روایت کارگردان کمدی الهی از «دوزخ»، «برزخ» ، «بهشت»

پوریا گلستانی کارگردان نمایش کمدی الهی معتقد است، افرادی که به تماشای این نمایش می‌نشینند دو دسته هستند یا عاشق آن می‌شوند یا متنفر، او سعی کرده است برداشتی آزاد از سه‌گانه معروف «دانته الیگیری» داشته باشد و دوزخ، برزخ و بهشت را به روایت تئاتر برای مخاطب خود به نمایش بگذارد. با او درباره این اثر گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.

از شکل گیری تئاتر کمدی الهی و ایده نگارش آن بگویید؟

تئاتر (کمدی الهی) برداشتی آزاد است از سه گانه معروف دانته الیگیری با همین نام که در قرن ۱۴ میلادی نوشته شده است. این اثر از همان زمان تا به امروز منبع الهام هنرمندان متعدی در زمینه‌های مختلف هنری بوده است، «بوتیچلی، دلاکروا، رافائل کاستلوچی و ...»

ماجرا از این قرار است که دانته به دنیای پس از مرگ سفر می‌کند و از آن جهان دیدن می‌کند. در بخش های دوزخ و برزخ شخصیتی به نام ویریژیل او را راهنمایی می‌کند، ویریژیل از شاعران سده‌های پیش از دانته است و دانته او را استاد خطاب می‌کند اما در بهشت دختری به نام بئاتریس راهنمای دانته است و مسیر را به او نشان می‌دهد و دانته در این سفر جهان مردگان را تخیل می‌کند و به تصویر می‌کشد.

بعد از نمایش های قاسم آباد، او زیباست و آهو که از کارهای موفق شما بوده و هرکدام با ساختاری متفاوت به روی صحنه رفته، چطور شد با این نوع فضاسازی تئاتر جدیدتان را به روی صحنه بردید؟

تصور من این است که هر اثر هنری باید تجربه منحصر به خود را چه در زمان تولید و چه در زمان ارائه داشته باشد و این تجربه کردن جهان‌های مختلف آن علتی است که من را مجاب به دوباره ساختن می‌کند. در پروژه‌های گذشته ای که شما به آنها اشاره کردید تلاش بر آن بود که به وسیله دیالوگ قصه‌ای روایت شود اما در کمدی الهی که در واقع یک مواجه پست مدرن با جهان اجراست، دیالوگ به معنای کلمه‌هایی برای ایجاد ارتباط حذف شدند و کارکرد خود را به دیگر عناصر سپردند، حذف کلمه در فرهنگی که کاملا براساس قصه شنیدن پایه‌ریزی شده است بسیار تصمیم دشواری بود، اما در عوض به تجربه لذت بخشی تبدیل شد.

از نحوه شکل گیری و ساخت تئاتر کمدی الهی برامون بگید و چقدر زمان برد تا بعد تمرینات آماده نمایش شود؟

اولین باری که کمدی الهی را خواندم ۷ سال پیش بود و همان موقع بر اساس آن نمایش‌نامه (قاسم آباد) را نوشتم و به اجرا رساندم، اما مدتی قبل احساس کردم کمدی الهی هنوز برایم جالب است و دوباره سراغش رفتم و شروع به ساختن کردیم، اما این بار با شیوه‌ای متفاوت، بدون نمایشنامه و بدون قصه فقط با یک ایده کلی «تماشای جهان مردگان» و سپس برای هر کدام از بخش ها یک مفهوم را دنبال کردیم دوزخ (رنج)  برزخ (تکرار) بهشت ( شادمانی)، کمدی الهی بر‌ خلاف اصول و قواعد رایج تئاتر ساخته شد و کاملا بر زیبایی شناسی فردی متکی است. تمرینات کمدی الهی نیز تقریبا یک سال زمان برد، کمدی الهی محصول چیدمان است، چیدمان اید‌ه‌ها و متریال‌ها بدون هیچ الگوی ثابتی، به همین علت به نظر می‌آید که می‌شود در جهان پست مدرن این اثر را جای داد.

با توجه به متفاوت بودن این نمایش فکر می‌کنید مخاطبان این تئاتر چه کسانی هستند؟

هر اثر هنری جامعه مخاطب خاص خود را دارد با این تفاوت که بعضی آثار در سلیقه عمومی جامعه بیشتر جای می‌گیرند، فکر می‌کنم کمدی الهی از این دست آثار نباشد که در سلیقه عمومی جامعه جا بگیرد و در نتیجه مخاطب خاص خودش را دارد و تجربه ثابت کرده است که در این موارد  اثر  و مخاطب پس از مدتی یکدیگر را پیدا می‌کنند. تصور من از مخاطبانی که قرار است از تماشای کمدی الهی لذت ببرند این است که افرادی باشند که تئاتر برایشان علاوه بر سرگرمی کارکردهای دیگری نیز داشته باشد. مخاطبی که فرم و محتوا و رابطه این دو برایش اهمیت دارد باید به تماشای کمدی الهی بنشیند.

بازخورد مخاطب  و نحوه ارتباطشان را بعد از پایان نمایش چطور ارزیابی می‌کنید؟

وقتی پا به جهان ناشناخته می‌گذاریم باید بپذیریم که ممکن است هر خطری مارا تهدید کند. کمدی الهی برای من از آن دست اتفاقات است. همانطور که دانته برای نگارش اثرش پا به جهانی ناشناخته میگذارد ما نیز باید این کار را می‌کردیم. کمدی الهی از آن شکل اجراهایی است که یا عاشق آن می‌شوی یا از آن متنفر می‌شوی و این خاصیت این نوع مواجهه هنری است، اما تا امروز ۹۰ درصد مخاطبان کمدی الهی با شوق سالن اجرا را ترک کرده‌اند.

فکر می‌کنید این نوع تئاتر چقدر لازمه جامعه تئاتری و جامعه کنونی ما است؟

هر شکلی از تجربه هنری که کمتر به آن پرداخته شده قطعا برای جامعه لازم است و این نوع آثار می‌توانند زیبایی شناسی مخاطب را به چالش بکشند، شاید در ابتدا دشوار باشد که در یک فرهنگ قصه‌گو شما شکل ارائه به محتوا ارجعیت داشته باشد و روی آن تمرکز کنی. اما این شکل مواجهه با هنر نیز لازم است به این علت که دنیا در حال حرکت به این سمت است.

کمدی الهی از دیدگاه شما قرار است به مخاطب چه بگوید؟

کمدی الهی نه پیامی برای انتقال به مخاطب دارد و نه ادعای تولید معنایی، این اجرا صرفا یک مواجه است با اثری ادبی که با مخاطب به اشتراک گذاشته می‌شود، دوزخ، برزخ و بهشت برای انسان معاصر چیست و چه شکلی دارد؟

در پایان برنامه شما برای کمدی الهی چیست؟

 این آن پرسش مهمی است که در کمدی الهی دنبال می‌کنیم و طبق رایزنی های انجام شده، بعد از پشت سر گذاشتن این دوره  اجرا در ایران، کمدی الهی در ایتالیا روی صحنه می‌رود.