ضرورت‌های حذف 4 صفر
سیدمرتضی افقه*
حذف صفرها از پول رایج کشور بیش از یک دهه است که به‌صورت متناوب طرح شده و هر بار مسکوت مانده است. اکنون اما بانک مرکزی و دولت مصمم به انجام این طرح شده‌اند.
به‌همین دلیل، در تعدادی از کشورها که با این شرایط مواجه شده بودند، حذف صفر طی یک یا چند مرحله انجام شده است. در برخی کشورها از جمله ترکیه حذف صفر پس از آن انجام شد که نرخ تورم با انجام تمهیداتی کاهش یافت یا کنترل شد. به‌همین دلیل هر بار که در ایران این مسأله طرح شده، تصور عام براین قرار گرفته که با حذف صفر، تورم نیز کاهش می‌یابد. بی‌ارتباطی این اقدام با کاهش تورم هم در سخنان ریاست‌جمهوری و هم در تحلیل‌های اغلب اقتصاددانان مورد تأکید قرار گرفته است. زیرا در شرایط فعلی که کشور با سه بحران جدی مواجه است، امکان کنترل یا مهار نرخ تورم حداقل در کوتاه‌مدت امری دشوار یا نشدنی است. با این وصف، سیاستگذار برای انجام این طرح، مزایایی برشمرده که مهم‌ترین آنها ساده کردن محاسبات و تسهیل امور حسابداری در معاملات داخلی و خارجی است.
طرفداران ضرورت انجام این طرح به یک اشکال حقوقی در قانون پولی نیز اشاره می‌کنند که یک ریال معادل یک‌صدم گرم طلا در نظر گرفته شده است. این بدان معناست که افراد می‌توانند در مقابل یک ریال (که دیگر در پول‌های رایج وجود خارجی هم ندارد) از بانک مرکزی یک‌صدم گرم طلا مطالبه کنند در حالی که اکنون فاصله زیادی بین قیمت واقعی طلا و ریال به وجود آمده است. با‌وجود ضرورت یا مزایای بیان شده، انجام این طرح با مشکلات و پیچیدگی‌های جدی مواجه است که قانونگذار و مجریان باید مدنظر داشته باشند. در وهله اول هزینه تعویض اسکناس و مسکوک‌های فعلی با اسکناس‌های جدید است که البته به نظر می‌رسد با مدت زمان در نظر گرفته شده برای انجام این طرح، احتمالاً هزینه این تعویض‌ها به حداقل برسد زیرا به‌طور معمول در همین مدت دولت مجبور به چاپ اسکناس‌های جدید برای جایگزینی اسکناس‌های فرسوده می‌بود.
اما جدای از هزینه‌های حسابداری ناشی از تعویض اسکناس‌های جدید و قدیم، این اقدام هزینه‌های غیرملموس و غیرفیزیکی به مراتب بیشتری خواهد داشت. آموزش کارکنان دولتی، مراکز مالی و پولی و کلاً کارگزاران ذیربط، تغییرات وسیع در نرم‌افزارهای حسابداری، تنظیم رابطه واحد جدید پول با ارزهای خارجی و... از جمله پیچیدگی‌ها و مشکلات احتمالی انجام این طرح است. به علاوه و شاید مهم‌تر از بقیه، آموزش توده مردم و نیز عادت آنها به سنجش مبادلات خود با واحد جدید نیاز به آموزش‌های وسیع و گذشت زمان دارد که باید در این طرح مدنظر قرار گیرد. به‌همین دلیل خوب است که سیاستگذار و قانونگذار باید هزینه‌های پیدا و پنهان انجام این طرح را با مزایای آن مقایسه نموده و در صورتی که مزایای آن با فاصله زیاد بر مشکلات آن برتری داشته باشند، انجام طرح را عملیاتی کنند.
ذکر این نکته از آن جهت حائز اهمیت است که به لحاظ زمانی کشور در شرایط بسیار سختی قرار گرفته است و مواجهه با این شرایط، وقت و انرژی زیادی از
تصمیم‌گیران و مجریان کشور اشغال کرده و می‌کند. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، کشور با سه بحران بی‌سابقه و همزمان مواجه است که هر کدام به تنهایی می‌تواند همه وقت مجریان را به‌خود اختصاص دهد و بنابراین ایجاد مسأله‌ای جدید همچون حذف چهار صفر از پول ملی می‌تواند مشغله‌ای جدید به بخش اجرایی کشور بیفزاید. تشدید تحریم‌های امریکا از دو سال پیش، شیوع غیرمنتظره بیماری کرونا و تبعات سخت اقتصادی آن و کاهش بی‌سابقه قیمت نفت ظرف یکی دو ماه اخیر، سه بحران سختی هستند که کشور را درگیر کرده و تا مدت‌ها نیز درگیر خواهد بود. بدون هیچ تردیدی تمرکز بر کاهش تبعات منفی این سه بحران اولویت اصلی دولت و حاکمیت در شرایط فعلی خواهد بود. در واقع دولت تلاش می‌کند که این بحران‌های سخت را به گونه‌ای مدیریت کند که مردم و جامعه کمترین آسیب را ببینند. به‌همین دلیل شاید ظرفیت اداری و اجرایی موجود کشور توان مواجهه با مشکلاتی جدید و خودساخته را نداشته باشد. بنابراین شاید بهتر باشد که با‌وجود مزیت‌های انجام طرح حذف صفر، اجرای آن تا زمان فروکش کردن تبعات شیوع کرونا و رهایی از تحریم‌های شدید، به تعویق بیفتد. شاید تا آن زمان دولت بتواند اقدامات لازم برای کاهش تورم را نیز انجام دهد تا طرح کاهش صفر از پول ملی به‌عنوان اقدامی تکمیلی توجیه بیشتری داشته باشد.
*استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران
منبع: ایران
ارسال دیدگاه