملل متحد و ونکوور به‌عنوان یکی از ابرشهرهای پیشرفته جهان افزوده می‌شود.

در گروه سوم شهری، ویروس مرگبار کرونا به‌عنوان عضو جدید ساکن در شهر پذیرفته شده است. مقصود از این پذیرش، زندگی سازگار با این ویروس در شهرهای مذکور است که با الگوهای ویژه خدمات‌رسانی محقق شده است. در عین حال این شهرها با توجه به بحث کشنده بودن بیماری کرونا، ویروس کووید- ۱۹ را به‌عنوان یک دشمن جدی برای شهروندان به رسمیت شناخته‌اند و نسبت به آن ترس و حساسیت ویژه وجود دارد که منجر به ارائه تاکتیک‌های مواجهه با این ویروس برای کاهش آسیب آن شده است. به این ترتیب در عین جدی گرفتن موضوع کرونا و بی‌تفاوت نبودن نسبت به آن، خدمات و زندگی در این شهرها فلج نشده است.

مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران یک گزارش سیاستی و مدیریتی با تمرکز بر بازخوانی برخی تجربیات این شهرها منتشر کرده است که بررسی «دنیای‌اقتصاد» از محتوای این گزارش نشان می‌دهد شکل ارائه شش خدمت به شهروندان با شیوع کرونا به چه شکل تغییر کرده که زمینه‌ساز موفق‌تر عمل کردن شهرداران این شهرها در برابر کرونا، نسبت به سایر شهرهای جهان بوده است. مرور تجربیات این شهرها در رویارویی با کرونا می‌تواند دست‌کم برای آن دسته از شهرهایی که ترسیده یا فلج شده‌اند و امکان سرویس‌دهی مطلوب به شهروندان را از دست داده‌اند، مفید باشد.

به‌طور کلی در شهرهای موفق در امر مقابله با کرونا، در شش حوزه حیاتی ترافیک و شبکه حمل و نقل عمومی، خریدهای روزمره و ضروری شهروندان، دفع پسماندهای خانگی، فعالیت صنوف و کسب و کارها در شهر، نیاز عمومی به حضور در فضاهای باز و تفرجی شهر و نیز مدیریت و کنترل زنجیره انتقال کرونا، الگوهای جدیدی برای خدمت‌رسانی به شهروندان طراحی و اجرا شده است. آنها در طراحی این تاکتیک‌ها دو واقعیت کلیدی را پذیرفته‌اند؛ نخست اینکه کرونا را به‌عنوان یک بحران و مخاطره تشخیص داده‌اند و با این درک مبنایی نسبت به این ویروس، برنامه‌های خود را تدارک دیده‌اند. این درست بر خلاف آن چیزی است که در تهران و بسیاری دیگر از پایتخت‌های شهرهای بزرگ کشور شاهد آن هستیم. در اغلب شهرهای بزرگ کشور زمانی که از «مدیریت بحران» سخن به میان می‌آید، تمهیدات و برنامه‌های پیش‌بینی شده صرفا ناظر بر شرایط وقوع حوادث غیرمترقبه است. این در حالی است که در ابرشهرهای موفق دنیا ویروس‌ها و بیماری‌های فراگیر در زمره مخاطرات اولویت‌دار دسته‌بندی شده‌اند. واقعیت دوم این است که مدیریت و ابتکار عمل شهرداران موفق جهان بر خلاف آنچه در دیگر شهرها حاکم است، مبتنی بر موقتی بودن شیوع این ویروس چیده نشده است. در اغلب شهرهای دنیا اصل و مبنا را بر اینکه به زودی قرار است از شر کرونا خلاص شوند، قرار داده‌اند اما در ابرشهرهای موفق این عنصر را به‌عنوان یک عضو جدید شهر که تا مدت نامعلومی شهروندان را در معرض مخاطره قرار داده است، به رسمیت می‌شناسند و با تکیه بر این واقعیت تاکتیک‌های خدمت‌رسانی مستمر و پایدار را در شرایط بحرانی فعلی طراحی کرده‌اند. بر این اساس در ۱۱ شهر مذکور اکنون تقریبا فعالیت‌های شهری جریان دارد.

در حوزه ترافیک و حمل و نقل شهری نکته مهم این است که هیچ‌کدام از شهرهای بزرگ جهان ارائه خدمات حمل و نقل عمومی را متوقف نکرده‌اند. حتی شهرهای سئول، پکن و مسکو صرفا به اجرای فوق‌العاده برنامه ضدعفونی ناوگان یا کنترل مسافران در ایستگاه‌ها بسنده کرده‌اند. در واقع در شرایط افزایش میزان شیوع، با کاهش میزان سرویس‌دهی حمل و نقل عمومی تلاش شده که زندگی شهروندان مختل نشود و در عین حال شرایط مناسب برای تردد عادی شهروندان فراهم نباشد تا تشویق به «در خانه ماندن» شوند. تنها در دو شهر کوچک در چین که شرایط بسیار بحرانی شیوع در آنها حاکم شده بود، ممنوعیت تمام ترددها اعمال می‌شد که به این ترتیب تعطیلی کامل ناوگان حمل و نقل عمومی نیز عملیاتی شد. در ۹ پایتخت جهان و دو ابرشهر پیشرفته موفق در مقابله با کرونا نیز دو رویکرد در حوزه حمل و نقل عمومی اتخاذ شد؛ رویکرد نخست حفظ خدمت‌رسانی با حداکثر ظرفیت در راستای بهبود سطح سرویس و کاهش تماس مسافران و رویکرد دوم که به‌صورت موازی به‌کار بسته شد، محدودسازی خدمت‌رسانی متناسب با کاهش تقاضای سفر از طریق افزایش سرفاصله اعزام ناوگان بوده است.

از دیگر تاکتیک‌های برنامه‌ریزی حمل و نقل که در شرایط کرونازده در این ۱۱ شهر به کار گرفته شد، ایجاد سرویس‌های ویژه برای برخی از نقاط شهری بود. مقصود از سرویس‌های ویژه این است که بخشی از ناوگان اتوبوسرانی و قطارهای مترو از مسیرهایی که تقاضای کمتری دارد به مسیرهای پرتقاضا منتقل شود و به نوعی سرویس‌دهی ناوگان محدود حمل و نقلی به شکل هوشمند به کمک جابه‌جایی مسافران بیشتر با ازدحام کمتر بیاید. مقصود از مسیرهای پرتردد عموما مسیرهای بین مناطق پرتراکم مسکونی تا مرکز شهر و مراکز شغلی و تحصیلی است.

در موضوع پشتیبانی از انجام خریدهای روزمره و نیازهای جاری شهروندان که باید به شکل روزانه یا هفتگی به آنها پاسخ داده شود و مواردی مثل خرید اقلام خوراکی را شامل می‌شود، شهرداران موفق هفت اقدام را در دستور کار قرار دادند. پیش از هر چیز سیاست تشویق به خرید آنلاین در پیش گرفته شد تا از آمد و شدهای غیرضروری پیشگیری شود. افزون بر این موضوع «رزرو زمان مراجعه به فروشگاه» در فروشگاه‌های معتبر و بزرگ رواج بیش از پیش یافته است، به این ترتیب که متقاضی خرید در زمان مشخصی که از پیش تعیین می‌کند با حداقل حضور سایر مشتریان می‌تواند مراجعه کرده و خرید خود را انجام دهد. همچنین افرادی که دارای نقص ایمنی هستند مانند افراد مبتلا به سرطان یا افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند، می‌توانند از سرویس خرید توسط دیگران بهره جویند. افزایش ساعت کار فروشگاه‌ها به منظور کمک به فاصله‌گذاری اجتماعی و نیز پرهیز از حضور والدین با کودکان خردسال در فروشگاه‌ها با توجه به اینکه بچه‌ها معمولا به لمس سطوح تمایل دارند و می‌توانند ناقل ویروس شوند، از دیگر موضوعاتی است که در این زمینه کمک‌کننده بوده است. همچنین موضوع استفاده از سیستم‌های پرداخت نرم‌افزاری بیش از هر زمان دیگری رواج یافته تا از حداقل تماس دست با سطوح آلوده و حتی کارت‌های بانکی نیز پیشگیری شود. در عمده فروشگاه‌ها تونل ضد عفونی در ورودی در نظر گرفته شده که به قطع زنجیره انتقال کرونا در این اماکن تا حدودی کمک می‌کند. این اقدامات نه فقط در فروشگاه‌های عرضه‌کننده اقلام خوراکی و مواد پروتئینی، بلکه در مراکز عرضه میوه و تره بار نیز به‌کار گرفته شده است.

شهرداران شهرهای موفق جهان الگوهای ویژه‌ای نیز در امر مدیریت پسماند به کار گرفته‌اند، چراکه بر خلاف سهل‌انگاری برخی دیگر از شهرهای جهان، پسماند را به‌عنوان یکی از عناصر مهم در زنجیره انتقال کرونا قلمداد می‌کنند. آنچه مسلم است مقادیر زباله‌های جامد شهری که توسط خانوارها تولید می‌شود به‌طور قابل توجهی افزایش و ضایعاتی که توسط تولیدکنندگان و کسب و کارها تولید می‌شد، کاهش یافته است. در آلمان از شهروندان درخواست شده از سرریز مخازن زباله‌ها خودداری کنند. همچنین در این کشور جلوگیری از تولید زباله و جداسازی مناسب زباله در شرایط پاندمی کرونا از اهمیت مضاعفی برخوردار است. استثناها فقط برای خانوارهایی است که افراد آلوده یا موارد مشکوک در آنها در قرنطینه زندگی می‌کنند. در برخی شهرهای موفق موضوع استفاده از کیسه دوم برای انتقال زباله به سطل بسیار جدی گرفته شده است. افزون بر این خانوارها موظف شده‌اند زباله تولیدی خود را پس از ۷۲ ساعت به بیرون از خانه و سطل‌های عمومی منتقل کنند. در انگلیس زباله‌های پزشکی و زباله افرادی که مشکوک به بیماری یا در قرنطینه هستند، در کیسه‌های نارنجی بسته‌بندی و به‌عنوان زباله‌های بالینی عفونی جمع‌آوری می‌شود. در امر ساماندهی صنایع و مشاغل شهرهایی همچون ونکوور و سیدنی چون از دولت محلی تمام‌عیار با اختیارات کامل برخوردار هستند، عملکرد بسیار موفقی داشته‌اند و توانسته‌اند با اختیارات خود نسبت به مدیریت بهینه کسب و کارها اقدام کنند. در این شهرها قوانین اضطراری شهر اجرا شده است که طی آن ساعت کار صنوف و کسب و کارها با تغییراتی همراه بوده است.

هر چند در بسیاری از شهرهای دیگر نیز دولت مرکزی دست به چنین اقدامی در زمینه تغییر ساعت کار و اعمال دورکاری زده است، اما تفاوت دولت محلی و مرکزی در نتیجه این تصمیمات قابل توجه است. دولت‌های محلی ارتباط نزدیک‌تر با شهروندان و صاحبان کسب و کارهای محلی شهر دارند و به خوبی می‌توانند تشخیص دهند که کدام گروه از مشاغل نیازمند محدودیت و کدام یک نیازمند ممنوعیت فعالیت هستند. همچنین مشاغل ضروری را که تعطیل‌پذیر نیستند در ابعاد محلی به خوبی می‌شناسند و علاوه بر این به شرایط ترافیک شغلی شهر آگاهی بیشتری دارند؛ در نتیجه تصمیمات هوشمندتری اتخاذ می‌کنند.

در موضوع نیاز شهروندان به حضور در فضاهای باز شهری و اماکن تفرجی، بحث ممنوعیت حضور در بوستان‌ها ابتدا به شکل جدی در این شهرها اجرا شد اما اکنون موضوع استفاده مشروط از فضاهای عمومی مدتی است کلید خورده است. در این شهرها عموما اجازه استفاده از فضاهای باز بوستان‌ها داده شده اما با تجمع بیش از دو نفر برخورد جدی می‌شود و جرایم سنگینی برای شهروندانی که از این اصول تخطی کنند، در نظر گرفته شده است. رعایت فاصله اجتماعی در این اماکن، همراهی شهروندان را می‌طلبد اما در عین حال یک واقعیت در مورد برنامه‌ریزی‌های شهری و اصول شهرسازی را نیز بار دیگر گوشزد کرده است و آن، ضرورت توسعه فضاهای باز شهری است.

درس مهمی که از شیوع کرونا می‌توان گرفت، تمرکز بر رویارویی با این بحران و تغییر سیاست‌ها و اقدامات بر این اساس در عین توجه به دیگر بحران‌ها و مشکلاتی است که ممکن است شهرها در آینده با آن روبه‌رو شوند. رفع نابرابری فضایی در سطح محله‌های مختلف شهرها از موارد مهمی است که باید در سیاست‌گذاری‌های آتی مدنظر قرار گیرد تا کیفیت زندگی شهروندان در شرایط بروز بحران‌هایی همچون شیوع کرونا، تنزل کمتری پیدا کند.

برخی از سیاست‌های کمک‌کننده در این زمینه شامل ارتقای محله‌محوری و خودبسندگی محله‌ها، افزایش فضاهای باز شهری، پیاده‌مدار کردن شهر و نیز پهنه‌بندی‌های چند عملکردی به منظور کاهش فاصله سکونت با سایر فعالیت‌ها خواهد بود که باید بیش از پیش مبنای توسعه شهرها قرار گیرد. در موضوع مدیریت زنجیره انتقال کرونا نیز، چین، سنگاپور و کانادا مدیریت ابتلا را با اعمال مدیریت مستقیم دنبال کرده‌اند و تاکتیک‌هایی همچون مدیریت یکپارچه و مستقیم شبکه بیمارستانی را در دستور کار قرار دادند. شهرداری لندن برای قرنطینه‌سازی افراد بی‌سرپناه، اتاق‌ها و اقامتگاه‌های امنی را به همراه خدمات بهداشتی و فرآورده‌های غذایی و همچنین مراقبت‌های دائمی پزشکی فراهم کرده‌اند.

مقامات شهر کن فرانسه نیز اذعان کردند که جشنواره سالانه فیلم‌های خود را به دلیل شیوع ویروس کرونا به تعویق انداخته و فضای غرفه‌های این جشنواره را برای اسکان بی‌خانمان‌ها اختصاص داده‌اند. دولت فرانسه نیز از افتتاح ۸۸ مرکز قرنطینه برای پذیرایی از بی‌خانمان‌های شهر پاریس خبر داده است. به این ترتیب دولت‌های محلی نقش زیادی در اسکان بی‌خانمان‌ها و نیز ارائه خدمات پزشکی و سلامت با برپایی نقاهتگاه‌های موقت ایفا کرده‌اند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در شهرهایی که میانگین سالانه غلظت آلودگی هوا بالاست، قرار گرفتن طولانی‌مدت شهروندان در معرض آلودگی هوا باعث ایجاد بسیاری از بیماری‌های زمینه‌ای شده و درنتیجه بیماری‌های تنفسی همچون کرونا را خطرناک‌تر کرده و تعداد مرگ و میر نسبت به جمعیت را افزایش داده است.

البته گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که به‌طور ناگهانی کیفیت هوا در شهرهای جهان در پی شیوع بیماری کرونا بهبود یافته است. در اصل کاهش ترافیک و فعالیت تجاری و صنعتی به دلیل شیوع بیماری همه‌گیر باعث کاهش موقت آلودگی هوا شده است. اگرچه ممکن است کیفیت هوا در مناطق مختلف دنیا به‌صورت پراکنده به‌طور موقت بهبود یافته باشد، اثرات آلودگی هوا در بلند‌مدت قطعا در کوتاه‌مدت از بین نخواهد رفت.

به نظر می‌رسد آنچه موفقیت ۱۱ شهر جهان در برابر کرونا را رقم زده، بیش از هر چیز به استقرار دولت‌های محلی در این شهرها و داشتن اختیار عمل کافی برای اتخاذ فوری تمهیدات ضروری وابسته است؛ موضوعی که در تهران وجود ندارد و در تصمیمات مختلف، دیدگاه دستگاه‌های متعدد دخیل است که علاوه بر کاهش سرعت در تصمیم‌گیری، موجب کاهش اثرگذاری برخی تصمیمات نیز می‌شود.