محمدرضا دلیر*
موسی کلیم‌الله؛ روایتی از تولد حضرت موسی
تهران (پانا) - فیلم سینمایی موسی کلیم الله در واقع بخش اول سریالی با همین نام است. در این سینمایی ماجرای تولد حضرت موسی تا سپرده‌شدنش به دست نیل روایت می‌شود. برخی صحنه‌ها دلخراش و خشونت‌امیز است به همین دلیل تماشای آن به افراد بالای ۱۴ سال توصیه می‌شود.
فیلم سینمایی موسی کلیم الله در واقع بخش اول سریالی با همین نام است. در این سینمایی ماجرای تولد حضرت موسی تا سپرده‌شدنش به دست نیل روایت می‌شود. برخی صحنه‌ها دلخراش و خشونت‌امیز است به همین دلیل تماشای آن به افراد بالای ۱۴ سال توصیه می‌شود.
قوم بنی‌اسرائیل تحت سلطه حکومت فرعون به بردگی گرفته شده‌اند و روزگار را با مشقت فراوان سپری می‌کنند. در صحنه‌هایی از فیلم، شاهد شلاق خوردن آنها، وادار شدن به کارهای طاقت‌فرسا، سوزانده شدن، تهدید و تحقیر توسط مأموران حکومتی و حتی مرگشان هستیم.
مأموران به خانه‌هایی که در آن زنی زایمان کرده است، یورش می‌برند و به محض مشاهده‌ی نوزاد پسر، او را درون کیسه‌ای انداخته و در رود نیل غرق می‌کنند. در یکی از تلخ‌ترین صحنه‌ها، ارابه‌ای در میان شهر حرکت میکند که از آن کیسه‌های حاوی نوزادان آویزان است، درحالی‌که مادران داغدار در کنار آن سوگواری می‌کنند. ( انداختن نوزاد در کیسه ها صحنه ای گذراست.)
در سکانس پایانی، یکی از مأموران فرعون مورد حمله‌ی یک تمساح قرار گرفته و به زیر آب کشیده می‌شود
خشونت موجود در اثر میزانی از ترس و دلهره را به مخاطب منتقل می کند. علاوه بر این کابوس فرعون نیز حاوی صحنه هایی ترسناک مثل احاطه شدن در آتش است. صدای رعد و برق نیز بلند بوده و برای مخاطب کم سن ایجاد وحشت می کند. چهره خوابگذار نیز غیرمعمول و تا حدی ترسناک است. برخی صحنه ها مانند حرکت سبدی که حضرت موسی در ان قرار دارد پر تعلیق است.
پس از کابوس فرعون، اولین فرمان او جداسازی زنان و مردان گوشن برای یک شب بود تا از همبستر شدن آنها و شکل‌گیری نطفه‌ی منجی جلوگیری کند. با این حال، پس از مدتی که علائم بارداری در زنان آشکار می‌شود، آنها با لحنی طنزآمیز درباره‌ی آن شب خاص چند شوخی زناشویی کوتاه می‌کنند. در ادامه، چندین صحنه از زایمان زنان به تصویر کشیده می‌شود.
بعد از فوت مرحوم فرج‌الله سلحشور قرعۀ ساخت سریال حضرت موسی علیه‌السلام به نام جمال شورجه افتاد که ایشان نیز به دلیل سکتۀ مغزی قادر به انجام این مأموریت نشدند و نهایتا ساخت این سریال عظیم را ابراهیم حاتمی‌کیا به عهده گرفت
حاتمی‌کیا علی رغم مهارت و نبوغ بالا در خلق آثار سینمایی بدیع پا روی وسوسۀ جاه طلبی‌اش گذاشته و سریال موسی کلیم‌الله را با همان فرمت سریال یوسف پیامبر جلوی دوربین برده است و این برای کارگردان صاحب سبک و مؤلف در ژانر سینمای دفاع مقدس، یک خویشتن‌داری بزرگ از نوع سلوک مردان خدا است.
به نظر می‌رسد حاتمی‌کیا بعد از مطالعه و بررسی فیلمنامۀ دکوپاژ شده مرحوم سلحشور فقید نه نیم نگاه که نگاه کاملی هم به سریال یوسف پیامبر(سلام الله علیه) و نوع روایت‌گویی مرحوم سلحشور در آن سریال داشته است بنابراین در همین مطلع سریال موسی کلیم الله ما شاهد یک اثر کلاسیک قصه‌گو، بسیار روان و خوش‌فهم در جهانی معنوی همچون سریال یوسف پیامبر هستیم.
فیلم «موسی کلیم‌الله» در جشنواره امسال به اکران رسید، فیلمی که از پیش از تولد حضرت موسی تا سپردن آن به رود نیل را نشان می‌دهد. قصه از کاخ فرعون و خوابی که درباره از بین رفتن قدرتش می‌بیند، شروع می‌شود. دستوراتی که فرعون برای جلوگیری از بچه‌دار شدن و بعد دستگری زنان حامله می‌دهد در ادامه قصه را ملتهب میکند تا به تولد حضرت موسی و جنجال‌های بعد از آن می‌رسیم. قصه خط روایی مشخص و قابل پیش‌بینی دارد، اما ابراهیم حاتمی‌کیا فیلمنامه نوشته شده توسط فرج‌الله سلحشور را بازنویسی کرده و آن را با خوانش خودش از زندگی حضرت موسی روایت میکند. فیلم در دیالوگ‌گویی شبیه همه آثار تاریخی پرطمطراق است و حرف چندانی برای گفتن ندارد. این شاید تفاوت بزرگی است که «موسی کلیم‌الله» با آثار دیگر حاتمی‌کیا دارد. او اتفاق‌ها را بر دیالوگ‌نویسی ارجح کرده تا فیلم قصه‌گو باشد. اما در مجموعه چندان درباره فیلمنامه فیلم نمی‌شود نظر داد چون حرف تازه‌ای برای گفتن نداشت.
نقطه ضعف اصلی «موسی کلیم‌الله» استفاده افراطی از جلوه‌های ویژه است. این موضوع قابل پذیرش است که بازسازی زمان فراعنه باستان کار سختی است و بدون جلوه‌های ویژه قابل اجرا نیست. اما در فیلم به جای دکورسازی یا ایجاد شرایطی برای عدم استفاده از جلوه‌های ویژه، اصرار بیش از حد برای استفاده از تکنولوژی در بازسازی تصاویر و استفاده از پرده سبز وجود داشته. موضوعی که کاملا مصنوعی بودن فضا را مشهود میکند. اگر داستان و بازی‌ها راهگشای فیلم نبودند، بسیاری از بخش‌های فیلم در استفاده از جلوه‌های ویژه شبیه آثار تخیلی دسته چندم هالیوود عمل کرده.
اگر با آثار تاریخی ساخته‌شده درباره مقدسین در سبک «سلحشور» مقایسه کنیم (از «ایوب پیامبر» و «مردان آنجلس» و «یوسف پیامبر»ِ خودش تا «مریم مقدس» و «ملک سلیمان» شهریار بحرانی و «بشارت منجی» طالب‌زاده)، موسای ابراهیم اثر شسته‌رفته‌ای از کار درآمده که موقع پخش سریالی‌اش از تلویزیون می‌تواند مخاطب قابل قبولی هم پیدا کند. هرچند با این همه پولی که خرج فیلم شده، دست‌کم توقع جلوه‌های کامپیوتری تر و تمیزتر و واقعی‌تری داشتیم که هم خیلی جاها (به‌خصوص در لانگ‌شات‌ها) نقاشی بودنش به چشم نیاید، هم تضاد و تمایزش با صحنه‌های واقعی فیلم (به‌خصوص آن‌جاها که پس‌زمینه بازیگرها را می‌سازد؛ مثلاً سکانس گاری‌سواری یوکابِد، یا گفت‌وگوی زنان تازه‌حامله در میدان گوشَن) توی ذوق نزند.
کارگردان سعی کرده با افزودن تم «انتظار منجی»، نگاه متفاوتی نیز به سوژه خیلی معروفش -که همگی قصه‌اش را از کتاب‌های دینی و قرآن مدرسه بلدیم- داشته باشد.
تصنع از همان آغاز فیلم موسی کلیم الله از در و دیوار فیلم میبارد و تا پایان ادامه پیدا میکند؛ این حجم از تصنع و باورناپذیری با عنایت به اینکه قصه واقعی است و در قرآن کتاب آسمانی مسلمانها روایت شده، اتفاقی است که در جدیدترین فیلم ابراهیم حاتمی‌کیا اتفاق افتاده است.
حاتمی‌کیا همچون بادیگارد و به وقت شام باز هم عمده فکر و ذکرش را معطوف به کارگردانی کرده و نتیجه آن شده که با فیلمی مواجهیم که خط روایی خاصی را دنبال نمی‌کند، اطلاعات آنچنانی به مخاطب نمیدهد و مدام شاهد صحنه‌های شلوغ و جلوه‌های ویژه بصری هستیم که دو کارکرد بیشتر نمیتواند داشته باشد؛ نخست آنکه توانایی حاتمی‌کیا را در هدایت چنین پروژه‌های بزرگی به رخ میکشد و دیگر اینکه نشان می‌دهد که توان تکنولوژیک ایران در ترسیم چنین بلاک باسترهایی تا چه حد افزایش پیدا کرده است
فیلم بیگ پروداکشن، موسیقی‌ای هم از جنس خودش می‌طلبد. ارکستر بزرگی که از پس پوشش صحنه‌های عظیم و سکانس‌های پر شخصیت بربیاید. هرچند معدود استثنائاتی هم در سینمای جهان به ویژه برخی سکانس‌ها دیده می‌شود اما قاعده همین است. کارن همایونفر هم برای موسی کلیم‌الله چنین کرده است. او طبق فرمول جهانی ساخت موسیقی فیلم برای فیلم‌هایی عظیم از این دست، از گروه کر و ارکستر بزرگ بهره برده است و در عین حال از اصوات محیطی و ترکیبی هم استفاده کرده است تا غنای موسیقی‌اش را بالا ببرد.
موسیقی در فیلم موسی کلیم الله همراه بیشتر سکانس‌ها و صحنه‌هاست و به فراخور لحظات، لحنش به موسیقی آنها نزدیک می‌شود اما ویژگی مهم‌اش در واحد بودن این جهان موسیقایی‌ست. موسی صدایی واحد در موسیقی دارد هرچند گاه صدای موسیقی تجت تاثیر موسیقی عبری می‌شود و گاه لحنش نزدیک به عربی‌ست و گاه هیچکدام. اما فضای کلی موسیقی به واسطه قصه که روایتی‌ست مذهبی و پر از نشانه‌های معنوی، به موسیقی‌های معناگرایانه و مذهبی نزدیک‌تر است.
ارسال دیدگاه