مدرسه در دل خانه

مدرسه به موسسات آموزشی اطلاق می‌گردد که دانش‌آموزان برای یادگیری در آنجا حضور داشته است و به طور مستقیم تحت آموزش معلم قرار می‌گیرند.

اکنون با وقوع رخداد شیوع جهانی کووید ۱۹ و با توجه به آمار منتشره از سوی یونسکو تا ۲۸ مارس ۲۰۲۰ قریب به ۱.۷ بیلیون دانش‌آموز در سراسر دنیا از رفتن مدرسه به شکل فیزیکی متداول محروم شده‌اند و قریب به ۹۰% مدارس در حال بسته شدن هستند. لذا برای عدم توقف فرآیند آموزش و یادگیری، جامعه جهانی آموزش، شکل دیگری از مدرسه یعنی آموزش مجازی را اجرا کرده است.

تجربه آموزش مجازی به دلایل بحران، در جهان تجربه‌ای نا آشنا نبوده است به عنوان مثال کشورهای آسیایی در سال ۲۰۰۳ در مواجه با شیوع بیماری سارس آموزش مجازی را جدی گرفته و برای آن برنامه ریزی کردند و اکنون با بهره مندی از این تجارب و زیر ساخت‌های از پیش مهیا شده در این عرصه با قدرت و توان بالاتری ظاهر شده‌اند. همچنین در برخی از ایالت‌های آمریکا به دلیل بحران‌های منطقه‌ای طوفان کاترینا در سال‌ ۲۰۰۵، و طوفان شن در سال ۲۰۱۲ و ایجاد زیر ساخت‌های لازم از سوی سیستم‌های آموزشی و کمک‌های شرکت‌های مربوطه، امکان برپایی آموزش‌های مجازی در بحران اخیر به خوبی دیده می‌شود.

در اولین نقاط بحران زده به واسطه شیوع ویروس کرونا یعنی چین و هنگ کنگ وزارت آموزش و پرورش چین با استفاده از تجارب و زیر ساخت‌های پیشین، همکاری چندین شرکت خصوصی و همچنین برخی از نهادهای آموزشی در خارج از چین برای جلوگیری از توقف آموزش از آموزش‌های مجازی در مقاطع پیش دبستانی تا پایه دوازدهم بهره برده و می‌برد.

در ادامه بحران شیوع کوید ۱۹ در یکی از ایالات آمریکا نیز برنامه ای تحت عنوان آموزشِ دور از ۶ آوریل برای آموزش دانش‌آموزان ابتدایی برای هفته‌ها، و ماه‌های آینده و یا حتی تا پایان سال تحصیلی و ارتقا به پابه بالاتر اجرا خواهد شد و بر این اساس کلاس‌های درسی تشکیل می‌شوند که دانش‌آموزان و آموزگاران به جای حضور در کلاس‌های واقعی به صورت مجازی در آن حاضر خواهند شد که به این منظور نظام آموزش و پرورش ملزم به تجهیز زیرخواست‌های لازم برای این مهم شده‌اند.

تغییر جهت به سمت آموزش‌، مدرسه، و کلاس‌ مجازی رویکردی است که در نظام آموزشی ایتالیا، ایران و کره جنوبی در این شیوع جهانی نیز مشاهده شده است.

در کره جنوبی که یکی از پیشتازان در زمینه‌‌ی آموزش‌های مجازی است از سال‌ها پیش یادگیری هوشمند و یا یادگیری همه جا حاضر برنامه‌ریزی شده است و در نتیجه زیر ساخت‌های لازم از قبل مهیا بوده است.

حقیقت انکار ناپذیر این است که شیوع جهانی بیماری کووید ۱۹ موجب شده است که آموزش به طور بی سابقه و وسعتی جهان شمول، شکل دیگری پیدا کند. به عبارتی مدارس از شکل سنتی خود خارج شده‌اند و خانه‌های دانش‌آموزان به مدارس و کلاس‌های درس تبدیل شده‌اند.

آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران در مقاطعی به دلیل مواجه با بحران‌هایی محلی، منطقه‌ای مانند زلزله، سیل و پدیده گرد و غبار یا در مقیاسی ملی مانند شیوع جهانی بیماری کووید ۱۹ با مشکل بر پایی کلاس‌های درس درمدارس به صورت حضوری مواجه شده است.

در مواجه با بحران جهانی شیوع بیماری کووید ۱۹ و طولانی شدن تعطیلی مدارس در طیف کشوری، تجربه ملی آموزشِ دور از طریق رسانه ملی و آموزش‌های مجازی از سوی گروهای معلمان و یا کانال‌های مدرسه‌ای و ارائه محتوهای آموزشی، هم برای معلمان و هم برای دانش‌آموزان و والدین آن‌ها تجربه‌ای ارزشمند بوده است. تجربه‌ای که شاید آمادگی خوبی برای آن نداشته‌ایم و علیرغم اجرای طرح‌های پژوهشی و تاکید بر نیاز توجه به آموزش‌های مجازی و برنامه‌ریزی برای ایجاد زیر‌ساخت‌های لازم از آن‌ها به خوبی استفاده نشد. ولی شیوع جهانی بیماری کرونای جدید، آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران را به ناچار به سمت بکارگیری از این بستر توانمند در جهت آموزشِ دور در دوران تعطیلی مدارس سوق داده است و ما را با این حقیقت انکار ناپذیر مواجه کند که مدارس، آموزگاران و دبیران نیز همانند کادر درمان پزشکی در صف اول مبارزه با تبعات این بحران می‌توانند خدمت رسانی کنند. البته این شاید برای اولین بار است که خانواده و اعضای خانواده دانش‌آموزان در تعامل تنگاتنگ با فرآیند آموزش بوده‌اند. مصداق این همکاری در مبانی سند تحول ذکر شده است: "تعلیم و تربیت به تنهایی از مدرسه بر‌نمی‌آید نزدیک‌ترین یار مدرسه خانه و خانواده است.".

در این اقدام با برنامه ریزی بسیار سریع و ضربتی وزارت آموزش و پرورش، مناطق و مدارس، در هر مدرسه برای هر پایه تحصیلی یک گروه و یا کانال آموزشی ایجاد شد و روند آموزش در مقاطع تحصیلی، پایه‌ها و دروس مختلف با استفاده از محتوای آموزشی تهیه شده از سوی آموزگاران و دبیران که شامل محتوای صوتی، نوشتاری، تصویری و صوتی تصویری آموزشی بوده است، تهیه شد. به این منظور دانش لازم برای چگونگی تولید محتوای آموزشی و استفاده از بستر اینترنت برای نشر محتواهای تولید شده به سرعت بین معلمان تبادل شد و در زمان کوتاهی با هماهنگی‌ها و بستر سازی لازم از سوی مدیران و معاونان مربوطه در مدارس، کلاس‌های درس و مدارس مجازی برپا شدند در این کلاس‌ها و مدارس مجازی قواعد و مقرارت مرتبط با فضای آموزشی تا سرحد امکان رعایت شده‌اند. دانش‌آموزان نیز به صورت برخط همزمان و ناهمزمان از محتواهای به اشتراک گذاشته استفاده کرده‌اند و در صورت نیاز مورد ارزیابی نیز قرار گرفته‌اند و فرآیند آموزش و یادگیری با توجه به امکانات موجود تا کنون در جریان بوده است. در برخی از موارد نیز مشاهده شده است که معلمان و نیروهای آموزشی علاوه بر آموزش محتوای برنامه درسی با به اشتراک‌گذاری مطالب آموزشی در مورد چگونگی مقابله با کووید ۱۹ نیز سعی در افزایش دانش و آگاهی‌های فردی و خانوادگی دانش‌آموزان داشته‌اند.

در ابتدای این امر دبیران و آموزگاران با استفاده از برنامه‌های کاربردی گوشی‌های تلفن همراه که قبلا برای تبادل اطلاعات در قالب متون‌ صوتی، نوشتاری، تصویری و صوتی تصویری بکار برده می‌شد، برای برپایی کلاس‌های درس مجازی استفاده کردند. خودجوشی آموزگاران، دبیران، دانش‌آموزان و اولیا آن‌ها در آموزش مجازی بیانگر این نکته حائز اهمیت است که این شکل از آموزش‌ توانسته‌ است، بدون وجود برنامه‌ریزی از پیش تعیین شده و زیر ساخت‌های لازم برای تمامی دانش‌آموزان در اقصی نقاط ایران، در این شرایط به عنوان بهترین و خردمندانه‌ترین راهکار پذیرفته شود.

در همین راستا با توجه به وجود پتانسیل‌ها و توانایی موجود در ساختار انسانی مدارس و خانواده‌ها با برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش در اقدامی منسجم‌تر سامانه‌ای با نشانی shad.medu.ir طراحی و راه‌اندازی شده است. سامانه شاد (مخفف شبکه اجتماعی دانش‌آموزان)برای استفاده از فضای مجازی به عنوان یکی از مهمترین راهکارها در راستای آموزش مجازی دانش‌آموزان و توسعه عدالت آموزشی برای فراهم کردن شرایط آموزش یکسان برای همه دانش‌آموزانِ سراسر کشور، در نظر گرفته شده است. در این شبکه تعاملی، نمایش مجازی از کلاس‌های مدرسه ایجاد شده و در حقیقت تصویری واقعی از محیط کلاس‌ها اتفاق می‌افتد. برای هرکلاس مدرسه گروهی تشکیل شده که تمام دانش‌آموزان کلاس در آن عضو میشوند و معلم، مدیر آن گروه خواهد شد و دانش آموزان و معلمان می‌توانند فعالیت‌های آموزشی خود را در آن ادامه دهند.

اگر چه تحقق طرح شاد با هدف ایجاد عدالت آمورشی نیازمند این است که زیر ساخت‌های حداقلی برای اجرای این طرح از قبل پیش بینی و ایجاد شده باشد. تجربه کنونی و شواهد میدانی نشان داده است که در برخی از مناطق حتی امکان دسترسی به شبکه آموزش صدا و سیما وجود ندارد و برخی از دانش‌آموزان دوره اول و دوم ابتدایی از داشتن یک ابزار هوشمند اختصاصی برای خود محروم بوده‌اند.

امید است فرصت بوجود آمده از سوی تمام دست اندرکاران نظام آموزش پرورش مورد بهره‌برداری قرار گیرد و با برنامه‌ریزی و مشارکت‌های درون و برون سازمانی پس از ایجاد زیر ساخت‌های لازم برای عموم دانش‌آموزان از بستر فناوری اطلاعات به منظور افزایش کارایی فرآیند تعلیم و تربیت فرزندان جمهوری اسلامی ایران چه در شرایط بحران و چه در شرایط عادی حداکثر استفاده به عمل آید.

*دانشیار پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش