آموزش با لالایی از قصه‌های مادرانه تا روایت‌های جهانی
با لالایی یاد می‌گیریم؛ حقیقتی که گذر زمان آن را آشکارتر خواهد کرد
تهران (پانا) - کمتر پدیده‌ای را می‌توان سراغ گرفت؛ که از گذشته‌های دور تاکنون، البته به‌صورت کاملاً سنتی، در سراسر قلمرو فرهنگی ملل مختلف رواج یافته باشد؛ تا به‌عنوان بازتاب‌دهنده احساسات، اعتقادات، دغدغه‌مندی‌ها و شرایط اجتماعی سیاسی حاکم بر جامعه خود، شناخته شود، سخن از پدیده عالم‌گیر لالایی است که غالباً توسط مادران هر سرزمین، در گوش هوش فرزندانشان زمزمه می‌شود
بر اساس اسناد تاریخی به‌دست‌آمده، روند شکل‌گیری لالایی‌ها دقیقاً به همان دوران باستان بازمی‌گردد. همچون سنگ نوشته ای به خط میخی، که به تمدن بابل یا عراق کنونی تعلق دارد و از چهار هزار سال قبل برای بشر باقی‌مانده است.
آنچه یک لالایی را به زبان مشترکی در میان تمام مردم جهان بدل می‌کند، ماهیت اشتراکی یکسان آن است؛ به این معنا که ریشه کلمه لالایی در زبان و فرهنگ اقوام گوناگون، اسلوب کاملاً یکسانی دارد. مانند واژه‌های مشابهی همچون ;لالابای ; در زبان انگلیسی، ;لالاره در زبان لاتین، لولان در زبان آلمانی، لولا در زبان سوئیسی، که می‌تواند دلیل روشنی باشد بر وجود ریشه یکسان این کلمات، به گواه تاریخ ساختار کلی لالایی ساده است و درون‌مایه عاطفی دارد؛ تا همه مادران دنیا به‌راحتی بتوانند آن را در گوش کودکان دلبندشان نجوا کنند.
موقعیت استثنایی غیرقابل‌تصوری که تنها لالایی برایشان فراهم کرده است؛ تا بی‌آنکه الزاماً حتی شاعر باشند یا آهنگساز و نوازنده، عاشقانه‌ترین نغمه‌های خود را برای گل‌های باغ زندگیشان به زیبایی ساز کنند؛ تا با صمیمیتی که در لحن و لطافت دل‌نشینی که در صدایشان موج می‌زند؛ لذت یک رویای شیرین را، پیوسته به آن‌ها بچشانند
هدف از شکل‌گیری لالایی‌ها معمولاً ایجاد حس آرامش روانی، کاهش تدریجی ریتم بدن و نهایتاً به خواب رفتن شنونده است؛ که بی‌تردید با خوانش صحیح آن برای مخاطبانش، قابل‌دستیابی خواهد بود. اما در این میان مجموعه لالایی متفاوتی نیز پا به عرصه گذاشته است؛ که هدف از تولید آن، آموزش موضوعات بسیار کاربردی در زندگی روزمره است و مشخصاً همه افراد جامعه می‌توانند مورد خطاب جدی آن قرار گیرند.
مهرداد محمدپور نویسنده کتاب «با لالایی یاد می‌گیریم» در گفت‌وگو با پانا درباره چگونگی نگارش این کتاب گفت: «این مجموعه لالایی نوآورانه، که در شانزده قطعه نوشته شده است منظومه خیال‌انگیزی است با موضوع ادبیات کودک، به زبان ترانه، مشتمل بر سیصد و نودوچهار بیت برای نخستین بار ارائه مفاهیم فرهنگی آموزشی را به کارکردهای پیشین این‌گونه ادبی اضافه کرده است. مجموعه لالایی فرهنگی آموزشی تألیفی ایرانی، درمیان افراد جامعه است. اثری که در دو بخش کاملاً مجزا اما به‌هم‌پیوسته تولیدشده؛ تا با ویژگی‌هایی که در ساختار محتوای هرکدامشان وجود دارد؛ موقعیت مناسب‌تری جهت فراگیری بهتر موضوعات مطرح‌شده فراهم شود.»
وی در ادامه به بخش‌های مختلف این کتاب اشاره کرد و گفت: «این کتاب در دو بخش مکتوب شامل: شانزده جلد کتاب مصور مجموعاً در سیصد و هشتادوچهار صفحه که توسط لیدا طاهری، به‌صورت دستی و با بهره‌گیری هنرمندانه از ویژگی‌های تکنیک میکس تصویرسازی شده است همچنین بخش شنیداری شامل روایت کلامی پنجاه صفحه از متن‌های تألیفی به نظم و نثر، مجموعاً در شانزده قطعه، که عذرا وکیلی آن را روایت کرده؛ تا با لحن مادرانه خود همچون پنجاه سال گذشته، علاوه بر خلق خاطرات ماندگار برای کودکان امروز و فردا، خاطرات خوش کودکان دیروز را نیز همچنان برایشان زنده نگه دارد؛ البته به لطف همراهی موسیقی‌های روح‌نوازی سعی شده اتفاقی جدیدی را خلق شود.»
محمدپور در بخش دیگری از سخنان خود درباره مخاطب اصلی این کتاب گفت: «باوجوداینکه بیشترین مخاطبان جدی موسیقی متن اثر یادشده را خردسالان، کودکان و نوجوانان، تشکیل می‌دهند؛ اما بی‌تردید در میان جامعه بزرگ‌سالان نیز مخاطبان حرفه‌ای پرشماری را هم می‌توان سراغ گرفت؛ که با گوش سپردن به این موسیقی‌های خاص، همواره از آن لذت می‌برند، زیرا صمیمیتی که در لحن و سادگی خوشایندی که در لهجه این قطعات موسیقایی شنیده می‌شود؛ آن‌چنان به واقعیت نزدیک است؛ که خوش‌ترین لحظات دوران کودکی شنوندگانش را، همچنان برایشان زنده نگه می‌دارد.»
نویسنده کتاب « با لالایی یاد می‌گیریم» تصریح کرد: «سعی شده است از نغمه‌های آرام و دل‌نشینی با صدای سازهایی همچون: پیانو، ویولن، باسون، گیتار، فلوت، بلز و همچنین سمپل‌های گوش جعبه موسیقی استفاده شود که برای تمام مخاطبان خیال‌انگیز و شنیدنی باشد؛ تا علاوه بر گروه‌های سنی کودکان و خردسالان والدینشان نیز همراه آن‌ها لذت یک خواب شیرین را تجربه کنند. البته این موسیقی‌ها را به‌تناوب در تمام طول شبانه‌روز هم می‌توان شنید. به‌عنوان‌مثال: هنگام مطالعه، یا هم‌زمان با انجام فعالیت‌های هنری، یا وقت رسیدگی به کارهای روزانه در منزل، یا داخل اتومبیل در حال رانندگی ، چراکه فضای کلی حاکم بر ساختار این موسیقی‌ها، آن‌قدر روشن و امیدبخش است؛ که با هر بار شنیده شدن به میزان قابل‌ملاحظه‌ای، از شدت هیجانات روانی ناخوشایند کاسته می‌شود.»
وی در ادامه درباره چگونگی رسیدن به ایده نگارش کتاب «با لالایی یاد می‌گیریم» اظهار کرد: «لالایی به‌عنوان یک رسانه اجتماعی پرمخاطب، تأثیر گذار و البته جریان ساز در حوزه‌های مختلف، که از پیشینه تاریخی افتخارآمیزی نیز برخوردار است که درون‌مایه خود را متناسب با آخرین تغییرات صورت گرفته در جامعه، روزآمد کند.»
محمد پور در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این مطلب که سعی شده است در نگارش متن مجموعه لالایی بر موضوعات آموزشی تمرکز شود، گفت: «از اواسط زمستان هزار و سیصد و هشتادودو تاکنون که به‌عنوان نویسنده کتاب کودک، فعالیت‌های حرفه‌ای را آغاز کردم؛ هیچ‌گاه فرصتی برای من فراهم نشد تا شرایط دائماً متغیر حاکم بر بازار نشر، که حاصل نگرش‌ها و رفتارهای سلیقه‌ای تعداد قابل‌توجهی از ناشران است تحت تأثیر قرار دهد؛ آن‌گونه که به‌صورت خودخواسته یا متأثر از همین رویه کاملاً غلط، کتاب‌های متعددی را نیز مطابق با خواسته‌های آن‌ها، به رشته تحریر درآورم. بنابراین: تعلق‌خاطری که از گذشته نسبت به موضوعات آموزشی داشتم؛ انگیزه نگارش متن اثر یادشده را ذره‌ذره در درونم به وجود آورد؛ البته از تألیف این مجموعه لالایی، هدف دیگری نیز داشتم که مهم‌ترین دلیل شکل‌گیری آن آگاهی‌بخش، جذاب و خاطره‌انگیز است.»
وی در ادامه سخنان خود به دیگر اهدافش در نگارش این کتاب اشاره کرد و گفت: «هدف از تولید مجموعه لالایی مذکور، آموزش موضوعات بسیار مهمی است که نمونه‌های متعدد آن را علاوه بر کتب درسی دوره پیش‌دبستانی، در اغلب کتاب‌های درسی تمام پایه‌های دوره ابتدایی هم به‌وضوح می‌توان مشاهده کرد؛ همچون آشنایی با منظومه شمسی و ناشناخته‌های اسرار آمیزش، یا آگاهی از چگونگی شکل‌گیری رنگین‌کمان هنگام بارش باران، اما به دلیل تنوع موضوعات و گستردگی مطالب از یک‌سو و نحوه آموزش آن به دانش آموزان از سوی دیگر جذابیت چندانی برایشان ندارد و به نظر می‌رسد لذت واقعی مطالعه و درک عمیق آن را نیز در کتاب‌های درسی خود آن‌چنان‌که باید احساس نمی‌کنند. دلایل تأمل‌برانگیزی که خوشبختانه زمینه‌ساز شکل‌گیری این مجموعه لالایی نوآورانه شد؛ تا با بهره‌گیری از زبان هنر به شیوه خلاقانه‌ای، گنجینه منحصربه‌فردی از متفاوت‌ترین لالایی‌های فرهنگی آموزشی را باافتخار و فروتنی، در دسترس دوستدارانش قرار دهد؛ به این امید که لذت واقعی مطالعه و درک آن را هرگز از یاد نبرند.»
این نویسنده اضافه کرد: «در انتخاب و نگارش متن‌های تمام موضوعاتی که محتوای کاربردی اثر یادشده را تشکیل می‌دهند؛ حتی به دغدغه‌های ذهنی مخاطبان نیز در حد امکان ، توجه ویژه شده است. به‌عنوان‌مثال: اگر مخاطبی مایل باشد درباره ارزش غذایی بالایی که در انواع محصولات جالیزی وجود دارد؛ اطلاعات به دست آورد باید متن لالایی صیفی‌جات را به شکل کامل و با دقت مطالعه کند، یا بخواهد در مورد فواید لبنیات و تأثیرات مثبتی که مصرف آن در تقویت سیستم ایمنی بدن می‌گذارد؛ دقیقاً مطلع شود؛ بهترین راهکار برای وی گوش سپردن به نسخه صوتی لالایی لبنیات است.»
وی خاطرنشان کرد: «در تألیف بخش مکتوب مجموعه این کتاب علاوه بر پرداختن به موضوعات آموزشی، موضوعات فرهنگی نیز موردتوجه قرارگرفته است.مجموعه با لالایی یاد می‌گیریم نخستین مجموعه فرهنگی آموزشیِ تألیفی ایرانی است که با پرداختن به موضوعات فرهنگی، اجتماعی سعی دارد ذهنیت بی‌پایه و اساسی درباره برخی خرافات تغییر دهد به‌عنوان‌مثال درباره جغد و شوم بودن آن، نکاتی در افکارمان رسوخ کرده تا موجب شود بسیاری از ما تصور کنیم: این پرنده باشکوه، بدشگون است؛ و آوایش ناقوس بداقبالی، که از وقوع حادثه ناگواری خبر می‌دهد. هرچند این‌گونه تصورات را هرگز نباید جدی گرفت زیرا از ذهن خیال‌پرداز پدیدآورندگانشان برآمده‌اند؛ و صرفاً جنبه سرگرمی دارند؛ اما آنچه باید موردتوجه قرار گیرد.»
وی در پاسخ به این سؤال که برای لذت بردن و درک هر چه‌بهتر موضوعات مطرح‌شده در «بالالایی یاد می‌گیرم » آیا باید به‌صورت هم‌زمان به تمام بخش‌های آن دسترسی داشت ، گفت: «باوجود اینکه اثر یادشده را باید یک محصول فرهنگی آموزشی چندرسانه‌ای دانست؛ که تمام بخش‌های آن در کنار یکدیگر مجموعه مذکور را کامل می‌کنند اما به‌طور جداگانه نیز می‌توان از بخش‌های مختلف آن، بدون هیچ محدودیتی استفاده کرد. هرچند در گام نخست و به دو دلیل کاملاً مشخص، بهره‌برداری از بخش شنیداری این مجموعه لالایی، منطقی‌تر است، صمیمیتی که در لحن و گرمایی که در یک‌صدای دل‌نشین موج می‌زند؛ بیانگر آن است که: احساسات و عواطف نهفته در لالایی‌ها را بی‌تردید ، یک رسانه صوتی به‌خوبی می‌تواند به مخاطبانش انتقال دهد؛ و با هر بار شنیده شدن به شکل ملموسی، میزان تأثیرپذیری شنوندگانش را هم نسبت به خود و هم نسبت به این‌گونه ادبی، بیش‌ازپیش نمایش می‌دهد؛ تا به‌تدریج حس تخیل و قدرت تصویرسازی ذهنی آن‌ها را تقویت کند. ویژگی ذاتی منحصربه‌فردی که جذابیت گوش سپردن به این‌گونه محتواها را، در دوستدارانش دوچندان می‌کند، قیمتی که برای هر نسخه از بخش شنیداری مجموعه مذکور در نظر گرفته‌شده، حداکثر ده درصد قیمت تعیین‌شده برای بخش مکتوب آن است. عدد کاملاً مقرون‌به‌صرفه‌ای که بسیاری از علاقه‌مندانش را ترغیب می‌کند؛ تا دست‌کم در کوتاه‌مدت، به استفاده مستمر از بخش شنیداری اثر موردنظر یا نسخه الکترونیکی آن، که به‌مرورزمان سهل‌الحصول تر در اختیار مخاطبانش قرار خواهد گرفت؛ روی‌آورند.»
محمدپور در پاسخ به این سؤال که وقتی رسانه‌های شنیداری را بستر مناسبی جهت تولید و انتشار لالایی‌ها می‌دانید؛ شایسته‌تر نبود اثر یادشده را صرفاً در قالب نسخه صوتی، به مخاطبانش ارائه می‌کردید، اظهار کرد: «اتفاقاً درست از همان زمانی که ایده اولیه این مجموعه لالایی به فکرم خطور کرد؛ و تمام جزئیات آن نیز طی مدت کوتاهی، در ذهنم شکل گرفت؛ به این نتیجه قطعی رسیدم که مناسب‌ترین بستر جهت تولید و انتشار موفقیت‌آمیز آن، یک محصول چندرسانه‌ای دیداری شنیداری است؛ شامل: کتاب مصور و روایت کلامی آن، تا با ایجاد زبانی مشترک میان صدا و تصویر که میزان اثربخشی آن را بر مخاطبانش به‌مراتب افزایش دهد.»
وی در ادامه به زبان تصویری که در مجموعه لالایی به‌کاررفته است، اشاره کرد و گفت:«بدون شک به پشتوانه صداقت و صمیمیتی که در دنیای کودکان موج می‌زند . سعی شده است تصویرگری بالالایی یاد می‌گیرم برایشان قابل‌درک، باورپذیر و دل‌نشین باشد. آن‌گونه که با دیدن هر تصویر، هرچند بار هم که تکرار شود؛ بیننده از تماشای آن، همچنان بتواند لذت ببرد.»
این نویسنده درباره علت آنکه تصویرگری کتاب را به افراد دیگری سپرده است، گفت:« به‌عنوان تهیه‌کننده و مدیر تولید آثار فرهنگی هنری، که مسئولیت نویسندگی اثر یادشده را نیز داشتم؛پرداختن به این موضوع در آن زمان، به‌هیچ‌وجه اولویت نخست من نبود. بنابراین پس از مشورت با چند ناشر مطرح در حوزه ادبیات کودک، مسئولیت انجام این کار را به خانم لیدا طاهری سپردم. تصویرسازی مجموعه لالایی مذکور صرفاً به‌صورت دستی، اما با تلفیق چند تکنیک کاملاً هماهنگ انجام‌شده است. شامل: آبرنگ، آکریلیک، گواش، مداد رنگی، چاپ دستی؛ و رنگ‌آمیزی چندلایه‌ای آنکه در مواردی حتی از سی لایه هم فراتر می‌رود؛ عظمت و شکوه اعجاب‌آوری به این تصویرسازی‌ها بخشیده است. مانند تصویر نهنگی که یکی از شخصیت‌های دوست‌داشتنی لالایی آبزیان محسوب می‌شود.»
ارسال دیدگاه