بررسی عوامل رشد احزاب و کارکرد آن‌ها در گفت‌وگوی پانا با مشاور سیاسی دبیرکل حزب جمهوریت ؛
«تحزب» و نقش دولت‌های «سازندگی و اصلاحات» در توسعه مشارکت سیاسی
موسوی: دولت سازندگی سبب ایجاد تحولات در لایه‌های اجتماعی شد اما جامعه فاقد نهادهای مدنی لازم برای پاسخگویی به این تقاضا بود و ضرورت آزادسازی فضای سیاسی آشکار شد/ پیروزی سیدمحمد خاتمی، نقش تعیین‌کننده در شکل‌گیری احزاب داشت، تلاش رئیس‌جمهور خاتمی تثبیت نظام و حفظ ویژگی مردمی بودن انقلاب از طریق ایجاد احزاب بود
تهران (پانا) - مشاور سیاسی دبیرکل حزب جمهوریت ایران اسلامی و نماینده مردم اهواز در دو دوره مجلس شورای اسلامی با اشاره به تاریخ و کارکرد احزاب در ایران، نقش انتخابات ۱۳۷۶ در شکل‌گیری و تقویت احزاب را تشریح کرد.
احزاب یکی از ارکان مهم تحقق دموکراسی هستند. احزابی آزاد که مردم بتوانند از طریق عضویت یا حمایت از آن‌ها، به تفکری که تمایل دارند قدرت را در دست بگیرد، کمک کنند و از این طریق در آینده و سرنوشت خود سهیم باشند. احزاب سیاسی همچنین وظیفه شناسایی و پرورش استعدادهای مدیریتی در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... را بر عهده دارند. اما در ایران نام احزاب بیشتر از هر زمان دیگر در فصل انتخابات بر سر زبان‌ها می‌افتد و چون در سایر اوقات به دلیل برخی سیاست‌های کلان کشور، توانایی عرض اندام در عرصه سیاسی را ندارند، عده‌ای تصور می‌کنند که احزاب، گروهی از علاقه‌مندان به قدرت هستند که فقط در زمان انتخابات به رقابت با هم می‌پردازند. این درحالیست که بسیاری از فعالان سیاسی معتقد هستند که وجود احزاب سیاسی حتی با همین وضع هم بهتر از نبودن آن است و می‌تواند آرام آرام باعث پیشرفت، نهادینه‌سازی دموکراسی و حفظ جمهوریت نظام شود. در این‌باره به گفت‌وگو با سیدرسول موسوی، عضو شورای مرکزی و مشاور سیاسی دبیرکل حزب جمهوریت ایران اسلامی نشستیم. موسوی نماینده دو دوره مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه اهواز، مدیرکل آموزش پرورش خوزستان در دوران اصلاحات و ریاست هیات مدیره خانه مطبوعات خوزستان، معاون دانشگاه شاهد، مدیرکل مرکز تحقیقات و مطالعات دانشگاه تهران و عضو شورای برنامه‌ریزی ستاد برنامه‌ریزی شاهد را در کارنامه مدیریتی خود دارد.
مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید:
شکل‌گیری احزاب در ایران قبل و بعد از انقلاب به چند دوره تقسیم می‌شود؟
تحزب در ایران به پنج دوره تقسیم می‌شود، دوره اول از استقرار مشروطیت در ایران تا پایان دوران رضاشاه، دوره دوم از شهریور ۱۳۲۰ تا مرداد ۱۳۳۲، دوره سوم از ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۲، دوره چهارم از ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۰ و دوره پنجم از ۱۳۷۶ به بعد.
البته در هر یک از این دوره‌های پنج‌گانه بدون تردید عوامل مختلف ذهنی و عینی در تشکیل، گسترش فعالیت و سرنوشت احزاب نقش داشته‌اند.
علل و عوامل رشد احزاب پس از دوم خرداد ۷۶ را چه می‌دانید؟
اولا در جامعه ایران قبل از دوم خرداد ۷۶ یک سلسله تغییرات و تحولات پدید آمده که تقاضا برای مشارکت در فعالیت‌های سیاسی از طریق سازوکارهای قانونی را طلب می‌کرده است. ثانیا از لحاظ عینی از این تاریخ به بعد نیز شرایطی در جامعه حاکم شده که شکل‌گیری احزاب و فراگیری و فرآیند مشارکت را تسهیل، روان‌سازی و تشدید کرده است. بنابراین عوامل تشدید فعالیت‌های حزبی در سال‌های اخیر را می‌توان به دو دسته عوامل تقسیم کرد. عواملی که قبل از دوم خرداد تقاضا را برای مشارکت سیاسی افزایش داده بود. دوم عواملی که پس از آن تاریخ زمینه تحقق این سهم را فراهم ساخت. درباره عامل اول مهمترین نقش را باید به نوسازی اقتصادی بعد از جنگ و تغییرات ساختاری جمعیتی که در دهه دوم انقلاب به وقوع پیوسته است، داد. قبول قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران و پایان جنگ تحمیلی، رحلت حضرت امام خمینی(ره)، آغاز دوران ریاست‌جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی دوران‌های جدیدی در تاریخ ایران و انقلاب اسلامی قبل از این تاریخ است. ویرانه‌های باقی‌مانده از دوران جنگ تحمیلی، بازسازی کشور در خرابی‌های جنگ تحمیلی و واگذاری مسئولیت اجرایی اولین برنامه توسعه اقتصادی اجتماعی ایران بعد از انقلاب (۷۲-۶۸) به اولین دولت بعد از جنگ، همراه با تفکرات رئیس‌جمهور مرحوم هاشمی رفسنجانی سبب شد تا برنامه‌های اقتصادی در اولویت قرار گیرند. به همین دلیل آقای رفسنجانی کابینه اول خود را کابینه کار و اقتصاد و سازندگی معرفی و انتخاب کرد.
اولویت‌های این کابینه چه تاثیری بر آزادسازی فضای سیاسی داشته چیست؟
در اولویت قرار گرفتن برنامه‌های اقتصادی همراه با حجم عظیمی از سرمایه‌گذاری، دریافت وام‌های کلان خارجی و تزریق آن‌ها به جامعه بعد از جنگ، تلاش عمیق برای کم کردن فاصله شهرها با روستاها، ایجاد دگرگونی در الگوی نحوه مصرف، تلاش برای ایجاد تغییراتی در فضای فرهنگی جامعه از نظر کمی و کیفی و ... در نهایت این اقدامات سبب ایجاد موجی از تحولات و دگرگونی‌ها در لایه‌های اجتماعی شد که مهمترین آن‌ها دگرگونی و ظهور یک قشر تکنوکرات جدید شامل میدان دادن به متخصصان، فن‌سالاران، فن‌آوران، کارگران ماهر، دانش‌آموختگان جدید بود و منجر به رشد گسترده طبقه متوسطه شد. طبقه‌ای که مهمترین درخواست آن‌ها مشارکت گسترده در اداره امور سیاسی بود. ولی جامعه متاسفانه فاقد نهادهای مدنی لازم برای پاسخگویی به این تقاضا بود. به این ترتیب یک بار دیگر در جامعه ایران عدم هماهنگی بین توسعه اقتصادی و سیاسی آشکار و ضرورت آزادسازی فضای سیاسی ولو به صورت تدریجی آشکار شد.
غیر از این عوامل ساختاری چه عوامل دیگری سبب افزایش تقاضا برای مشارکت در امور سیاسی شد؟
علاوه بر تغییرات ساختاری، اقتصادی و جمعیتی در جامعه ایران، افزایش جمعیت جوان جامعه و رشد سریع شهرنشینی و ایجاد حاشیه‌های شهری در شهرهای بزرگ، همراه با افزایش رشد نرخ باسوادی به ویژه در سطوح متوسطه و دانشگاهی و نیز آزادسازی فضای سیاسی، تقاضا را برای مشارکت در امور سیاسی افزایش داد. رشد سریع جمعیت جوان در کشور که در طول نزدیک به دو دهه تقریبا دو برابر و به حدود ۶۰ میلیون نفر در سال ۱۳۷۵ شد. علاوه بر این در تحول جمعیتی، سهم جوانان بین ۱۵ تا ۱۹ سال در ترکیب جمعیتی ایران بسیار مهم و حساس بود، گسترش ارتباطات و عواملی که به آن‌ها اشاره شد به تدریج سبب افزایش تقاضا برای مشارکت در امور سیاسی به ویژه از سوی جوانان تحصیل‌کرده و آگاه شهری شد. شاید شکل‌گیری حزب کارگزاران سازندگی نیز در آستانه برگزاری انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی و استقبال از آن بیانگر خواسته‌های بالقوه موجود در جامعه ایران مخصوصا در جوانان بوده باشد.
شیوه تبلیغات آقای خاتمی در سال ۱۳۷۶ چه نقشی در شکل‌گیری احزاب در ایران داشت؟
تبلیغات و پیروزی آقای خاتمی در انتخابات ریاست‌جمهوری و رشد بیش از حد تقاضا برای مشارکت جوانان در امور سیاسی از طریق نهادهای مدنی (به ویژه NGO) نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده برای شکل‌گیری احزاب داشته است. چراکه زمینه برای تحقق این مهم فراهم شد، زیرا خاتمی از اصلاحات داخلی، انجام توسعه موزون، تاکید بر استقرار جامعه مدنی، شفاف‌سازی امور اداره کشور، تثبیت نظام و تعیین جهت آینده برای حفظ ویژگی مردمی بودن انقلاب از طریق ایجاد نهادهای مدنی نظیر احزاب، اتحادیه‌ها، سندیکاها و انجمن‌ها به عنوان رابط دولت و مردم تلاش کرد و با تاکید فراوان بر طرح گفتمان جامعه مدنی، ایشان در صدد نهادینه ساختن فرهنگ مسئولیت‌پذیری در همه سطوح جامعه و پاسخگوکردن همه مسئولان در قبال ملت بودند.
کارکرد احزاب سیاسی در نظام جمهوری اسلامی را چه می‌دانید؟
احزاب سیاسی در نظام‌های مختلف سیاسی کارکردهای مختلفی دارند. اما مهمترین این کارکردها تدوین سیاست‌های عمومی، انتقاد از نظام سیاسی، حکومت و دولت و حزب سیاسی حاکم، آموزش سیاسی مردم، واسطه بین افراد جامعه و حکومت و دولت‌ها، تسهیل و روان‌سازی کارکردهای حکومتی و پارلمانی و گردهمایی همفکران، سازماندهی و تجمع منافع، جامعه‌پذیری سیاسی، جلوگیری از تعارض و آشوب، اعتراض و شورش‌های اجتماعی و سیاسی، کاهش استبداد در قوه مجریه و در بین مجریان و مسئولان، افزایش اعتبار قوه مقننه و تسهیل انتخابات، ایجاد هماهنگی بین ارگان‌های مختلف حکومت، افزایش مشارکت سیاسی و گسترش ارتباطات سیاسی و شفافیت منافع آحاد جامعه است. البته احزاب در جذب قومیت‌ها کارکردهای بسیار موثر و تعیین‌کننده‌ای نیز دارد.
ارسال دیدگاه