اجلاس سران و ابهام در امضای رژیم حقوقی دریای خزر

کاخ کرملین در خبری اعلام کرد که «رژیم حقوقی دریای خزر» فردا (یکشنبه، ۲۱ مردادماه) در اجلاس سران کشورهای حاشیه‌ای دریای خزر به امضای روسای جمهوری کشورهای ایران، روسیه، ازبکستان، آذربایجان و قزاقستان خواهد رسید.

در حالی که هنوز به صورت رسمی در ایران خبر امضای رژیم حقوقی دریای خزر اعلام نشده است، امروز برخی از تحلیلگران حوزه خزر در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها وضع کنونی کشور را برای امضای این سند آماده نمی‌دانستند.

برخی صاحب‌نظران در حالی که هنوز پیش‌نویس این رژیم را مشاهد نکرده‌اند با اشاره به متنی از کنوانسیون که تنها چند ساعت در «پورتال رسمی وزارت امور خارجه روسیه» منتشر شد برخی از بندها را مبهم می‌دانند.

این درحالی است که به نظر نمی‌رسد راهکاری برای مسئله تقسیم بستر دریای خزر مشخص شده باشد. با این همه، ولی اخبار درز یافته به رسانه‌ها حکایت از این دارد که مسئله تحدید حدود در بستر و زیر بستر در رژیم حقوقی جدید دریای خزر به دلیل اختلاف بین طرف‌های درگیر لحاظ نشده است.

میثم آرایی، مدیر موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر ولی موضوع را به دو بخش سیاسی و فنی تقسیم کرده و به اعتماد می‌گوید: «نظر کارشناسی ما به دو بخش تقسیم می‌شود که یکی وضع سیاسی است، زیرا با توجه به اینکه ایران در دوره پسابرجام به سر می‌برد و امریکا نیز از این توافق به صورت یک‌جانبه خارج شده است، نباید فراموش کنیم که امریکا نقش بسیار مهم و پررنگی در روابط خارجی کشورهایی همچون ترکمنستان، آذربایجان و حتی قزاقستان دارد. به همین دلیل فشارهایی از این جهت وجود دارد و از لحاظ سیاسی این احساس وجود دارد که وضع در سطح بین‌المللی برای ایران در راستای امضای این کنوانسیون مساعد نیست. اما از دیدگاه حقوقی و فنی نیز ایرادهای جدی به این رژیم حقوقی مطرح است که به ضرر ایران تمام می‌شود.»

او ادامه می‌دهد: «بحث خط مبدا دریای سرزمینی، آن ‌چیزی که ما از رسانه‌های روسی و قزاقستانی متوجه شدیم، اگر فرمولی که آنها مطرح می‌کنند، پیش برود به ضرر ایران تمام می‌شود و خلیج تاریخی ایران و به قول برخی دوستان خلیج‌مازندران عملا نادیده گرفته می‌شود و دیگر آب‌های داخلی نخواهیم داشت. از طرفی دیگر بحث ماهیگیری نیز که منطقه‌ای به عرض ١٠ مایل تعیین شده است، چون ایران در سمت آب‌های عمیق قرار گرفته و سایر کشورها در سمت آب‌های کم عمق قرار دارند و ماهی‌ها بیشتر در آب‌های عمیق قرار دارند، این منطقه به ضرر ما تمام خواهد شد. برخی از کلماتی که در این توافق مطرح شده که بر اساس شنیده‌هاست و متنی از آن منتشر نشده، چندان کامل نیست. به‌طور مثال حضور نظامی نیروهای خارجی ممنوع اعلام شده در صورتی که اشاره‌ای به تردد و عبور آنها نشده است. به همین دلیل امریکا با قزاقستان موافقتنامه امنیتی امضا کرده و حتی یک بندر در اختیار امریکایی‌ها قرار داده‌اند که بتواند تجهیزات خود را به قزاقستان و از آن طریق به افغانستان منتقل کنند. همچنین تضمین‌های کافی در بحث محیط زیست دریای خزر وجود ندارد، منطقه انحصاری اقتصادی در نظر گرفته نشده که این به ضرر ایران خواهد بود. فاکتورهای اصل انصاف که از فاکتورهای تحدید حدود دریایی است به آن اشاره‌ای صورت نگرفته است که این باعث می‌شود ایران دچار ضررهای جدی در این جریان شود.»

با این همه ولی با اتکا با به اظهارات منتشر شده در رسانه‌های روس به نظر می‌رسد کرملین به علاوه قزاقستان در حال حاضر از جمله کشورهایی هستند که خواستار امضای این توافقنامه و اجرایی شدن رژیم حقوقی جدید دریای خزر بین کشورها هستند.

تهران تاکنون به ذکر این نکته که حسن روحانی، رئیس‌جمهوری کشورمان در اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر شرکت می‌کند، بسنده کرده است.

این پنجمین اجلاس کشورهای حاشیه کشورهای دریای خزر است که در شهر «آکتائو» قزاقستان برگزار می‌شود.

نخستین اجلاس در تهران برگزار شد که با اعلامیه ۲۵ ماده‌ای به پایان رسید. اجلاس دوم در باکو بود که به توافقنامه امنیتی بین کشورهای شرکت‌کننده منجر شد. اجلاس سوم در عشق‌آباد و اجلاس چهارم نیز در آستاراخان برگزار شد که منجر به توافقنامه شیلاتی، هیدرومتری و وضع اضطرار بین کشورهای ایران، روسیه، آذربایجان، ازبکستان و قزاقستان شد.

شنیده‌های پانا حکایت از آن دارد که رئیس‌جمهوری کشورمان در اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر ۷ موافقتنامه‌ را در بخش‌های حمل و نقل، همکاری‌های تجاری و اقتصادی، مبارزه با جرائم سازمان یافته، مبارزه با تروریسم، همکاری نهادهای مرزبانی، پیشگیری از حوادث نظامی و کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر با روسای جمهوری ۴ کشور دیگر به امضا خواهد رساند.

پرویز اسماعیلی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهوری، در همین‌باره می‌گوید که علاوه بر بیانیه مشترک، چندین سند مهم و راهبردی همکاری در حوزه خزر توسط مقامات ۵ کشور ساحلی امضا خواهد شد.

ملاقات دو جانبه با رئیس‌جمهوری قزاقستان و برخی سران حاضر در اجلاس و بررسی و توسعه روابط دوجانبه از دیگر برنامه‌های رئیس‌جمهوری در سفر به قزاقستان است.

با این همه ولی هنوز هیچ چیز قطعی نیست و جز رسانه‌های روس زبان هیچ رسانه دیگری خبر امضای رژیم حقوقی جدید دریای خزر را تایید نکرده است و همین مسئله می‌تواند حاکی از آن باشد که تردیدهایی از سایر طرف‌ها در این زمینه وجود دارد.

نکته اینجاست که این رژیم حقوقی جدید دریای خزر در صورت امضای روسای جمهوری ۵ کشور حاشیه دریای خزر باید در مجالس آن‌ها به تصویب برسد یعنی در صورت امضا این توافقنامه توسط حسن روحانی، مجلس شورای اسلامی نظر دهنده نهایی خواهد بود.