یک تحلیل‌گر روابط بین‌الملل:
رفتار بازیگران سیاست بین‌الملل در پساکرونا تغییر نمی‌کند
کریمی: کرونا نشان داد که جنگ‌های نیابتی با ذات خاورمیانه فاصله دارد و با منافع مردم در تضاد است
تهران (پانا) - دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی می‌گوید شاهد جهان خیلی متفاوتی حداقل در عرصه امنیت و سیاست بین‌الملل در پساکرونا نخواهیم بود و همان خشونت‌ها و درگیری‌هایی که از گذشته وجود داشته، همچنان ادامه پیدا خواهد کرد، به دلیل اینکه ماهیت و ذات سیاست بین‌الملل دچار تغییر اساسی در پساکرونا نخواهد شد.
غلامرضا کریمی در گفت‌وگو با پانا در پاسخ به این سوال که تاثیر بحران کرونا بر تحولات سیاسی و امنیتی منطقه خاورمیانه چیست؟گفت: بحران کرونا با توجه به پیچیدگی و گستردگی آن در سطح منطقه خاورمیانه و در سراسر دنیا، بر پیچیدگی رفتارها و کنش‌ها در عرصه سیاسی در نقاط مختلف جهان به شدت افزوده است. به طوریکه در طول ۷۰ سال گذشته جهان با چنین پدیده‌ای مواجه نشده است که تمام جریانات و فعالیت‌های عادی و معمول جهان تعطیل و همه توجهات به یک موضوع بهداشتی جلب شود.
وی ادامه داد: تا قبل از این، مسائل بهداشتی جزو مسائل درجه چندم در سیاست بین‌الملل تلقی می‌شد، اما با توجه به اهمیت این ویروس و تاثیری که بر تمام ابعاد و زوایای جهان گذاشته، موضوع کرونا و تبعات آن در صدر مسائل سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی جهان قرار گرفته است. این موضوع در قلب مسائل جهانی قرار گرفته و همه مسائل سیاسی و اقتصادی را تحت‌الشعاع خود قرار داده است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه قبلا بحث‌هایی مانند تهدیدات بیولوژیکی یا مسائلی مانند ایدز، آنفولانزای خوکی و ... مطرح بود که بر مسائل سیاسی و امنیتی تاثیر می‌گذاشت اما تاثیر آنها فراگیر و جهانی نبود که مسائل امنیتی، نظامی و سیاسی را تحت‌الشعاع قرار دهد، اضافه کرد: اما ویروس کرونا ضمن اینکه به شدت به مسائل اقتصادی تاثیر گذاشته و بیکاری گسترده‌ای را در جهان و منطقه رقم زده است، بر سایر ابعاد زندگی اجتماعی، فرهنگی و حتی مذهبی هم تاثیر گذاشته؛ به طوری که برخی معتقدند که گرایش مردم به مسائل ماورای طبیعی و مسائل مذهبی و دینی رو به افزایش است، چون انسان وقتی در معرض فشارهای زیاد قرار می‌گیرد و در معرض تهدیدات لاینحل است، توجه به مسائل مذهبی و ماورای طبیعی بیشتر می‌شود و طبیعی است که در پرتو بحران کرونا، توجه به مسائل مذهبی بیشتر شود و این اثرش در منطقه خاورمیانه که مردم این منطقه پیشینه و سابقه مذهبی بیشتری دارند، بیشتر خواهد بود.
عملکرد سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه در واکنش به بحران کرونا به حداقل رسیده است
کریمی در ادامه به این سوال که در آینده نه چندان دور، ویروس کرونا تمام می‌شود و منطقه خاورمیانه و جهان به حالت طبیعی برمی‌گردد، اما تاثیر این بحران بر رفتار و کنش کشورها در خاورمیانه چگونه خواهد بود؟ پاسخ داد: اگر سیاست خارجی را به معنای دنبال کردن اهداف یک کشور در محیط بین‌المللی و در رابطه با کشورها و ملت‌های دیگر تعریف کنیم، واقعیت این است که عملکرد سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه در واکنش به بحران کرونا به حداقل رسیده است. اگر نگاهی به تحولات منطقه خاورمیانه در ماقبل سه ماه گذشته داشته باشیم، شاهد انواع جنگ‌ها و درگیری‌های قومی، نژادی و در واقع مذهبی در این منطقه خواهیم بود که در جریان بوده اما امروز خیلی از آنها ضعیف شده، کاهش یافته یا تمام شده است. چون به هر حال یک موضوع جدیدی به وجود آمده است و آن هم به دلیل است که رابطه بین ویروس کرونا و بقای یک ملت، یک کشور و یک گروه وجود دارد. امروز ارزشی مورد تهدید قرار گرفته است که در ردیف بالاترین و پراهمیت‌ترین ارزش‌های سیاسی و امنیتی جهان است و آن هم تهدید به بقا است.
این تحلیل‌گر روابط بین‌الملل با بیان اینکه ویروس کرونا بقای ملت‌ها و بقای مردم را مورد تهدید قرار داده و لذا همه کشورها و گروه‌های تروریستی و خشن و ... همه به دنبال حفظ جان خود هستند و دیگر اهداف قبلی خود را فعلا از ردیف اولویت‌ها خارج کرده‌اند، گفت: اکنون شاهدیم که خیلی از درگیری‌ها رو به افول گذاشته است. به نوعی خیلی از افراد اینگونه طرح می‌کنند که آنچه که به عنوان اولویت‌های اساسی برخی از دولت‌ها و برخی از گروه‌های سیاسی و نظامی در خاورمیانه بوده، امروز با شیوع ویروس کرونا مشخص شده که چقدر بی‌محتوا و فاقد ارزش ذاتی بودند که پیرامون آنها جان انسان‌ها گرفته شود و هزینه‌های گزاف صورت گیرد. به راحتی با گسترش یک بحران بهداشتی می‌بینیم که همه این موضوع‌ها از رده اهمیت خارج شده است.
کرونا منجر به تغییر رفتار و کردار در ایدئولوژی گروه‌های سیاسی و مذهبی در خاورمیانه منجر نمی‌شود
دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی ادامه داد: این یک نکته فوق‌العاده مهم است که نشان می‌دهد ماهیت تحولات سیاسی و نظامی در خاورمیانه تا چه حد تصنعی و فاقد هویت و ذات واقعی مربوط به ملت خاورمیانه بوده است. اما با توجه به اینکه امنیت خاورمیانه به امنیت بین‌المللی گره خورده، طبیعی است که این تحولات وجود دارد. به نظر می‌رسد در پساکرونا (اگر این بحران در کوتاه‌مدت در سه یا چهار ماه آینده تمام شود) احتمال اینکه این گروه‌ها مجددا به رفتارها و کنش‌های قبلی خود برگردند، بسیار زیاد است. به هر حال در این مدت حقانیت جریان‌های مذهبی برای خودشان بیشتر مشهود شده است، یعنی در سایه بحران کرونا، گروه‌های مذهبی برای خودشان حقانیت بیشتر قائل شدند که مشروعیت بیشتری دارند، لذا از مواضع خود کوتاه نمی‌آیند و بحران کرونا به تغییر رفتار و تغییر کردار در ایدئولوژی مذهبی گروه‌های سیاسی و مذهبی در خاورمیانه منجر نمی‌شود؛ لذا احتمال اینکه بعد از فروکش کردن کامل کرونا مجددا تنش‌ها و برخوردهای سیاسی و قومی در خاورمیانه گسترش پیدا کند بسیار زیاد است.
در پساکرونا، جریانات مبتنی بر تجربه دینی یا ایدئولوژی مذهبی در خاورمیانه تقویت می‌‌شوند
این استاد دانشگاه به این سوال که با توجه به بحران کرونا ما شاهد کاهش جنگ‌های نبایتی در خاورمیانه هستیم، آیا فروکش کردن این جنگ‌ها در پساکرونا هم ادامه خواهد یافت؟ یا اینکه این موضوع همچنان تشدید خواهد شد؟، اینگونه پاسخ داد: واقعیت این است که دیگر امنیت خاورمیانه در قالب مرزهای ملی چندان مستحکم و استوار نیست و به نوعی امنیت خاورمیانه که ارتباط وثیق و پیوسته‌ای با امنیت بین‌المللی در گذشته پیدا کرده، در آینده هم این ارتباط ادامه خواهد یافت. ما در منطقه خاورمیانه شاهد جریانانی هستیم که تاثیرات بزرگی را بر امنیت خاورمیانه گذاشته‌اند، یکی از آن جریانات که بسیار تاثیرگذار بوده است نوسلفی‌گری است که به نوعی جریان شیعی را دگر و رقیب خود می‌داند و به نظر می‌آید که در جریان پساکرونا، جریانات مبتنی بر تجربه دینی یا ایدئولوژی مذهبی در خاورمیانه تقویت شوند و با توجه به اینکه در طول این مدت، بر برحق بودن ایده‌ها و ایدئولوژی خود مصمم‌تر از گذشته خواهند شد، لذا برخودردها و تنش‌های بین آنها در پساکرونا تقویت خواهد شد.
وی گفت: اساسا مقوله امنیت و جنگ و خشونت در خاورمیانه به قدری اهمیت یافته که به موضوع امنیت بین‌الملل گره خورده است و افکار عمومی دنیا نمی‌تواند تحولات این منطقه را دنبال نکند. چرا که هرگونه فعالیت ماجراجویانه در این منطقه در پارادایم امنیت جهانی قابل بررسی است. اگر به تحولات مهمی که در طول دو دهه گذشته اتفاق افتاده نظیر حمله صدام به کویت که قبل از سال ۲۰۰۰ بوده، حملات ۱۱ سپتامبر، اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ و تحولات افغانستان، سوریه، یمن و ایران توجه کنیم همگی با مداخله موثر جامعه بین‌الملل و شورای امنیت به پیش رفته است و همه این‌ها بیانگر و نشانگر این است که جامعه بین‌الملل به شدت درباره امنیت خاورمیانه حساس است و به نوعی خاورمیانه موضوعات و مسائلش، ابعاد جهانی یافته است. بستر درگیری و خشونت در منطقه خاورمیانه به حدی زیاده بوده که به هر حال دوران بحران کرونا نمی‌تواند سرپوشی بر روی تمامی این درگیری‌ها و خشونت‌ها بگذارد و به نظر می‌رسد در پساکرونا روند گذشته ادامه پیدا کند و حتی تاحد زیادی هم تشدید شود.
کرونا نشان داد که جنگ‌های نیابتی با ذات خاورمیانه و منافع مردم تضاد دارد
این تحلیل‌گر روابط بین‌الملل به جنگ‌های نیابتی هم اشاره کرد و گفت: در ارتباط با جنگ‌های نیابتی واقعیت این است که عمده این جنگ‌ها به نیابت از قدرت‌های فرامنطقه‌ای در خاورمیانه در حال شکل‌گیری و تدوین بوده است، یعنی منافعی توسط برخی از کشورهای منطقه و برخی از کشورهای فرامنطقه‌ای مورد نظر بوده و گروه‌هایی را تقویت و حمایت کردند و کمک‌های نظامی در اختیارشان قرار دادند که بتوانند منافع آنها را در منطقه خاورمیانه پیگیری کنند. یکی از مزایای بحران کرونا این است که این جریانات و جنگ‌های نیابتی به شدت کاهش پیدا کرده است و امکان تداوم ندارند. این خود واقعیتی را نشان می‌دهد که چقدر جنگ‌های نیابتی با واقعیت و ذات منطقه خاورمیانه فاصله دارد و چقدر با منافع مردم در تضاد است.
وی اظهار کرد:ولی به نظر می‌آید در پساکرونا، منطقه خاومیانه همچنان کانون توجه تحولات جهانی و به نوعی نظم منطقه‌ای و نظم جهانی متاثر از تحولات خاورمیانه خواهد بود، جنگ‌های نیابتی هم همچنان ادامه خواهد یافت و تشدید خواهد شد. به دلیل اینکه بسترهای موجود برای تداوم این جنگ‌ها و خشونت‌ها همچنان در منطقه خاورمیانه فراهم است. گرچه در غرب ما شاهد تحولات بزرگی در پساکرونا خواهیم بود، چون به هر حال عملکرد نظام سرمایه‌داری عملکرد ضعیفی بود و کاملا ناکارآمد در قبال کرونا خود را نشان داد و دولت‌ها نقش اساسی خود را نتوانستند ایفا کنند، ولی از آنجا که اکثر تحولات خاورمیانه تحت تاثیر دولت‌ها بوده و نقش نهادهای غیردولتی کمرنگ بوده، این تحولات ادامه خواهد یافت و حتی تشدید هم خواهد شد.
پیگیری منافع از طریق اعمال قدرت نظامی در پساکرونا هم تداوم خواهد یافت
دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی در جواب این سوال که چرا فکر می‌کنید جریانات اختلافی و بحرانی در منطقه خاورمیانه در پساکرونا تشدید خواهد شد؟ گفت: بله، اگر شما به همین تحولاتی که در اوج بحران کرونا در جریان است نگاه کنید به خوبی نشانگر این است که دولت‌ها و قدرت‌های اقتصادی و سیاسی جهان مصمم هستند همان رفتارهایی را که قبل از شیوع ویروس کرونا وجود داشت، ادامه دهند. خیلی منطقی بود که درپی شیوع کرونا، حال که جان انسان‌ها به شدت به مخاطره افتاده است، اقداماتی از قبیل اعمال تحریم‌ها بر علیه کشورها، مانند تحریم‌های آمریکا علیه، ایران، کوبا و ونزوئلا، این‌ها لغو شود و شرایط برای دسترسی بهتر و مناسب‌تر مردم این کشورها به وسائل و کمک‌های بهداشتی بهتر شود، ولی ما شاهد این هستیم به هیچ وجه مقامات آمریکایی در قبال قضیه کوتاه نیامدند و حتی بر علیه نهادهای بهداشتی جهانی تحریم‌های جدید را وضع کردند. اقدامی که دولت آمریکا بر علیه سازمان بهداشت جهانی در شرایط بحرانی فعلی انجام داد به خوبی بیانگر این است که آن سیاست قدرت و پیگیری منافع از طریق اعمال قدرت نظامی و حتی قدرت خشن، تداوم خواهد یافت.
رفتار بازیگران سیاست بین‌الملل در پساکرونا تغییر نمی‌کند
این تحلیل‌گر روابط بین‌الملل در پایان گفت: آخرین اقدامی که ترامپ دستور مستقیم به ناوهای خودش در خلیج فارس بود که هرگونه حرکت کشتی‌های ایران را هر وقت احساس خطر کردند، به آنها حمله نظامی شود، یعنی دستور مواجهه داد، این‌ها به خوبی بیانگر این است که آن سیاست خشن قدرت‌های بزرگ در عرصه روابط بین‌الملل ادامه خواهد یافت. بنابراین مجموعه این تحولات نشانگر این است که در ماهیت و ذات سیاست بین‌الملل و بازیگران اصلی سیاست بین‌الملل در پساکرونا تغییرات اساسی به وجود نخواهد آمد. چون به هر حال منطق قدرت و سیاست در عرصه روابط بین‌الملل در طول چهارصد سال نشان داده که در واقع در چارچوب توازن و اعمال قدرت مقابل قدرت موجود، نظم و امنیت شکل می‌گیرد و هیچ موقع یک جریان بهداشتی یا یک موضوع بحرانی خاص، حال چه طبیعی و ... نتوانسته تغییرات چشم‌گیری در رفتار بازیگران سیاست بین‌الملل ایجاد کند. بنابراین ما شاهد جهان خیلی متفاوتی حداقل در عرصه امنیت و سیاست بین‌الملل در پساکرونا نخواهیم بود و همان خشونت‌ها و درگیری‌هایی که از گذشته وجود داشته، همچنان ادامه پیدا خواهد کرد، به دلیل اینکه ماهیت و ذات سیاست بین‌الملل دچار تغییر اساسی در پساکرونا نخواهد شد.
گفت‌وگو از پرویز پیکری
ارسال دیدگاه