ایران قوی نیازمند حکمرانی دانایی‌محور است

محمدباقر قالیباف در اختتامیه چهاردهمین جشنواره بین‌المللی فارابی با اشاره به نقش مهم دانشمندان در مسائل کشور، اظهار کرد: استفاده از ظرفیت پژوهشگران و دانشمندان ما به ویژه در عرصه علوم انسانی و نهاد علم، تنها مسیر حل مسائل و مشکلات و چالش‌های ما بوده و از سوی دیگر با این نگاه است که می‌توان آینده را به درستی تشخیص داد و در این مسیر به گونه‌ای گام برداشت که خطا نداشته باشیم از این رو امروز به‌عنوان یک خدمتگزار در مجلس شورای اسلامی و نماینده شما در این سنگر، دست نیاز به سمت متخصصان و پژوهشگران دراز می‌کنم.

رئیس مجلس شورای اسلامی بر همین اساس با اشاره به بیانی از دکتر داوری اردکانی، گفت: ایشان معتقد است ایران پر از مشکل بوده اما مسأله ندارد. یعنی جامعه از مشکلات خود، بسیار و شاید بیشمار رنج می‌برد اما مسأله نداریم و کمتر به مسائل خود می‌اندیشیم و یا تصور می‌کنیم حل آن ساده است.

در دهه ۹۰ از لحاظ رونق تولید و رشد اقتصادی تجربه خوبی نداشتیم

وی افزود: ما در دهه ۹۰ نه تنها از لحاظ رونق تولید و رشد اقتصادی تجربه خوبی نداشتیم بلکه از نظر فکری و نظری در عرصه علوم انسانی و اسلامی هم دهه خوبی را پشت سر نگذاشتیم اگرچه در پیچ کنونی، فرصت‌هایی داریم که عقب ماندگی‌های خود را جبران کنیم. اگر علوم انسانی جایگاه شایسته خود را در تداوم نهضت فناوری و توسعه علم که در دهه ۸۰ مطرح شد، پیدا کرده بود چه بسا شاهد رخدادهایی مانند ناآرامی‌های سال گذشته نبودیم و یا مواجهه متفاوتی با آن داشتیم.

وی با بیان اینکه اگر فراخوان فقه حکومتی یا فقه حکمرانی را جدی می‌گرفتیم امروز با مسائل تو در توی عرفی و قانونی پیرامون حجاب مواجه نمی‌شدیم، گفت: برخی کل علوم انسانی را حاصل دنیای مدرن می‌دانند. ما ضمن تکیه بر میراث معنوی و ذخایر علمی خود در برابر بنیادها و دستاوردهای امروزی، اهل تقلید نیستیم اما اهل اقتباس هستیم یعنی باید آنچه متناسب با نیاز و پرسش روزگار خود است را فرا بگیریم اما قرار نیست تا ابد شاگرد دیگران بمانیم. در برابر آنچه از بزرگان علم دریافت می‌کنیم حیرت زده هم نیستیم بلکه اعتماد به نفس داریم و ابتکار عمل را از دست نمی‌دهیم که این بزرگ‌ترین سرمایه‌ای است که امام(ره) با انقلاب اسلامی به ملت ایران داد و امروز در هر میدانی از میدان‌های تمدن‌سازی به کار ما می‌آید. پس از انقلاب اسلامی زمینه پرسش‌های مهمی در حوزه علوم انسانی فراهم شد که فرصت خوبی برای ما در پیش روی جهان دانش قرار داد که از جمله آنها در باب نسبت علم و دین و یا نسبت سیاست و دین بود که اینها زمینه بحث‌های نظری مهمی را فراهم آورده و برخی از بنیادهای علوم انسانی متعارف را به چالش کشیده است؛ البته امروز در گام دوم انقلاب اسلامی، کشور ما بیش از هر زمان دیگری نیازمند سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی در این زمینه است و ما به‌طور مضاعف به حرکت عالمانه و برخورد حکمیانه در برابر پدیده‌ها نیازمندیم.

نیازمند بازخوانی و بازاندیشی در علوم انسانی و اسلامی در حکمرانی نو هستیم

وی همچنین تصریح کرد: در چهل سال دوم انقلاب و در حکمرانی‌نو نیازمند بازخوانی و بازاندیشی در علوم انسانی و اسلامی هستیم در غیر این صورت دچار ناحکمرانی شده و یا در دام حکمرانی کهنه گرفتار خواهیم ماند و دچار اشتباهات سهمگینی می‌شویم که بار و هزینه آن روی دوش مردم می‌افتد.

قالیباف اضافه کرد: در افق نزدیک پیشِ رو یعنی برنامه هفتم توسعه کشور نیازمند یک برنامه پیشرفت توأم با عدالت بر مبنای علوم انسانی و اسلامی هستیم؛ همچنین برنامه هفتم باید ما را به میراث علمی و معنوی در عرصه‌های مختلف زندگی پیوند دهد بدون اینکه ما را از برخورداری فناوری‌های نوین محروم کند. آن احساس تحیر و حقارتی که عده‌ای در برابر فرهنگ غرب دارند، ناشی از فرهنگ خودی و دانش بومی در کشور است.

رئیس مجلس با بیان اینکه تا زمانی که در تدوین برنامه‌های توسعه به علوم انسانی توجه شایسته نکرده و به نظریه‌های مبتنی بر فرهنگ اصیل خود نرسیم همچنان ناگزیر پیرو غرب می‌مانیم و در علوم دیگر نیز سرمشق دیگران نخواهیم شد، گفت: اصحابِ نظر به خوبی می‌دانند این ویژگی علوم انسانی است که وضعیت امروز ما را شرح می‌دهد و راه پیش روی ما را مشخص می‌کند و چشم انداز وسیع‌تری از جهانی که در آن زندگی می‌کنیم به دست می‌دهد.

وی اضافه کرد: اگر امروز در سطح جامعه ناآرامی و در سطح حکمرانی ناکارآمدی می‌بینیم از نشانه‌های عدم بلوغ علمی در این عرصه است. اگر اهل سیاست به‌دنبال حل مسأله و نشان دادن کارآمدی دین در یک جامعه سالم، متعادل و قوی هستند باید پای یافته‌ها و رهاوردهای اهل علم بنشینند. در بلندمدت جواب و حل مسائل نظام حکمرانی تنها و تنها در دست نهاد علم است.

آرمان‌خواهی واقع‌بینانه جایگزین خوشبینی‌ها و بدبینی‌ها شود

وی جامعه ایرانی در تاریخ معاصر را جامعه‌ای ناآرام دانست و افزود: بخشی از این ناآرامی حاصل ناکارآمدی حکمرانی در کشور است اما بخش دیگر به‌ویژگی تاریخی ایرانیان در آرمان خواهی و ارزش‌مداری باز می‌گردد که پس از انقلاب اسلامی به نحو گسترده‌تری بروز یافت از همین رو است که علوم انسانی و اسلامی نقش کلیدی در ادامه حرکت تمدن‌ساز مردم ایران دارد. آن فرزانگی که برای حکمرانی و جهان‌داری لازم است از واقع‌بینی به دست می‌آید که این علوم به ما عرضه می‌کنند و بصیرت‌هایی برای طی طریق حق به ما می‌دهند که نه گرفتار تقلید از حاشیه چپ و راست مدرنیته شده و نه دچار توحش و تحجر شویم که اگر چنین بصیرتی نداشته باشیم گویی روی جاده راه نمی‌رویم و حتی سرعت بیشتر، ما را از اهدافمان دورتر می‌کند.

رئیس مجلس ادامه داد: در زمینه کیفیت مواجهه با میراث علوم انسانی آنچنان که غربی‌ها در اختیار دارند، سخن بسیار است. آنچه امروز پس از سال‌ها بحث در محافل علمی و تجربی در میادین سیاست می‌دانیم آن است که باید از هرگونه خوشبینی و بدبینی پرهیز کرده و آرمان‌خواهی واقع بینانه را جایگزین کنیم.

ضرورت استفاده از ذخایر علمی و منابع معرفتی

وی افزود: متأسفانه نگاه صفر و صدی هم وضع علوم انسانی را آشفته کرده و هم گره‌های حکمرانی را کور کرده است. زمانی اگر جامعه شناسان ما از آسیب‌های اجتماعی می‌گفتند به سیاه نمایی متهم می‌شدند اما از اواسط دهه نود ما متوجه ایراد و دیرفهمی مسأله شدیم. درست وقتی که کار ریشه‌کنی آسیب‌های اجتماعی بسیار سخت تر شده بود، همچنان که در سال‌های نخستِ بعد از دفاع مقدس با خام اندیشی گمان کردیم اگر رویکرد مردمی را کنار گذاشته و از علوم انسانی استفاده غیرانتقادی و غیراجتهادی کنیم، نسخه‌های تجویزشده غربی در مورد توسعه ما را به قافله پیشرفت می‌رساند.

قالیباف همچنین بیان کرد: از این رو می‌توان گفت ما در حوزه اصلاح علوم انسانی و حکمرانی یا غافل بوده‌ایم و یا مقلد که هر دو شیوه سامان جامعه ما را بر هم زده است. در نگاه علوم انسانی از منظر حکمرانی باید به دنبال تقویت قوه حُکم باشیم که با حکمت درآمیخته است، اگر اهل حکمت باشیم هم از ذخایر علمی و منابع معرفتی خود و هم از تجارب داخلی و خارجی استفاده می‌کنیم و دچار آفت تقلید و تحجر نمی‌شویم.

رئیس قوه مقننه راه احیای علوم انسانی و اسلامی در چهل سال دوم انقلاب اسلامی را بازگشت به ایده نرم افزاری دانست که ترجمان امروزی آن را جهاد تولید می‌دانیم و افزود: در بحث‌های مختلف اشاره کرده‌ام که اگر در کشور به دنبال استقلال و پیشرفت هستیم باید کشوری مولد باشیم و به این سوال پاسخ دهیم که چه چیزی تولید کنیم؟ ما باید تولید قدرت، معرفت، ثروت و منزلت داشته باشیم و لحظه‌ای از آن غافل نباشیم که این جز در نهاد علم و در نزد اندیشمندان در جای دیگری نبوده و رسالتی است که بر دوش عزیزان و بزرگان ما است.

وی با بیان اینکه جامعه ما نیاز به بالابردن سطح عقلانیت عمومی دارد، اذعان کرد: به تصریح رهبر انقلاب این یکی از وظایف دارای اولویت دولت اسلامی است که اگر سطح تفکر مردم را ارتقا دهد در این صورت است که می‌توانیم از پیش رفتن کورکورانه و بدون اندیشه دور شویم.

وی با تأکید بر اینکه هرچه فرهنگ عمومی ما در زمینه دانایی و سنجش‌گری تقویت شود ابتکار و خلاقیت نیز بیشتر می‌شود، عنوان کرد: رهبر انقلاب از ابتدای امسال برای چندمین بار و در یک مقطع حساس، بحث ضرورت تحول را مطرح کردند اما متأسفانه تحرک چندانی در این زمینه مشاهده نمی‌کنیم. قابل تصور نیست که عرصه حکمرانی در کشور بدون تحول در قلمرو علوم انسانی اتفاق بیفتد از این رو همه وظیفه داریم بحث حکمرانی‌نو را که پیش کشیده‌ایم، پیش ببریم اما لازم است مطالبه ایشان را مانند یک فراخوان برای یک جهاد تولید تحول‌ساز تلقی کنیم تا همه ظرفیت و استعداد کشور وارد میدان شود و برای یک ایران قوی نیازمند حکمرانی دانایی محور هستیم.

رئیس مجلس خطاب به اندیشمندان حاضر در جلسه عنوان کرد: در مورد دغدغه علوم انسانی همچنین در زمینه رهیافت اسلامی به این علوم، در جهان اسلام تنها نیستیم و دیگران نیز دغدغه و مسأله دارند و کارهای ارزشمندی انجام داده‌اند. جشنواره بین‌المللی فارابی می‌تواند با تقویت و توسعه شبکه نخبگان مسلمان، نقش اساسی در تقویت و ارتقای علوم انسانی در جهان اسلام ایفا کرده و ما را برای هم‌اندیشی در مسیر تمدن سازی یاری کند. این جشنواره می‌تواند در حل مسائل و دغدغه‌های نظری و عملی جهان اسلام همچون صلح، همراه با امنیت و عدالت و یا دینداری آمیخته با پیشرفت مؤثر باشد. جشنواره فارابی فرصت خوبی برای دپیلماسی علمی ایجاد می‌کند و فضای مناسبی برای بازتاب دانش اسلامی در فضای بین‌المللی دارد. امیدواریم طرح‌های توسعه‌ای مناسبی در این راستا برای اثرگذاری علمی‌تر و دقیق‌تر شاهد باشیم.

وی بیان کرد: ما با تلاشی که در دوسال ابتدای دوره مجلس شورای اسلامی، سال گذشته و سال پیش‌رو که سال پایانی این دوره از مجلس است داشتیم، این فرصت را فراهم کردیم که در موضوعات مهم بتوانیم از نظرات اندیشمندان استفاده کنیم و به صورت جمع سپاری، موضوعات کلیدی اعم از طرح‌ها و لوایح را در اختیار آنها قرار داده و از نظرات آنها به‌صورت مستقیم، همزمان با نمایندگان مجلس که در حال بررسی آن هستند، استفاده کنیم.

قالیباف اضافه کرد: در حال حاضر این فرصت برای برنامه هفتم توسعه فراهم است و من شب گذشته که آخرین نظارت را داشتم، بیش از ۴۰۰ نفر از نخبگان و اندیشمندان در مدت کمتر از ۴۸ ساعت که این برنامه بارگذاری شده است، نظرات خوب و دقیقی برای کارشناسی و تصمیم‌گیری ارائه کرده‌اند. امروز در نقطه‌ای قرار داریم که هر پیشنهاد دقیق و برتری می‌تواند با خِرد جمعی این برنامه را در همه بخش‌ها تقویت کند.

بدون همراهی نخبگان قادر نیستیم برنامه هفتم دقیق و خوبی داشته باشیم

وی ادامه داد: تقریبا از امروز قریب به ۴۰ تا ۵۰ روز بررسی این لایحه در کمیسیون تلفیق برنامه و نهایت در صحن مجلس شورای اسلامی زمان می‌برد تا تصویب شود. بر پایه باوری که داریم، در این فرصت وظیفه داریم از همراهی نخبگان استفاده کنیم که بدون همراهی آنها قطعاً قادر نخواهیم بود برنامه دقیق و خوبی را در عرصه‌های علمی و آموزشی، در عرصه مشکلات عمومی جامعه مانند معیشت و اقتصاد و در عرصه مسائل فرهنگی و اجتماعی دنبال کنیم؛ از این رو باید طرحی دقیق و متفاوت با آنچه در گذشته داشتیم، تدوین کنیم.

قالیباف با اشاره به تدوین و اجرای برنامه‌های پنجساله توسعه سوم تا ششم، عنوان کرد: واقعیت این است که این برنامه‌ها هم در شیوه برنامه‌ریزی و هم در نحوه اجرای آن در خوش بینانه‌ترین حالت تنها حدود ۳۰ درصد اجرایی شده تا جایی که اگر برنامه توسعه هم نداشتیم، این ۳۰ درصد در روال جاری اتفاق می‌افتاد. از این رو برای برنامه هفتم، شیوه برنامه‌ریزی را نیز متفاوت دیدیم و دولت نیز تلاش کرد و حتی دو تا سه نوبت با مشورت با نخبگان در لایحه خود تجدید نظر کند اما امروز همچنان این برنامه نیازمند توجه و خِرد جمعی شما است.

برنامه هفتم را بر اساس سیاست‌های کلان به صورت مسأله‌محور پیش می‌بریم

وی خطاب به حضار با بیان اینکه حتماً از عزیزان می‌خواهم پیشنهادات خود را در اختیار ما بگذارند، اظهار کرد: ما در برنامه هفتم در حوزه اقتصادی به دنبال رسیدن به ثبات اقتصادی هستیم از این رو قصد داریم اجرای آن به گونه‌ای باشد که نتیجه آن از همان سال اول نه تنها برای مدیران و مسئولان بلکه برای آحاد جامعه مشهود باشد.

رئیس قوه مقننه تأکید کرد: از سوی دیگر این توجه را داریم که برنامه بر اساس سیاست‌های کلان حتما مسأله محور حرکت کند و نوع برنامه‌ریزی برای برنامه هفتم را با تکیه بر همین نگاه برای حل مسائل اساسی پیش می‌بریم که طبیعتاً مسائل را نیز با اولویت انتخاب می‌کنیم و قطعا ۱۰ مسأله را با هم انتخاب نمی‌کنیم و قصد داریم سه تا چهار مسأله را به‌عنوان مسأله اصلی انتخاب کرده و بر آن متمرکز شویم که در این مسیر باید توان و قدرت حل مسأله را نیز با کمک شما پیدا کنیم.

وی افزود: نکته دیگر در خصوص برنامه این است که به تمام جهت‌های کلی آن، با استفاده از مجموعه‌های فردی و جمعی رسیده‌ایم که البته اگر پیشنهاد و منطق قوی‌تری باشد قطعاً تا زمان تصویب قابل اصلاح است. موضوع دیگر این است که باید مشخص شود مخاطب برنامه کیست و این بسیار مهم است. ما تا کنون به این جمع‌بندی رسیده‌ایم که در تمام شاخص‌هایی که دنبال می‌کنیم، مخاطب را خانواده قرار دهیم از این رو یکی از شاخص‌های ما در هر بحثی که دنبال می‌کنیم این است که آثار آن در خانواده دیده شود و نظارت راهبردی در این خصوص خواهیم داشت.

قالیباف ادامه داد: به‌طور مثال در حوزه اقتصاد دقیقاً باید مشخص باشد قدرت خرید یک خانواده در چه شرایطی است و میزان آن و همچنین سهم و سبد فرهنگ و آموزش، اوقات قراغت و سلامت نیز باید مشخص باشد از این رو با این مبنا و شاخص باید برنامه را ارزیابی کنیم که آن را در دستور کار داریم.

وی با تأکید بر اینکه نیازمند تحول اساسی در شکل حکمرانی هستیم، بیان کرد: وقتی از قوه حُکم صحبت می‌کنیم، این قوه از دو موضوع تشخیص علمی و تصمیم سیاسی تشکیل شده و ترکیب این دو ما را به سمت حکمرانی درست می‌برد که هر دو موضوع نیازمند نهاد علم است.

رئیس مجلس شورای اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: اگر ما سیاستمداران، تصمیمات سیاسی خود را بدون تشخیص علمی بگیریم به بیراهه رفته‌ایم و به نتیجه نمی‌رسیم، از این رو امیدواریم نظرات و پیشنهادات شما را در این قدم مهم و در شرایط حساس امروز کشور، داشته باشیم و از آن استفاده کنیم.