در مسیر بزرگترین تنش‌زدایی منطقه؛ عراق میانجی ایران و عربستان می‌شود
فلاحت‌پیشه: عراق به‌صورت جدی در مذاکرات، میانجیگری برای تنش‌زدایی بین تهران و ریاض را مطرح کرده است
تهران (پانا) - بیست‌وهفت روز پس از سفر رئیس‌جمهوری ایران به بغداد، نخست وزیر عراق در راس هیاتی بلندپایه عازم تهران شد. او چهار روز پیش نیز در راس هیاتی به ریاض سفر کرد تا گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای مبنی بر تلاش عراق برای پادرمیانی بین ایران و عربستان بار دیگر تقویب شود.
سیدمیلاد علوی - حسن روحانی آخرین سفر خارجی خود در سال ۹۷ را به عراق اختصاص داد و بیستم اسفند ماه برای نخستین بار از زمان انتخاب به عنوان رئیس‌جمهوری و بعد از سفر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران با همراهی محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی، رضا رحمانی، وزیر صمت و عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در سفری سه روزه راهی بغداد شد. رئیس‌جمهوری ایران در جریان این سفر با مسئولان و مراجع تقلید در عراق از جمله آیت‌الله سیدعلی سیستانی دیدار و گفت‌وگو کرد. او با توافق بر سر لغو روادید بین دو کشور و توافق بر سر لایروبی اروندرود پس از حدود نیم قرن، با دست پر به تهران برگشت.
بیست‌وهفت روز پس از این سفر عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق که در نخستین سفر خارجی خود از زمان انتصاب به این سمت، سوم فروردین ماه به مصر رفته بود، در راس هیاتی بلندپایه از مقامات سیاسی این کشور از جمله وزیران نفت، دارایی، خارجه، برنامه ریزی، تجارت، برق و منابع آبی، مشاور امنیت ملی عراق، رئیس ستاد ارتش این کشور، قائم مقام وزیر کشور، رئیس گذرگاه‌های مرزی و چند تن از نمایندگان مجلس عراق برای سفری دو روزه هفدهم فروردین ماه وارد تهران شد. او در جریان این سفر که به دعوت رسمی رئیس‌جمهوری ایران صورت گرفته بود، با جمعی از مقامات بلندپایه ایرانی به ویژه آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی دیدار کرد.
بعد از این سفر، نخست‌وزیر عراق چهار روز پیش یعنی بیست‌و‌هشتم فروردین ماه در جریان سفر خود به عربستان سعودی که با همراهی مسئولان بلندپایه عراقی صورت گرفت، با ملک سلمان، پادشاه این کشور دیدار کرد. در این سفر ۱۳ توافقنامه همکاری بین بغداد و ریاض به ویژه در حوزه‌های انرژی و تجارت به امضا رسید.
سفرهای پرتعداد مسئولان عراقی در ۶۰ روز گذشته به تهران و ریاض و برگزاری نشست‌های متفاوت با حضور نمایندگان ایران و عربستان، موجب شده است تا رسانه‌های بین‌المللی از علاقه عراق به میانجیگری بین ایران و عربستان سخن به میان آورند؛ موضوعی که همزمان با سفر محمدالحبوسی، رئیس مجلس عراق به ایران در پانزدهم اسفند ماه نیز مطرح و در جریان سفر عبدالمهدی به ایران بار دیگر تکرار شد ولی نکته جالب اینجاست که نه در تهران و نه در ریاض هیچ کس به تکذیب این گمانه‌زنی‌ها نپرداخت.
شایعه‌ای که تکذیب نشد
دوویچه‌وله بعد از سفر عبدالمهدی به تهران به نقل از منابع آگاه در عراق نوشته بود که «نخست‌وزیر عراق طرحی برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌های تهران و ریاض آماده کرده است و طرحش را به مقامات ایران و عربستان ارائه خواهد کرد.» روسیاالیوم هم در گزارشی به نقل از منابع «دیپلماتیک» خود در بغداد نوشته بود: « سفر عبدالمهدی در ظاهر روابط میان بغداد و تهران و مکانیسم‌های اجرای توافقات و یادداشت‌های همکاری میان دو کشور را بررسی خواهد کرد. اما (عبدالمهدی) راهکاری میان ایران و عربستان را هم مطرح خواهد کرد. این راهکار هنگام سفر (عبدالمهدی) به مصر در ماه گذشته آغاز شد و پس از سفر او به عربستان در روز‌های آینده واضح‌تر خواهد شد.»
عبدالمهدی نیز در نشست مطبوعاتی خود پیش از سفر به عربستان از علاقه کشورش به ایفای نقشی متفاوت بین تهران و ریاض خبر داد. بر اساس آنچه بی‌بی‌سی منتشر کرده، او تاکید کرده است که «عراق می‌تواند در بین کشورها، از جمله ایران و ترکیه با عربستان نقش موثری ایفا کند. عراق می‌خواهد چنین نقشی ایفا کند و فکر می‌کنم که کشورهای دیگر هم انتظار چنین نقشی از عراق داشته باشند.»
روابط تهران و ریاض در سال‌های پس از انقلاب اسلامی با فرازوفرودهای بسیاری همراه بود ولی سال ۹۴ نقطه قطع روابط این دو کشور محسوب می‌شود. دوم مهرماه همزمان با عیدقربان و در مراسم «رمی جمرات» براساس آنچه مسئولان ایرانی «بی‌کفایتی حکام سعودی» خواندند، ۴۶۴ ایرانی جان خود را از دست دادند. اختلافات تهران و ریاض بعد از این اتفاق بالا گرفت تا اینکه در دوازدهم دی ماه همان سال و بعد از اعدام شیخ نمر، روحانی مخالف دولت سعودی، عده‌ای اقدام به اشغال سفارت این کشور در تهران کردند. این اتفاق که با محکومیت شورای امنیت سازمان ملل متحد و جامعه جهانی مواجه شد، در نهایت موجب قطع کامل روابط دیپلماتیک تهران و ریاض را فراهم آورد.
در طول سال‌های گذشته، مسئولان ایرانی به ویژه رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه در اظهارات متفاوتی از علاقه خود برای گفت‌وگو با همه کشورهای منطقه به ویژه عربستان برای «تضمین صلح در منطقه» سخن به میان آورده‌اند ولی باتوجه به حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید و تشدید سیاست‌های خصمانه این کشور علیه ایران، این موضوع تا کنون محقق نشده است. کارشناسان معتقدند به رغم علاقه تهران به گفت‌وگو با ریاض، مسئولان سعودی «ترجیح می‌دهند نتیجه کارزار فشار حداکثری آمریکا بر ایران را ببینند».
تنش‌زدایی بین ایران و عربستان؛ راهبرد دولت عراق
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران، در گفت‌وگو با پانا گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای مبنی بر علاقه عراق برای میانجیگری بین تهران و ریاض و رایزنی با مسئولان ایرانی در این زمینه را تایید کرد. او تنش‌زدایی بین ایران و عربستان را «راهبرد» دولت کنونی عراق دانست و اظهار کرد: «برخی از مناطق در دنیای اسلام منطقه شعله‌ور شدن بحران محسوب می‌شوند. عراق یکی از این مناطق است. عراقی‌ها می‌دانند اگر دیر یا زود ایران و عربستان با بحرانی مواجه شوند، عراق با توجه به جو کشور تاوان آن را خواهد داد. به همین دلیل عراقی‌ها با درک این موضوع که امنیت چه نقشی در توسعه کشورشان ایفا می‌کند، تنش‌زدایی بین ایران و عربستان را به عنوان یک راهبرد پذیرفته‌اند.»
او که حاضر نیست جزئیات رایزنی‌های صورت گرفته با نخست‌وزیر عراق و رئیس مجلس این کشور را رسانه‌ای کند، گفت: «عراقی‌ها در اغلب مذاکراتی که با ما (ایران) دارند موضوع تنش‌زدایی بین تهران و ریاض را به صورت بسیار جدی مطرح کرده‌اند و بعضا اقدامات آن‌ها تاثیرگذار هم بوده است.»
رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران، با بیان اینکه «مسئولان بلندپایه ایران در جریان این موضوع (تلاش عراق برای میانجیگری بین ایران و عربستان) قراردارند»، تاکید کرد که «هیچ منعی در تهران برای گسترش روابط با جهان عرب وجود ندارد». او همچنین گفت: «اعتقاد من بر این است که وزارت امور خارجه نیز باید راهبرد تنش‌زدایی با اعراب را در دستور کار خود قرار دهد و برای این مساله سرفصل‌هایی را در این مسیر تعیین و ماموری را نیز برای این موضوع مشخص کند.»
او در پاسخ به این سوال که آیا وزارت امور خارجه ایران به تنهایی توانایی اتخاذ تصمیم و رویکرد تنش‌زدایی با عربستان را دارد یا خیر، بیان کرد: «جمهوری اسلامی ایران باید از این موضوع و راهبرد تنش‌زدایی عراق بین خود و جهان عرب به ویژه عربستان استقبال و از آن بهره‌برداری کند. فراموش نکنیم عالم سیاست، عالم روابط شخصی نیست که افراد یک رفتاری را از روی میل شخصی یا ترس یا هرچیز دیگری تعریف کنند. منافع تعریف کننده روابط بین کشورهاست و آن چیزی که امروز منافع ایران در منطقه را تضمین می‌کند، تنش‌زدایی با کشورهای منطقه است.»
قدرت‌گیری رگه‌های تنش‌زدایی با ایران در عربستان
این نماینده نزدیک به اعتدال‌گرایان مجلس ایران در ادامه از «قدرت‌گیری رگه‌های خواهان تنش‌زدایی با ایران در عربستان» سخن به میان آورد و تاکید کرد: «کشورهای مرتجع در سیاست جزمی هستند. عربستان در دهه ۱۹۹۰ زمانی که جزم‌هایشان شکسته شد به سمت ایران آمد. امروز هنوز آن شرایط به صورت کامل شکل نگرفته است ولی بر اساس نشانه‌ها و تحلیل‌ها، ریاض دوباره به سمت شکست شدن آن جزم‌ها درحال حرکت است.»
او افزود: «مثال آن نیز همان ناتوی عربی است که با فشار آمریکا سعی می‌کنند این سازوکار را ادامه دهند ولی از آنجا که با روی کار آمدن ترامپ، دو ضربه اساسی به آرمان‌های عرب یعنی بیت‌المقدس (انتقال سفارت آمریکا) و بلندی‌های جولان (پذیرفتن به عنوان خاک اسرائیل) وارد شد و سومین ضربه نیز در حال وارد شدن است (کرانه باختری و رود اردن)، این سازوکار از بین رفتنی است بنابراین باتوجه به نپیوستن مصر به ناتوی عربی به‌رغم تمام وابستگی‌هایشان به آمریکا، عملا می‌توان گفت که این خیمه‌ها در حال فروریختن است.»
رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس باردیگر ناتوی عربی را «کاذب‌ترین سازوکار شکل گرفته در ۳۰ سال اخیر» خواند و تصریح کرد: «امروز ما حوزه‌های همراهی‌مان با اعراب بسیار زیاد است بنابراین باید از این فرصت و راهبرد دولت عراق برای تنش‌زدایی با جهان عرب برای تامین منافع خود، نهایت استفاده را ببریم.»
با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد زمینه برای نزدیکی بین تهران و ریاض در ایران فراهم‌تر از عربستان است و باید دید دولت کنونی عراق در پیگیری «راهبرد» فعلی خود چگونه عمل خواهد کرد و می تواند دو قدرت منطقه را در مسیر سازشی بزرگ قرار دهد یا اینکه در ریاض همچنان اقدامات خصمانه همسو با واشنگتن در راس اقدامات قرار خواهد گرفت.
ارسال دیدگاه