محمد زاهدی مقدم*
بایدهای پیاده روی اربعین
اربعین حسینی در فرهنگ شیعه، بسیار مقدس و از جایگاه والایی برخوردار است. منابع روایی نشان می‌دهد زیارت اربعین از جمله زیارات مهمی است که مورد عنایت ویژه اهل بیت (علیهم‌السلام) بوده به گونه ای که از ناحیه امام صادق (علیه السلام) زیارت مخصوصی برای آن وارد شده است و امام حسن عسکری (علیه السلام) یکی از نشانه‌های پنج‌گانه مؤمن را زیارت اربعین برشمرده است.[۱] برخی نیز بر استحباب آن تصریح و تأکید کرده‌اند.
از آن‌جایی که زیارت امام حسین (علیه‌السلام) با پای پیاده آثار چشم گیری به‌همراه دارد، از این‌رو زائر اربعین حسینی برای ارتقاء مراتب کمالی و بهره‌برداری بیشتر از این آثار معنوی، باید نسبت به برخی از امور و آداب زیارت، آگاهی کسب نموده و در ادامه، همّت خود را برای رعایت همه آن‌ها به‌کار گیرد. در ادامه به مهم‌ترین این امور که در زیارت اربعین باید مورد عنایت زائر اربعین حسینی قرار گیرد اشاره می‌کنیم.
۱. زیارت بر پایه معرفت و طهارت‌افزایی
از مهم‌ترین و زیر بنایی‌ترین شرایط زیارت اربعین، معرفت و شناخت زائر نسبت به امام (علیه‌السلام) است، که نتیجه آن به طهارت‌افزایی قلبی او ختم می‌شود. به‌کار گیری این دو مؤلفه در زیارت، تأثیر به‌سزایی در تحول روح و باطن زائر دارد و او را در مسیر ارتقاء مراتب کمالی قرار می‌دهد چنان‌که در برخی روایات از این مؤلفه به عنوان مهم‌ترین شرط زیارت یاد شده و با جمله «عارِفاً بِحَقِه» در برخی روایات بازتاب داده شده است.[۳]
از این‌رو زائر هر چه معرفتش نسبت به حقوق و حقیقت امام (علیه‌السلام) بالاتر باشد و بداند به زیارت چه کسی و در چه مکانی قدم گذاشته است، آثار و بهره‌های معنوی بیشتری نصیب او خواهد شد. از جمله آثاری که برای زائر بامعرفت در نظر گرفته شده می‌توان به بخشش گناهان گذشته و حال و آینده، وسعت رزق و روزی و نیز واجب بودن بهشت برای او اشاره کرد.[۴]
۲. شوق و اشتیاق، لازمه زیارت
برخی روایات نشان می‌دهد زیارت امام حسین (علیه‌السلام) باید به همراه شوق، اشتیاق و عشق باشد، چنان‌که در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) آمده که آن حضرت فرمودند: «... مَنْ أَتَاهُ شَوْقاً إِلَيْهِ كَانَ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ الْمُكْرَمِینَ وَ كَانَ تَحْتَ لِوَاءِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ حَتَّى يُدْخِلَهُمَا اللَّهُ الْجَنَّةَ؛[۵] هر کس آن حضرت را با شوق و اشتیاق زیارت کند از بندگان مورد اکرام خدا و زیر پرچم و تحت حمایت حسین بن علی (علیه‌السلام) قرار می‌گیرد تا این‌که خداوند او را به همراه امام حسین (علیه‌السلام) وارد بهشت کند.» این شوق و اشتیاق سبب می‌شود تا زائر اربعین از بی‌حوصلگی و سستی دوری گزیند و با شوق و اشتیاق در این مسیر قدم بردارد.
۳. اخلاص، شرط قبولی زیارت
در کنار معرفت، اخلاص یکی از شرایط مهم قبولی عمل زائر است و خداوند تنها عملی را که با اخلاص همراه باشد مورد قبول و مستحق پاداش قرار می‌دهد. چنان‌که در روایتی از امام صادق (علیه السلام) این شرط مورد توجه قرار گرفته و می‌فرماید: «مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ مُحْتَسِباً لَا أَشَراً وَ لَا بَطَراً وَ لَا رِيَاءً وَ لَا سُمْعَةً مُحِّصَتْ عَنْهُ ذُنُوبُهُ ... فَلَا يَبْقَى عَلَيْهِ دَنَسٌ وَ يُكْتَبُ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ حِجَّةٌ وَ كُلِّ مَا رَفَعَ قَدَماً عُمْرَةٌ؛[۶] کسی که امام حسین (علیه‌السلام) را برای رضای خدا زیارت کند، نه برای خوش‌گذرانی و تفریح و نه به جهت ریا و کسب شهرت (و فخر فروشی)، گناهانش فرو می‌ریزد ... و در نتیجه، هیچ آلودگی بر او باقی نمی‌ماند و با هر گامی که بر زمین می‌گذارد، حجّی برایش نوشته می‌شود و با هر قدمی که برمی‌دارد، عمره‌ای برایش ثبت می‌شود.»
این روایت و ده‌ها روایت دیگر نشان می‌دهد که زائر باید عملش خالصانه و برای رضای خدا باشد و از هرگونه ریا، خودنمایی، جلب توجه مردم، فخر فروشی و ... خودداری نماید.
۴. حفظ عزت و کرامت حسینی
زائر اربعین باید در تمام مدت حضور خود در سرزمین کربلا، به ویژه در مسیر پیاده روی، شعارهای عاشورا را که درس عزتمندی و کرامت انسانی از جمله آن‌هاست مورد عنایت خود قرار داده و با رفتار و کردار خود، از شعار «هیهات مِنَّا الذلَّة؛[۷] محال است تن به ذلت بدهیم» به عنوان یکی از درس های بزرگ عاشورا محافظت کند. حفظ حجاب و عفاف، رعایت پوشش، لباس و ظاهر مناسب، انجام رفتارهای حسنه، نمونه‌هایی از نمایش عزت و کرامت حسینی است که به کارگیری محتوای این شعارها در مسیر پیاده روی اربعین، زائر را از جلب توجه آلوده، استهزاء، استخفاف و تحقیر دیگران که نشانه‌ای از ذلت است دور می‌کند و شرافت زیارت با عزت را به نمایش می‌گذارد.
۵. خوش اخلاقی با مردم
خوش اخلاقی از جمله صفات اهل ایمان است. از نگاه اسلام، خوش اخلاقی با مردم پس از انجام واجبات، از بالاترین اعمال نزد خداوند متعال شمرده می‌شود چنان‌که در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) بر این امر تصریح شده و در روایتی دیگر از حضرت علی (علیه‌السلام) خوش اخلاقی و معاشرت با مردم در هنگام سفر، جزئی از مروّت و مردانگی شمرده شده است.[۸]
بنابر این شایسته است زائر اربعین حسینی در تمام طول سفر با حسن خلق با مردم برخورد کند و از بداخلاقی و رفتارهای ضد اخلاقی که سبب دل‌خوری وناراحتی دوستان و همراهان می شود اجتناب کند تا از این درگاه به زیارت خود قداست ویژه‌ای بخشد و باطن زیارت خود را تعالی دهد.
۶. قرائت زیارت اربعین
زائر اربعینی نباید از قرائت زیارت اربعین در کنار حرم امام حسین علیه السلام غفلت کند. این زیارت از محتوای معرفتی والایی برخوردار بوده و دارای درس‌های بزرگی در حوزه امام‌شناسی است که در صیقل دادن روح و جان زائر و رشد و کمال او بسیار تأثیر گذار است. بزرگان شیعه بر قرائت آن تأکید و آن را از مستحبات مؤکد شمرده‌اند.[۹]
این زیارت که از امام صادق علیه السلام است دارای مضامین والایی است که در بخشی از آن امام (علیه‌السلام) را پرچمدارهدایت، ریسمان مورد اعتماد، حجت بر اهل دنیا خطاب قرار می‌دهد.[۱۰]
۷. دیگر شرایط
از دیگر شرایطی که زائر باید در این مسیر نورانی آن‌ها را مورد عنایت خود قرار دهد و در برخی روایات به مضامین آن‌ها اشاره شده می‌توان از:
طهارت ظاهری و دائم الوضو بودن؛ صبر و شکیبایی در مقابل مشکلات و سختی‌ها؛ خوش اخلاقی؛ کمک به افراد ضعیف و ناتوان در مسیر؛ رعایت حقوق دیگران؛ دادن صدقه و احسان؛ انتخاب دوست و همسفری مناسب؛ مراقبه و تهذیب نفس و رعایت مسائل بهداشتی یاد نمود.[۱۱]
پی‌نوشت
۱. شیخ مفید، کتاب المزار، ص ۵۳؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ج ۲، ص ۷۸۷.
۲. تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۱۱۳؛ بحار الانوار، ج ۹۸، ص ۳۳۴.
۳. الکافی، ج ۴، ص ۵۸۰ - ۵۸۲.
۴. ابن قولویه، کامل الزیارت، ص ۸۶ - ۱۳۸ - ۱۴۱.
۵. همان، ص ۱۴۲ - ۱۴۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۴۹۷.
۶. کتاب المزار، ص ۳۶.
۷. ابن نما حلی، در سوگ امیر آزادی ترجمه مثیر الاحزان، ص ۴۲.
۸. الکافی، ج ۲، ص ۱۰۰؛ دیلمی، ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۷۷.
۹. شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ج ۲، ص ۷۸۷ - ۷۸۸؛ مشهدی، المزار الکبیر، ص ۳۵۲؛ بحار الانوار، ج ۹۸، ص ۳۳۴.
۱۰. تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۱۱۳.
۱۱. ارزیده، اربعین قبله گاه اهل یقین، ص ۱۹۶ - ۲۰۱.
ارسال دیدگاه