«کاکل» علیه فراموشی

عبارت کاکل به معنای بخشی از زمین کشاورزی است که نسبت به بخش‌های دیگر برجستگی بیشتری داشته و بوته‌های گندم آن دارای ارتفاع بیشتر، مقاوم‌تر و دانه‌های درشت‌تری هستند. کاکل در همه زمین‌ها رخ نمی‌دهد و برخی زمینهای خاصی آن را دارند. به همین دلیل، مردم محلی معتقدند زمینی که کاکل در آن به‌وجود می‌آید، دارای خیر و برکت خاصی است و کشاورزی که کاکل در زمینش به‌وجود آمده، باید این جشن و آیین سنتی را برگزار کند.

قصه مستند «کاکل» دقیقا از همین‌جا آغاز می‌شود یعنی جایی‌که مفهوم کاکل برای مخاطب تبیین می‌شود و مراسم و آیین جشن کاکل برپا می‌شود. مضمون اصلی و پراهمیت مستند «کاکل»، نقد جهان مدرن و رجوع به سنت و گذشته است. هراندازه که مستندساز در نقد مدرنیته و تکنولوژی، مختصر و مفید عمل کرده، در بسط و گسترش علاقه‌اش به گذشته و سنت‌های بومی و آیینی با دست باز و عمیق و طویل تصویرسازی و داستانگویی کرده است.

پرداخت جزئیات رفتاری مردم یک روستای محروم در خراسان جنوبی( شهر حضری دشت بیاض) و تعامل آنها با یکدیگر در مقایسه با جهان امروز و مرداوات مردم شهر تنها بخشی از تاکیداتی است که هادی ثابت خواسته در مقام مستندساز بدان بپردازد و آن را در قالب تصاویر نمادین و داستانک‌های دراماتیک به مخاطب ارائه دهد.

قصه اصلی فیلم پیرامون زندگی یک زوج کهنسال می‌گذرد که قرار است ضمن بررسی مقدمات و جزئیات مراسم جشن کاکل، به نوع رفتار و تعاملات این زوج و دغدغه‌ها و باورهای آنها نیز مراجعه‌ای هرچند کوتاه داشته باشیم. اینکه برای نمونه مرد کهنسال فیلم، هر شب قبل از خواب به نوعی وصیت‌نامه‌اش را برای همسرش مرور می‌کند و دائم از شکرگزاری و درود به پیامبر خاتم یاد می‌کند بخشی از این باورهای سنتی و آیینی است که هادی ثابت سعی کرده به دور از اغراق و بزرگنمایی و به نحوی کاملا عادی انتقال دهد به نوعی که تماشاگر این عقاید مذهبی را نه به عنوان یک القا و توصیه دینی و مذهبی بلکه به عنوان یک فرهنگ کاملا شخصی و عمومی مردمان این روستا باور کند.

باورپذیری اصل مهمی در مستند «کاکل» است جایی که رفتارها و جرئیات پرداخت شده از زندگی و زیست مردم روستا به ساده‌ترین و عادی‌ترین شکل ممکن روایت می‌شود حال‌ آنکه در مستندهای مشابه، شاهد تاکیدات و تعلقات مضاعف روی بخش‌های مثلا مذهبی این افراد بودیم، در صورتیکه همچنان که گفته شد در طول حدود نیم ساعت تماشای این مستند هنری، بیشتر به فرم و نمادها و کمتر به محتوا و کلیشه‌ها پرداخته شده است.

مستند «کاکل» را باید یک مستند شخصی از سوی کارگردان آن برشمرد چرا که بیشتر امور اجرایی و فنی آن از تهیه و کارگردانی و تصویربرداری بر عهده شخص وی بوده و به نظر می‌رسد ایده این رخداد و تصویرکردن چنین آیین خاص و منحصر به فردی نیز از سوی او صورت گرفته است.

اصولا پرداخت چنین موضوعات به ظاهر ساده و پیش‌پا افتاده و مستندکردن آن به افراد باانگیزه و توانمندی نیازدارد که هادی ثابت با سینمایی‌کردن یک ایده و جشن آیینی ساده توانسته به آن دست یابد.

«کاکل»، مستند ساده اما عمیقی است که با وجود کوچکی و سادگی، جهان‌بینی و نگاه دارد و فیلمساز توانسته در ورای تصاویر روستایی و چشم‌نواز خود، نقبی به زندگی‌های بحران‌زده و پرهیاهوی شهری انسان‌های معاصر بزند. لحظه شادی پیرمرد که به واسطه کاکل زدن مزرعه‌اش صورت گرفته از جمله درخشان‌‌ترین لحظات فیلم است.

اتفاقی که شاید به باور انسان امروزی اتفاقی عادی و نه چندان شوق آور باشد اما برای یک روستایی که زندگی و جوانی خود را پای زمین زراعی خود گذاشته، پرورش زمین زراعی و کاکل‌زدن بخشی از آن در حد بالاترین لذت‌ها و شادی‌ها است که روح و جان آنها را جلا می‌‌دهد به خصوص آنکه تاکیدات شخصیت‌‌های اصلی این مستند بر شکرگزاری و وابسته دانستن این توفیقات به رزق و روزی و لطف خداوند باعث شده که ابعاد معنوی و غیرزمینی مستند نیز تا حد زیادی ارتقا یابد و فراتر از یک مستند آرتیستی و نمادگرا مطرح شود. «کاکل» تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است و در سایت «هاشور» اکران شده است.