اولین مستندساز جنگی بعد از انقلاب هستم

به گزارش مهر، بهروز افخمی کارگردان سینما و تلویزیون در برنامه «خارج از کادر» شبکه آی فیلم از چگونگی ساخت اولین مجموعه مستند جنگی تلویزیون در ماه‌های نخستین آغاز جنگ تحمیلی و روند تولید سریال «کوچک جنگلی» سخن گفت.

او در این برنامه که شامگاه جمعه ۱۰ بهمن پخش شد، ابتدا به خاطرات کودکی‌اش پرداخت: در کودکی و قبل از اینکه به مدرسه بروم، مادرم به طور هفتگی برایم مجله اطلاعات کودکان می‌خرید که طی یک هفته ۱۰ دفعه مجله را می‌خواندم. سواد خواندنم یک سال قبل از مدرسه تکمیل شده بود و برای پدرم روزنامه می‌خواندم. به مدرسه که رفتم، همیشه همان اول سال همه کتاب‌های درسی را به سرعت می‌خواندم و می‌آموختم و بعضی از معلم‌ها که آن موقع پیر بودند (مثلاً با مدرک ششم ابتدایی معلم شده بودند) و بعضی از درس‌ها را متوجه نشده بودند و نمی‌توانستند درس بدهند، به من می‌گفتند که من به همکلاسی‌هایم درس بدهم.

افخمی ادامه داد: دوره ابتدایی را در حالی تمام کردم که شاگرد اول منطقه شده بودم. مادرم کارنامه ام را به مدرسه دارالفنون برد و در مدرسه دارالفنون ثبت نامم کرد. قبل از اینکه در دارالفنون مشغول به تحصیل بشوم، با کانون پرورش فکری و کتابخانه های آن آشنا بودم در همان کتابخانه نزدیک دبستانمان روزنامه دیواری درست می‌کردم، کتاب امانت می‌گرفتم و می‌خواندم، نقاشی می‌کردم و پوستر درست می‌کردم؛ اما موقعی که به دارالفنون رفتم، از طریق یکی از همکلاسی‌هایم متوجه شدم که بعضی از کتابخانه ها، کلاس آموزش فیلمسازی هم دارد و اینگونه شد که در کلاس آموزش فیلمسازی شرکت کردیم.

این کارگردان سینما و تلویزیون با بیان اینکه اولین استاد او در آموزش فیلمسازی در سال‌های ۵۱ یا ۵۲ فرهاد شیبانی بوده است، افزود: فرهاد شیبانی شاعر ترانه معروف «گل گلدون من» و شعر فیلم «تنگنا» بود و چیز زیادی هم از سینما نمی‌دانست یا دست کم خودش می‌گفت نمی‌دانم. در نهایت او طرز کار دکمه‌های دوربین را به ما یاد می‌داد و یاد گرفتیم که چگونه با دوربین کار کنیم. اولین فیلم کوتاهم را در سن ۱۵ یا ۱۶ سالگی ساختم که حدود ۸ دقیقه بود و «چتر قرمز» نام داشت که هیچ دیالوگی نداشت.

افخمی که در ۱۷ سالگی اولین فیلم داستانی‌اش را ساخته، درباره این فیلم گفت: اولین فیلم داستانی من که دیالوگ هم داشت، «توپ تیم ما» بود و زمان آن حدود نیم ساعت بود. سال ۵۴ در دانشکده وقت صداوسیما شروع به تحصیل کردم و به خاطر اینکه خیلی از اساتیدمان آدم‌های بسیار باسوادی بودند، در عمل خیلی بیشتر از سطح لیسانس آموختیم؛ مثلاً سیامک اعتمادی که در تدوین خیلی درخشان بود استاد ما بود یا مرحوم نادر ابراهیمی استاد ادبیات فارسی بود و در عمل ویراستاری را به نحوی به ما آموخت که در فرآیند تدوین، کاملاً مورد نیازمان بود. بعد از سال‌ها که من به عنوان تدوینگر در داخل سازمان کار می‌کردم، متوجه شدم که وقتی تدوین می‌کنم، دستورالعمل‌های فارسی نویسی نادر ابراهیمی را اجرا می‌کنم نه اینکه بخواهم سیامک اعتمادی و تئوری‌های تدوین او را دست کم بگیرم ولی اینکه متوجه شدم که تکنیک‌های ویراستاری در ادبیات همان تکنیک‌های تدوین در سینماست، خیلی جالب بود. درواقع می‌توان گفت تقطیع و تدوین فیلم هیچ چیز تازه‌ای ندارد و همه چیز آن از ادبیات گرفته شده است.

وی اضافه کرد: بهار سال ۵۷ درس ما تمام شده بود و من تنها دانشجویی بودم که پایان نامه تحصیلی ام یک فیلم سینمایی بود. یک فیلم نود دقیقه‌ای سیاه و سفید که مرحوم مهرزاد مینویی نقش اولش را بازی می‌کرد. قصه فیلم یکی از داستان‌های نادر ابراهیمی بود که توی یک مدرسه می‌گذشت، ماجراهای معلمی بود که کلاسش دچار مشکلاتی می‌شد، بچه‌ها وسایل همدیگر را می‌دزدیدند. چیزی بین داستان‌های پلیسی و داستان‌های جلال آل احمد. اسم داستان «عقیق» بود و بعداً به «در کلاس پنجم الف» تغییر کرد.

افخمی که در ۱۷ سالگی اولین فیلم داستانی‌اش را ساخته، درباره این فیلم گفت: اولین فیلم داستانی من که دیالوگ هم داشت، «توپ تیم ما» بود و زمان آن حدود نیم ساعت بود. سال ۵۴ در دانشکده وقت صداوسیما شروع به تحصیل کردم و به خاطر اینکه خیلی از اساتیدمان آدم‌های بسیار باسوادی بودند، در عمل خیلی بیشتر از سطح لیسانس آموختیم؛ مثلاً سیامک اعتمادی که در تدوین خیلی درخشان بود، تدوین و تئوری‌های تدوین و تدوین عملی را به من یاد داد. مرحوم نادر ابراهیمی استاد ادبیات فارسی ما بود و در عمل ویراستاری را به نحوی به ما آموخت که در فرآیند تدوین، کاملاً مورد نیازمان بود. بعد از سال‌ها که من به عنوان تدوینگر در داخل سازمان کار می‌کردم، متوجه شدم که وقتی تدوین می‌کنم، دستورالعمل‌های فارسی نویسی نادر ابراهیمی را اجرا می‌کنم نه اینکه بخواهم سیامک اعتمادی و تئوری‌های تدوین او را دست کم بگیرم ولی اینکه متوجه شدم که تکنیک‌های ویراستاری در ادبیات همان تکنیک‌های تدوین در سینماست، خیلی جالب بود. درواقع می‌توان گفت تقطیع و تدوین فیلم هیچ چیز تازه‌ای ندارد و همه چیز آن از ادبیات گرفته شده است.

وی اضافه کرد: بهار سال ۵۷ درس ما تمام شده بود و من تنها دانشجویی بودم که پایان نامه تحصیلی ام یک فیلم سینمایی بود. یک فیلم نود دقیقه‌ای سیاه و سفید که مرحوم مهرزاد مینویی نقش اولش را بازی می‌کرد. قصه فیلم یکی از داستان‌های نادر ابراهیمی بود که توی یک مدرسه می‌گذشت، ماجراهای معلمی بود که کلاسش دچار مشکلاتی می‌شد، بچه‌ها وسایل همدیگر را می‌دزدیدند. چیزی بین داستان‌های پلیسی و داستان‌های جلال آل احمد. اسم داستان «عقیق» بود و بعداً به «در کلاس پنجم الف» تغییر کرد.

سازمان صداوسیما از زمستان سال ۵۷ یعنی بعد از تظاهرات بزرگ تاسوعا و عاشورا در اعتصاب کامل بودوی درباره شروع به کار خود در صداوسیما عنوان کرد: سازمان صداوسیما از زمستان سال ۵۷ یعنی بعد از تظاهرات بزرگ تاسوعا و عاشورا در اعتصاب کامل بود یعنی فقط بخش‌های مربوط به خبر کار می‌کردند. جریان‌های سیاسی مختلف (جریان حزب توده و بعد جریان‌های دیگر سیاسی مثل جریان‌های مربوط به چپ مسلح فداییان خلق و بعد به شکل پنهان تر، مجاهدین خلق) در تلویزیون حضور داشتند و فعالیت‌هایی به صورت صنفی و سیاسی داشتند.

افخمی اضافه کرد: فعالیت تلویزیون تا بعد از عید سال ۵۸ به طور جدی شروع نشد. کسانی مثل من که داوطلبانه و بلافاصله بعد از انقلاب به صداوسیما رفتیم و بیشتر هم در بخش خبر کار می‌کردیم، از موضوعات روز گزارش تهیه می‌کردیم.

این فیلمساز ایرانی همچنین اظهار کرد: در بهار یا تابستان سال ۵۸ به طور رسمی در واحد تدوین مشغول به کار شدم. من و مهرزاد مینویی و محمدرضا معینی که مثل سه یار دبستانی بودیم هر جا که کار بود، می‌رفتیم و کار می‌کردیم. سید مرتضی آوینی یک سال بعد آمد، ولی ما از ابتدا در این گروه کار می‌کردیم و فیلم‌ها را مونتاژ می‌کردیم، همان جا با سید مرتضی آوینی آشنا و رفیق شدیم. مدتی بعد جنگ ایران و عراق شروع شد که به آبادان رفتیم. از اهواز که عبور کردیم، یک نفر آمد وسط جاده اهواز و گفت که جلو نروید، تانک‌های عراقی روی جاده اند.

وی اضافه کرد: در آن شرایط از سنگربندی‌ها در آبادن و خرمشهر و جاهایی که درگیری تشدید می‌شد، فیلم گرفتیم و نتیجه کار ۵ قسمت ۳۰ دقیقه‌ای مستند شد که در آبان ۵۹ روی آنتن رفت و من اولین مستندساز جنگی تلویزیون شدم. این مجموعه که «ما ایستاده ایم» نام داشت، به سرعت نمایش داده شد. به نظرم مجموعه «حقیقت» سید مرتضی آوینی که اولین مجموعه مستند حسابی جنگی بود، در آذر ماه شروع به پخش شد.

افخمی درباره دوران مدیریت در صداوسیما نیز عنوان کرد: از اواخر بهار سال ۶۲ مدیر گروه فیلم و سریال شدم که تا سال ۶۴ بیشتر دوام نیاورد. بعد از عید سال ۶۴ به دلیل متوقف شدن سریال «کوچک جنگلی» کار مدیریت را رها کردم، رفتم رشت و خودم کارگردانی را به عهده گرفتم و تا آخر سال ۶۵، یک سال و نیم در رشت فیلمبرداری کردیم.

«خارج از کادر» با محور گفتگو با هنرمندان عرصه سینما و تلویزیون، محصول شبکه آی فیلم بوده و جمعه شب‌ها ساعت ۲۳:۳۰ پخش می‌شود. ایمان احمدی تهیه کنندگی این مجموعه را بر عهده دارد.