دولت زمین‌گیر نشد

به‌گزارش ایران، کرونا اگر چه همچنان به یکه تازی خود در جهان ادامه می‌دهد، اما آمارها حکایت از سیر نزولی آن در ایران دارد. البته بنا بر تأکید مسئولان این به معنای غفلت از رعایت پروتکل‌های بهداشتی و طرح فاصله‌گذاری هوشمند نیست. بیراه نیست که گفته می‌شود کرونا آزمونی برای ارزیابی کارآمدی نظام‌های سیاسی در جهان شده است. این آزمون البته برای ایران بسیار سخت‌تر هم بود چرا که در مواجهه با تبعات اقتصادی، بهداشتی، فرهنگی و حتی روانی این ویروس، با یک مشکل مضاعف به نام تحریم هم دست و پنجه نرم می‌کند. با این حال اگر چه عملکرد دولت و ستاد ملی مقابله با کرونا خالی از نقد نیست اما اظهارنظرها حکایت از رضایت نسبی از عملکرد دولت دارد و در حقیقت با لحاظ کردن جمیع جهات این عملکرد قابل قبول خوانده می‌شود. این ارزیابی البته محدود و محصور در طیف‌های سیاسی حامی دولت نیست و برخی چهره‌های منصف با گرایش سیاسی متفاوت از دولت هم به آن اذعان دارند.

چنانکه مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت دولت محمود احمدی‌نژاد هم اخیراً دریک برنامه رادیویی گفته بود: «در کشور سیستم مراقبت‌های بهداشتی اولیه بسیار قدرتمندی وجود دارد که نماینده سازمان جهانی بهداشت نیز آن را تأیید کرد و قطعاً آمار وزارت بهداشت بر مبنای صحیح و واقعیت است.» زهره الهیان منتخب اصولگرای تهران در مجلس یازدهم که پزشک و متخصص بیماری‌های داخلی است هم در این باره به تسنیم گفته است: «در مجموع عملکرد نظام سلامت کشور ما نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر از جمله امریکا و کشورهای غربی بهتر و مؤثرتر بوده و از طرف دیگر کمک نیروهای داوطلب و مردمی و خیریه که با تولید ماسک و خدمت‌رسانی به بیماران در بیمارستان‌ها و همچنین مشارکت نیروهای مردمی و بسیج در طرح غربالگری از نقاط مثبتی است که به ‌اعتراف سازمان بهداشت جهانی این عملکرد موفق می‌تواند به یک الگو برای کشورهای دیگر تبدیل شود.» علی شکوری‌راد اگر چه دبیر کل حزب اصلاح‌طلب اتحاد ملت است اما همزمان پزشک و عضو کمیته کرونای بیمارستان سینای تهران هم هست. او هم پیش از این گفته بود: «خوشبختانه عملکرد دولت و ستاد ملی مقابله با کرونا بتدریج بهتر و بهتر شده است. البته تعطیلات عید هم کمک خوبی بود. اختلاف نظرها که فروکش کرد عملکردها بهتر شد. الان هم از منظر حضورم در کمیته کرونای بیمارستان سینا که بیمارستان بزرگی در جنوب تهران است و دارد به بیماران مبتلا به کرونا خدمات می‌دهد باید بگویم که شاهد کاهش مراجعات در یک هفته گذشته بوده‌ایم و بیش از نیمی از تخت‌هایی که برای پذیرش بیماران کرونایی در نظر گرفته شده بود خوشبختانه خالی است و با کمبودی در سرویس دهی به بیماران کرونایی مواجه نیستیم.» در ادامه ارزیابی چند فعال سیاسی دیگر هم در همین باره آمده که اگر چه عملکرد دولت را خالی از نقد نمی‌دانند اما تأکید دارند دولت عملکرد قابل قبولی را نشان داده است.

نقد هست اما عملکردها قابل قبول است

سیدمصطفی هاشمی‌طبا

فعال سیاسی اصلاح‌طلب
برای ارزیابی کارنامه دولت در مواجهه با کرونا، ابتدا باید بررسی کرد که دولت پیشتر با چه مسائلی رو‌به‌رو بوده و پس‌از پشت سر گذاشتن چه مراحلی، حال با این مسأله جدید مواجه شده است.
نخستین واقعیت درباره بیماری کرونا این است که نه تنها ایران، بلکه هیچ دولت دیگری تجربه‌ای در این زمینه نداشت. همچنان که خود این بیماری و ویروس، نه فقط ناشناخته بود، بلکه همچنان هم ناشناخته باقی مانده است. نکته مهم دیگر این واقعیت است که دولت در دو سال گذشته با تحریم‌های گسترده‌ای مواجه بود که به نوبه خود ضعف مالی دولت را تشدید کرد. تشدید شدن این ضعف درحالی صورت گرفت که اساساً دولت در ایران، ولخرج است.
دولتی که با این وضعیت مزمن رو‌به‌رو بود، ناگهان با بحران تازه‌ای به‌نام کرونا هم مواجه شد. اگر این شرایط پیشین را در نظر بگیریم، می‌توانیم بگوییم که کارنامه دولت برای مقابله با این پدیده قابل قبول است. اما با وجود این، نقدها و مسائلی هم وجود دارد که باید لحاظ کرد.

از جمله این مسائل اینکه دولت در تصمیم گیری‌های کرونایی خود یا با تأخیر اقدام کرد یا اگر اقدام کرد، قاطع نبود. به‌عنوان مثال، ابتدا مسافرت‌های عید ممنوع نشد و اعلام شد که ۴۰ درصد کم شده است، اما بعدها ناچار شد به طور کلی مسافرت عید را ممنوع کند، درحالی که از ابتدا می‌شد با همین قاطعیت عمل کرد. در کنار این، وزارت بهداشت هم نتوانست در روشن کردن مسائل و پاسخگویی به شبهه‌ها و مسائلی که در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود، بخوبی عمل کند. بویژه درباره شبهات درمانی یا دارویی، این نهاد نتوانست قاطع باشد. در این میان نباید حمایت قاطع مردم، رهبری و مراجع عظام تقلید از تصمیمات دولت را فراموش کرد. به‌عنوان مثال در زمینه الکل، دیدیم که مراجع تقلید و علما حوصله به خرج دادند تا الکل به طور گسترده در کشور تولید و توزیع شود.

باید توجه داشت که اساساً دولت‌ها بویژه در ایران به گونه‌ای نیستند که بتوانند همه کاری را برای همه انجام دهند. از این‌رو طبیعی بود که برخی از مشاغل در این مدت آسیب ببینند. البته معتقدم اگر دولت از گذشته، مسأله یارانه‌ها را ساماندهی می‌کرد و با نوعی غربالگری افراد بی‌نیاز را حذف می‌کرد، امروز با فراغ بال بیشتری می‌توانست از مشاغل واقعاً آسیب پذیر حمایت کند. باوجود این، اقدامات دولت در مجموع رضایت بخش بوده و توانسته در همین شرایط کارنامه قابل قبولی از خود به نمایش بگذارد. این مهم زمانی آشکار‌تر می‌شود که وضعیت کرونا و البته عملکرد دولت در مقابل آن را با برخی کشورهای اروپایی مقایسه کنیم که به‌لحاظ اقتصادی وضعیت به مراتب بهتری از ما داشتند و با فشار مضاعف تحریم هم روبه رو نبودند. به هر روی قطعاً که هیچ عملکردی بدون اشتباه و نقد نیست اما آنچه دولت و ستاد ملی مقابله با کرونا انجام داده به اذعان هر عقل منصفی قابل قبول است.

تدبیر شایسته برای سلامت و معیشت

کاظم انبارلویی
عضو شورای مرکزی حزب مؤتلفه اسلامی
کرونا آزمونی برای نمایش کارآمدی دولت‌ها برای مقابله با این پدیده و تضمین سلامت و بهداشت جامعه است. پس‌ از برگزاری انتخابات مجلس، جمهوری اسلامی ایران نیز به‌طور جدی وارد مقابله با کرونا شد. جلسات مفصل دولت برای تدبیر امور و تصمیماتی که اعلام می‌شد، ابعاد اجتماعی، دینی، مذهبی و رفاهی مردم را در بر می‌گرفت. مردم همکاری کردند و دولت نیز به نوبه خود برای مقابله با ابعاد همه جانبه این پدیده بسیار با تدبیر عمل کرد. هرچند وجود زیرساخت‌های سلامت در ایران که با استانداردهای جهانی قابل مقایسه است، باعث شد که دولت هرچه بیشتر در مقابله با کرونا به توفیقاتی دست یابد، به‌طوری که سازمان بهداشت جهانی نیز به دستاوردهای ایران در این زمینه اعتراف کرد.

در این میان، در ایران همانند همه کشورهای جهان دوگانه‌ای مطرح می‌شد مبنی بر اینکه اگر مردم به قرنطینه بروند، ممکن است جانشان حفظ شود، اما نان و معیشت‌شان در خطر می‌افتد. دولت در این دو قطبی با تدبیر عمل کرد، به‌گونه‌ای که هم جان مردم در سلامت بماند و هم معیشت مردم تأمین باشد. کنترل‌های اولیه لازم بود و از قضا همان کنترل‌های اولیه باعث شد توفیقات خوبی برای مهار کرونا به‌دست بیاوریم. از سوی دیگر، ورود سپاه، ارتش و نیروهای مردمی به کمک دولت، نمایش بسیار خوبی از همبستگی ملی را نشان داد و روز‌به‌روز که جلوتر می‌رفتیم، توفیقات دولت بیشتر می‌شد. حمایت رهبر معظم انقلاب از تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا بر قدرت، قوت و مشروعیت ستاد افزود، به‌طوری که در سراسر کشور هیچ جمع یا گروهی به‌سمت نافرمانی مدنی پیش نرفتند.

از سوی دیگر تأمین کالاهای اساسی و قفسه‌های پر از کالای فروشگاه‌ها نمای دیگری از کارآمدی دولت را بازتاب داد. این درحالی بود که مردم از طریق رسانه ملی و رسانه‌های دیگر در جریان وضعیت فروشگاه‌ها و تأمین کالاهای مورد نیاز مردم در شرایط کرونایی قرار گرفتند. در امریکا مردم شاهد بودند که تعلل رئیس جمهوری امریکا باعث افزایش تلفات کرونایی در این کشور شد. همچنین با توجه به‌وضعیت کشورهای اروپایی نظیر اسپانیا و ایتالیا، امروز در تهران صدها تخت بیمارستانی خالی است، درحالی که در کشورهای اروپایی اکثر تخت‌های بیمارستانی اشغال شده‌اند و به‌همین دلیل از پذیرش بیماران جدید خودداری می‌شود. در مجموع، موضوع کرونا آزمونی برای دولت و ملت ما بود که نشان داد ما در اوج تحریم‌ها و برخوردهای ظالمانه اروپا و امریکا، کشوری سر پا و نظامی مقتدر و پای کار هستیم ومردم و دولت در کنار یکدیگر، پای کار ایستاده‌اند. ضمن اینکه با فرارسیدن ماه مبارک رمضان جنبش کمک مؤمنانه توانست اقشار آسیب پذیر را تحت پوشش قرار دهد. این امر علاوه بر تمهیداتی بود که دولت در زمینه کمک به اقشار ضعیف، مانند وام یک میلیون تومانی یا دیگر تدابیر به کار برد. در مجموع نحوه مقابله با کرونا را یک توفیق دولت و ملت می‌دانم و معتقدم ملت سرافراز ایران باید افتخار کنند که در نظام ولایت فقیه، نظم علمی و فنی برقرار است و ما با آخرین استانداردهای پزشکی توانستیم سلامت مردم را تأمین کنیم.

در مجموع دولت موفق بوده است

محمد هاشمی
عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام
با‌وجود غافلگیری اولیه دولت و کشور از شیوع کرونا، در مجموع به‌نظر می‌رسد می‌توان کارنامه‌ای پذیرفته، همراه با نمرات قابل قبولی را برای دولت در این پدیده متصور بود. اگر چند کشور مانند ژاپن و کره جنوبی را که در این زمینه عملکرد بسیار خوبی داشتند کنار بگذاریم، در مقایسه با سایر کشورها، بویژه کشورهای توسعه یافته، آن هم در شرایط تحریم، دولت در ایران توانست با تدبیر و انگیزه بیشتر و بهتری با این بیماری جدید مقابله کند.
اما در کنار این توفیقات و دستاوردها، چند نکته نیز وجود دارد که باید پاسخی برای آنها ارائه شود. زیرا ارائه نشدن پاسخ، باعث خواهد شد که این سؤالات همچنان در ذهن شهروندان باقی بماند.

یکی از این نکات این واقعیت است که ما در ابتدای ماجرا نتوانستیم بموقع ‌ برای مبارزه با کرونا اقدام کنیم. زیرا مطابق اخباری که جسته و گریخته منتشر می‌شود، به نظر می‌رسد دولت با مقداری تأخیر مقابله با این بیماری را آغاز کرد که این تأخیر باعث شد میزان تلفات کرونایی در برخی استان‌ها مانند قم و گیلان افزایش یافته و مشکلات زیادی برای مردم و کشور ایجاد شود.
اما پس‌ از آغاز تقابل دولت با این مسأله، تأمین اقلام و نیازهای بهداشتی و درمانی و در کنار آن، تلاش‌های کادر درمانی و پزشکی و پرستاری کشور، قابل تقدیر و ستایش است.

موضوع دیگری که به ستاد مقابله با کرونا و دولت بازمی‌گردد، این است که از ابتدای شیوع، مسأله قرنطینه مانند کشورهای دیگر جدی گرفته نشد. این مسأله باعث شد که برخی از مردم این بیماری را جدی نگیرند و به‌دنبال آن، تعداد افراد مبتلا افزایش یابد. به تازگی نیز ستاد مقابله با کرونا اجازه فعالیت مشاغلی را صادر کرد که اساساً غیرضرور محسوب می‌شوند و بسته بودن آنها خللی به جامعه وارد نمی‌کند. صدور اجازه فعالیت این مشاغل باعث شد که امروز تهران فرق چندانی با قبل از کرونا نداشته باشد و ما شاهد همان ترافیک و همان رفت و آمد مردم هستیم. بازگشایی تفرجگاه‌ها و پارک‌ها نیز از جمله کارهایی محسوب می‌شود که انجام آن نه تنها ضرورتی نداشت، بلکه نشانگر نوعی سهل‌انگاری‌ها و ساده انگاری است که در کشورهای دیگر کمتر دیده می‌شود.
باوجود همه این‌ها، دولت توانست به اندازه توان و وسع مالی خود از بسیاری از مشاغل یا نیازمندان حمایت کند که در جای خود قابل تقدیر است. بخصوص که می‌دانیم به‌لحاظ اقتصادی به‌خاطر تحریم‌ها دولت و کشور با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند. باوجود این، همچنان معتقدم که بازگشایی برخی از مشاغل می‌توانست صورت نگیرد.

دولت دیر اما خوب جنبید

سیدحسین موسوی تبریزی
دبیرکل مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم
عملکرد دولت در مقابله با کرونا را با هر شاخصی که بسنجیم، موفق بوده است. این شاخص هم می‌تواند توانایی‌ها و ظرفیت‌های اجرایی و مالی خود دولت باشد و هم عملکرد دولت‌های توسعه یافته در کشورهای دیگر. زیرا برای چنین بررسی و اساساً برای سنجش عملکردها، باید دید این اقدامات با توجه به چه امکانات و در چه شرایطی اتفاق افتاده است. به عبارت دیگر، نمی‌توان از کسی بیش از توانش توقع داشت یا نمی‌توان بدون توجه به ظرفیت‌ها و کاستی‌های موجود، انتظار داشت که در بهترین حالت اقدام شود.
از این‌رو وقتی دولت را در مقابله با کرونا موفق می‌دانیم، این موفقیت با توجه به امکانات، ظرفیت‌ها و توان آن بوده است، امکاناتی که در دو سال گذشته بویژه عامل تحریم‌ها نقش زیادی در تحلیل آن داشته است. بنابراین عملکرد دولت در مقابله با کرونا را می‌توان حتی بیش از ظرفیت و توان آن هم ارزیابی کرد.
اما در کنار این موفقیت، یک ضعف بزرگ در کارنامه دولت، تعلل یا تصمیم‌گیری دیرهنگام برای اعمال محدودیت یا قرنطینه است. این سهل‌انگاری و اعلام دیرهنگام شیوع کرونا باعث شد که خسارت‌هایی به مردم و کشور وارد شود. اما باوجود این، اینکه امروز میزان مراجعه مردم به بیمارستان‌ها سیر نزولی دارد، هم مرهون مراقبت‌های مردم و هم تدابیر و تلاش‌های دولت است.

برخی معتقدند دولت هم دیر قرنطینه را اعلام کرد و هم زود آن را پایان داد. اما در پاسخ به بخش دوم این انتقادها باید گفت برقراری طولانی مدت قرنطینه، می‌تواند شرایط به مراتب بدتری را نسبت به خود کرونا برای اقتصاد کشور رقم بزند. بنابراین طبیعی است که دولت به این قسمت از بحران نیز توجه ویژه‌ای داشته باشد. اینجا است که نقش مردم در مراقبت‌ها و پیشگیری‌ها پررنگ‌تر می‌شود. چرا که اگر در پایان قرنطینه، مردم مراقبت نکنند، بار دیگر امکان گسترش و هجوم این بیماری وجود دارد. بنابراین، می‌شود گفت دولت دیر جنبید، اما خوب جنبید.
همه اینها به این معنی نیست که نسبت به ابتدای انقلاب، مدیریت در کشور ما پیشرفت قابل انتظاری داشته است. زیرا ۴۰ سال زمان اندکی نیست و در این زمان توفیقات مدیریتی ما می‌توانست به مراتب بیشتر و بهتر از امروز باشد. اما همین تجربه کرونا و هماهنگی و همکاری مدیریتی شکل گرفته در کشور نشان داده است که اگر بخش‌های مختلف وحدت و همکاری را در پیش بگیرند و یکدیگر را تضعیف نکنند، تا چه اندازه می‌تواند برای کشور مفید باشد. این امید وجود دارد که کرونا به همه یادآوری کند که چندصدایی مدیریتی و سیاسی در کشور تا چه اندازه برای کشور مضر است و می‌تواند سبب تضعیف همه ارکان کشور شود.

موفقیت ملی

محمد اسماعیل سعیدی
نماینده اصولگرای مجلس
این مصرع حضرت حافظ به‌عنوان یک مثل برای رعایت انصاف در داوری معروف است که «عیب می‌جمله بگفتی هنرش نیز بگو». در موضوع درگیری کشور با بیماری کرونا نیز همین موضوع در خصوص عملکرد دستگاه‌های درگیر با این بیماری و در رأس آنها دولت صدق می‌کند. به عملکرد ماه‌های اخیر دولت نقدهایی قابل طرح است و می‌شود انگشت روی نکته‌های زیادی گذاشت که امکان عملکرد بهتر در آنها وجود داشته. اما مسأله کلی این است که بیماری با مدیریتی که صورت گرفته رو به‌سمت کنترل است و این موضوع از دو جنبه دارای اهمیتی مضاعف می‌شود و نشان می‌دهد که کار صورت گرفته کار بزرگ و قابل تکریمی بوده است؛ اول در قیاس با عملکرد کشورهای دیگر و خصوصاً قدرت‌های بزرگ اقتصادی و صنعتی دنیا و دوم هم با توجه به فشارهای بین‌المللی و تحریمی که بر خلاف تمام دنیا روی دوش کشور ما و دستگاه‌های اجرایی ایران در این قضیه وجود داشت.

نه تنها به‌گواه آمارها بلکه به‌گواه گزارش‌های رسمی نهادهای بین‌المللی و در رأس آنها سازمان بهداشت جهانی کشور ما در کنترل بیماری کرونا موفقیت‌های چشمگیری داشته و آن هم بدون آنکه امکانات مالی و تجهیزاتی کشورهای دیگر را داشته باشد و حتی بی‌آنکه روی به سیاست قرنطینه با توسل به روش‌های نظامی بیاورد. در واقع در موضوع کرونا نقدهای درست و منطقی که به عملکرد دولت مطرح هستند نباید اصل ماجرا تلقی شوند و اصل کاری که صورت گرفته را زیر سایه خود ببرند. حتی با لحاظ صحت این نقدها باید توجه شود که آنها حاشیه‌های موضوع هستند و اصل در اتفاقی که رخ داده موفقیتی است که نه تنها نصیب دولت بلکه نصیب نظام جمهوری اسلامی و مردم ایران شده است.
اینکه ایران دو ماه قبل دومین کشوری بود که کرونا در آن شیوع عمومی پیدا کرد و اکنون به لحاظ آمار مبتلایان و قربانیان در بین ۱۰ کشور اول دنیا هم نام آن دیده نمی‌شود مسأله اصلی است که باید مورد توجه ناظرانی که در این حوزه به اظهارنظر و موضع‌گیری می‌پردازند قرار بگیرد. چه اینکه ما در شرایطی به سر می‌بریم که مسأله مدیریت وضعیت کشور و اموری که به دولت مربوط می‌شود تنها به همین بازه زمانی شیوع کرونا محدود نیست و تازه بخشی از آن بعد از پایان کرونا خود را نشان خواهد داد. با چنین وضعی موفقیت دولت در اداره کشور بیش از هر زمان دیگری یک موفقیت ملی برای آحاد ایرانیان و کلیت نظام محسوب می‌شود.

کشور زمین‌گیر نشد

عبدالرضا هاشم‌زایی
نماینده اصلاح‌طلب مجلس
سیر ادامه‌دار روند کاهشی آمار مبتلایان و قربانیان کرونا در ایران موضوعی نیست که به همین راحتی محقق شده باشد. به راحتی قابل تصور است که مجموعه دولت و ستاد ویژه کرونا با چه حجمی از تلاش و مجاهدت پیگیر توانسته‌اند اوضاع کشور را در مهار کرونا به این موقعیت برسانند. در میدان مبارزه با کرونا و مهار این بیماری ما صرفاً با یک تلاش پزشکی مواجه نبودیم. هر چند فعالیت‌های جهادگونه انجام شده در بخش سلامت جامعه و کشور رأس کارها را تشکیل می‌داد. اما کرونا آن‌طور که بر همگان واضح است، به عنوان پدیده‌ای فراتر از یک بیماری، حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را متأثر از خود کرده و به همین اعتبار هم عملکرد دولت را باید در همین منظومه و مجموعه حوزه‌ها تفسیر کرد.

اقتصاد کشور در شرایط شیوع کرونا قطعاً ضربات سختی خورد اما مهم این است که زمین‌گیر نشد. اهمیت این اتفاق در آنجاست که به یاد بیاوریم فشارها و تحریم‌های امریکا قرار بود کشور ما را در همان شرایط عادی به زمین بزند اما حتی در دوران کرونا نیز این اتفاق نیفتاد و دولت و مجموعه دستگاه‌ها موفق به اداره کشور شدند. در حوزه‌های اجتماعی نیز تقابل‌ها و شکاف‌هایی که عمدتاً در برخی کشورهای غربی شاهد بودیم، در ایران ندیدیم یا اگر چیزی از این منظر بروز پیدا کرد آنقدرها دارای عمق نگران کننده نبود. در نهایت این وضعیت در حوزه سیاسی و خصوصاً سیاست خارجی تأثیرات خود را نشان می‌دهد و آن مربوط به جایی است که در عمل شیوع کرونا نمی‌تواند آنقدر که دشمنان ایران انتظار داشتند، بهانه را برای سیاه‌نمایی و ضعیف نشان دادن مدیریت داخلی کشور به دست آنها بدهد.

کاهش آمارهای مبتلایان و قربانیان کرونا و به صفر رساندن آنها البته اولین مرحله مبارزه با این بیماری و آثار آن است. پس از پایان دیر یا زود این اپیدمی در کشور تازه دورانی تازه برای زدودن آثار منفی این بحران از کشور آغاز خواهد شد. دورانی که مانند بازسازی پس از یک جنگ نیاز به مشارکت همگانی، عمومی و ملی دارد. عاملی که برخی نقدهای تهاجمی فعلی که بدون لحاظ کردن موفقیت‌های صورت گرفته در میدان این مبارزه و در یک چارچوب سیاسی مطرح می‌شوند، می‌توانند به تضعیف آن و در نهایت تضعیف توان ملی در مرحله پساکرونا بینجامند. کرونا در ماه‌های گذشته از یک سو محکی بود برای سنجش توان دستگاه اجرایی کشور در گرداب یک بحران که به نظر می‌رسد در مقایسه با کشورهای بزرگ دنیا در این خصوص نمره خوبی گرفته و از سوی دیگر نیز محکی است برای روشن شدن درایت سیاسی گروه‌های مختلف برای درک موقعیت‌های خطیر ملی. چیزی که جای امید است از آن نیز سربلند بیرون بیاییم.