علامه حکیمی، علامه عدالت

امام خمینی (ره) در پیامی وی را با عبارت «جناب مستطاب ثقة الاسلام آقای محمدرضا حکیمی - دامت افاضاته» مورد خطاب قرار داد که نشان از جایگاه والای حکیمی نزد مرحوم امام (ره) بود. دکتر شریعتی نیز در وصیت خود حکیمی را بعنوان وصی جهت اصلاح آثارش تعیین کرده بود. علامه حکیمی علاوه بر مباحث علمی در ادبیات و شعر نیز تبحر داشت و عمده اشعار ایشان به مدح و مرثیه اهل بیت(ع) اختصاص دارد.

من نیز به عنوان یک خراسانی که تعلق فکری خاص به حوزه‌های علمیه قم و مشهد داشته و دارم، مرحوم علامه محمدرضا حکیمی و برادرانش محمد و علی حکیمی را از قبل از پیروزی انقلاب اسلامی می‌شناسم. برادران این فقید سعید را در تالیف و شرح کتاب الحیاه که بعنوان یک دایره المعارف حدیثی شناخته می‌شود، کمک کار بودند.

در سال‌های نخستین پس از پیروزی انقلاب اسلامی در قم، محضر علامه جامع اندیش حکیمی را درک کردم و در مواردی از جلسات فکری‌اش بهره‌مند می‌شدم. ایشان مورد توجه و علاقه بزرگان قم و خراسان به ویژه مقام معظم رهبری بود و معظم له به شاگردانش مطالعه آثار فکری او را توصیه می‌فرمود.

آثار کم‌نظیری که تجلی‌گر مطالعات پژوهشی، اندیشه‌ورزی و درک محضر بزرگانی همچون ادیب نیشابوری، مدرس یزدی، سید ابوالحسن حافظیان، شیخ اسماعیل نجومیان و حضرات آیات میلانی، شیخ هاشم و شیخ مجتبی قزوینی است. اجازه کتبی نقل حدیث از آقا بزرگ تهرانی و علامه امینی صاحب این میراث معنوی را در سلسله عالمان و محدثان بزرگ قرار داد و نام مولف این آثار را بلندآوازه ساخت.

مهمترین کتاب‌ها و میراث فکری به یادگار مانده از این علامه نامی و چیره دست عبارت است از: الحیات (۱۲ جلد)، خورشید مغرب، جامعه‌سازی قرآنی، عقل سرخ، عاشورا مظلومیتی مضاعف، امام در عینیت جامعه، مکتب تفکیک، بیدار گران اقالیم قبله، امواج غدیر، از زندیگی تا ابدیت، علی (ع)، پیامبر (ص)، اجتهاد و تقلید در فلسفه، معاد جسمانی در حکمت متعالیه، عاشورا و عدالت، منهای فقر، بعثت، غدیر، عاشورا و مهدی (عج)، هویت صنفنی روحانیت و ...

در این آثار که تراوش‌های فکری شخصیت فرهنگی و سلوک روحی و عملی استاد نمایان است، قبل از هر چیز بلوغ و کمال فکری انسانی‌اش مشهود است. مکتب فکری علامه حکیمی بر محور عدالت دینی سامان یافته و اثرگذارانه به پیش رفته است، بطوریکه در سیرورت فکری و عملی مرحوم علامه دلسوزی نوع دوستانه و عدالت اجتماعی در راستای خدامحوری مورد هدف قرار گرفته است.

او دعای «إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الانْقِطَاعِ إِلَیْکَ» را سال‌های سال نصب العین خود قرار داد و از هر پیرایه‌ای خود را آزاد ساخت. مرحوم حکیمی نواندیشی دینی و آزاداندیشی را در حوزه سیاست و حکمرانی ترویج می‌کرد. در کتاب هویت صنفی روحانیت چالش‌های درون سازمانی و برون سازمانی حوزه و روحانیت را یادآوری نمود و مصلحانه در سال‌های اول انقلاب خطر روی‌آوری روحانیون به قدرت را به نقد کشید و به تعبیر مقام معظم رهبری تا آخر عمر پربرکتش را فارغ از آرایه‌ها و پیرایه‌های مادی، در خدمت معارف والای قرآن و سنت گذراند. این رفیق دیرین رهبری، روحانی فقیه و بی‌عبا و عمامه‌ای بود که پاسداشت حوزه و روحانیت در سیره مستمره خود دردمندانه سپری کرد و به معنی واقعی کلمه روحانی بود و روحانی از دنیا رفت.

با توجه به مصادف شدن عروج علامه حکیمی با ایام محرم و عزاداری سید و سالار شهیدان، یکی از غزلیات مرحوم حکیمی، که فضای کاروان کربلا را پس از شهادت امام حسین (ع) توصیف می‌کند، بعنوان حسن ختام این یادداشت ذکر می‌کنم:

سوره توحید در طشت طلا افتاده بود / عرش گویی از مقام کبریا افتاده بود

سر، میان طشت خون، تا خون حق جوشد همی / تن، به روی خاک داغ کربلا افتاده بود

آتش اندر خیمه توحید افکندند، چون / آتش اندر خیمه آل عبا افتاده بود

چهره ماه بنی هاشم عیان از نوک نی / دست عباس رشید آیا کجا افتاده بود

شبه پیغمبر فتاده غرق در خون و آفتاب / از غم این داغ در حول و ولا افتاده بود

در غل و زنجیر سجاد است و عالم واژگون / سجده اندر دانه زنجیرها افتاده بود

کاخ استبداد ویران گشت از فریاد عدل / زآنکه بانگ زینبی، در اشقیا افتاده بود!

هم ردیف اطفال پیغمبر، به زنجیر ستم / وه، چه نظمی در حروف «هل اتی» افتاده بود

تا نوای حق شود در عالم از هر نی بلند / شوری اندر تار و پود نینوا افتاده بود

در جلال کعبه عشاق، اندر قتلگاه / اسمی از اسمای اعظم برملا افتاده بود!

از تقادیر خفی، گویی در این دشت بلا / خود برون از پرده، اسرار خدا افتاده بود!

رحمت بی‌انتها گردد شفیع مذنبان / بحر رحمت، این‌چنین، بی‌انتها افتاده بود».

*نماینده پیشین مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی