دیپلماسی اقتصادی ایران و امارات؛ نگاهی به روابط دوجانبه و نقش قدرت‌های بزرگ

روابط اقتصادی ایران و امارات دارای ساختاری پیچیده است که تحت تأثیر عوامل داخلی، منطقه‌ای و جهانی قرار دارد. این روابط همواره تحت فشارهای ژئوپلیتیکی بوده، اما هم‌زمان فرصت‌های قابل‌توجهی را برای همکاری اقتصادی و تجاری فراهم کرده است. در این مقاله، ابتدا به بررسی قدرت داخلی روابط ایران و امارات و دلایل همکاری دوجانبه می‌پردازیم. سپس، نقش قدرت‌های جهانی (آمریکا، چین، روسیه، هند و انگلیس) را در این روابط تجزیه و تحلیل می‌کنیم.

۱. قدرت داخلی روابط ایران و امارات و دلایل همکاری

روابط اقتصادی ایران و امارات بر پایه مجموعه‌ای از مزیت‌های جغرافیایی، اقتصادی و تاریخی شکل گرفته که همکاری این دو کشور را به یک ضرورت راهبردی تبدیل کرده است.

۱.۱. مزیت جغرافیایی و موقعیت استراتژیک

• نزدیکی جغرافیایی: ایران و امارات در دو سوی خلیج فارس قرار دارند و این امر هزینه‌های حمل‌ونقل و لجستیک را کاهش داده و مزیت رقابتی ایجاد می‌کند.

• امارات به‌عنوان مرکز تجاری منطقه: دبی یکی از بزرگ‌ترین هاب‌های صادرات مجدد در جهان است که می‌تواند در تسهیل تجارت ایران نقش کلیدی داشته باشد.

۱.۲. مکمل بودن اقتصادها

• ایران: تأمین‌کننده منابع انرژی و مواد اولیه: ایران دارای منابع غنی نفت، گاز و محصولات پتروشیمی است که می‌تواند بخشی از نیازهای امارات را تأمین کند.

• امارات: دروازه ورود به بازارهای جهانی: امارات، با داشتن بنادر پیشرفته (مانند جبل‌علی) و یک نظام مالی توسعه‌یافته، بستری برای تسهیل تجارت بین‌المللی ایران، حتی در شرایط تحریم، فراهم می‌کند.

۱.۳. تاریخچه تجارت غیررسمی و وابستگی متقابل

• شبکه‌های تجاری سنتی: سال‌ها تجارت غیررسمی از طریق لنج‌ها و تجار ایرانی و اماراتی، پیوندهای اقتصادی عمیقی میان دو کشور ایجاد کرده است.

• نقش دبی در واردات ایران: بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط اماراتی به تجارت با ایران وابسته هستند و ایران نیز دبی را به‌عنوان مسیر اصلی واردات کالاهای ضروری مورد استفاده قرار می‌دهد.

۱.۴. دلایل ضرورت همکاری

• مقابله با تحریم‌ها: امارات می‌تواند مسیر مهمی برای دور زدن تحریم‌های مالی و تجاری ایران باشد.

• تنوع‌بخشی به اقتصاد امارات: گسترش همکاری با ایران، امارات را از وابستگی یک‌جانبه به غرب خارج کرده و آن را به بازیگری مستقل‌تر تبدیل می‌کند.

• ثبات منطقه‌ای: همکاری اقتصادی می‌تواند تنش‌های سیاسی را کاهش داده و به ثبات در خلیج فارس کمک کند.

۲. نقش قدرت‌های بزرگ در روابط اقتصادی ایران و امارات

۲.۱. آمریکا: مانع اصلی همکاری

• تحریم‌های ثانویه: آمریکا از سال ۲۰۱۸ با اعمال تحریم‌های سنگین بانکی و مالی، بانک‌های اماراتی مانند FAB و Emirates NBD را تحت فشار قرار داده است تا همکاری‌های خود با ایران را کاهش دهند.

• پیمان ابراهیم (۲۰۲۰): نزدیکی امارات به اسرائیل، تحت حمایت آمریکا، باعث شده شرکت‌های بزرگ اماراتی از سرمایه‌گذاری و تجارت مستقیم با ایران خودداری کنند.

• تأثیر: آمریکا با ابزارهای تحریم و فشار دیپلماتیک، همکاری ایران و امارات را محدود کرده است.

۲.۲. چین: تسهیل‌گر و شریک استراتژیک

• ابتکار کمربند و جاده (BRI): چین از طریق سرمایه‌گذاری در بندر جبل‌علی (امارات) و چابهار (ایران)، این دو را به نقاط کلیدی تجارت آسیایی تبدیل کرده است.

• مبادلات غیردلاری: چین از یوآن برای تجارت با ایران استفاده کرده و بانک‌های چینی در دبی، نقش مهمی در دور زدن تحریم‌های مالی ایفا می‌کنند.

• تأثیر: چین نقش کلیدی در تسهیل همکاری‌های اقتصادی ایران و امارات ایفا کرده و برخلاف هند، از سیاست‌های غربی تبعیت مطلق نکرده است.

۲.۳. روسیه: همگرایی راهبردی و گزینه‌ای برای کاهش وابستگی به غرب

• سیستم‌های مالی جایگزین: ایران و روسیه سیستم پرداخت میر (Mir) و استفاده از رمزارزها را به‌عنوان راهکاری برای مقابله با فشارهای مالی غرب در نظر گرفته‌اند.

• همکاری در حوزه انرژی: شرکت‌های نفتی روسیه مانند Lukoil از امارات برای صادرات نفت ایران استفاده می‌کنند.

• تأثیر: روسیه با ارائه گزینه‌های مالی و تجاری جایگزین، در برابر تحریم‌های غرب از ایران حمایت کرده است.

۲.۴. هند: بازیگری محدود و وابسته به آمریکا

• کاهش همکاری با ایران تحت فشار غرب: هند، برخلاف چین، در سال ۲۰۱۹ خرید نفت از ایران را متوقف کرد تا از تحریم‌های آمریکا مصون بماند.

• تعلل در سرمایه‌گذاری در چابهار: برخلاف ادعای سرمایه‌گذاری ۲.۵ میلیارد دلاری، هند تاکنون تنها ۲۵۰ میلیون دلار در چابهار سرمایه‌گذاری کرده و پروژه‌های خود را به دلیل فشارهای آمریکا به تعویق انداخته است.

• تأثیر: هند بازیگری مستقل نیست و تحت تأثیر سیاست‌های غرب قرار دارد. نقش آن در همکاری‌های اقتصادی ایران و امارات بسیار محدود و غیرقابل اتکا است.

۲.۵. انگلیس: کنترل‌گر سیستم مالی امارات

• نفوذ بر بانک‌های اماراتی: HSBC و Standard Chartered از طریق شبکه بانکی امارات، تحریم‌های غرب علیه ایران را به‌طور مؤثر اجرا کرده‌اند.

• تأثیر: انگلیس از طریق ساختار مالی خود، همکاری‌های اقتصادی رسمی ایران و امارات را محدود کرده است، هرچند که نتوانسته تجارت غیررسمی را به‌طور کامل متوقف کند.

۳. راهبردهای عملیاتی برای تقویت همکاری ایران و امارات

۳.۱. تمرکز بر چین و روسیه به‌عنوان شرکای استراتژیک

• توسعه مسیرهای تجاری و بانکی مستقل از دلار از طریق یوآن و روبل.

• گسترش همکاری‌های لجستیکی، مانند ارتقای چابهار و اتصال آن به بنادر امارات.

۳.۲. تقویت تجارت غیررسمی و صادرات مجدد

• افزایش استفاده از دبی به‌عنوان هاب صادراتی ایران برای ورود به بازارهای جهانی.

• تقویت مسیرهای تجاری سنتی برای کاهش وابستگی به کانال‌های رسمی تحریمی.

۳.۳. ایجاد سیستم مالی سه‌جانبه با امارات و چین

• توسعه سیستم پرداخت بر پایه درهم-یوآن-ریال برای کاهش وابستگی به دلار و بانک‌های تحت کنترل غرب.

روابط اقتصادی ایران و امارات دارای پتانسیل قابل‌توجهی است که می‌تواند از طریق همکاری در بخش‌های انرژی، تجارت و ترانزیت به رشد اقتصادی و ثبات منطقه‌ای منجر شود.

• آمریکا و انگلیس مانع اصلی همکاری هستند.

• چین و روسیه شرکای استراتژیک ایران در مقابله با تحریم‌ها هستند.

• هند به دلیل وابستگی شدید به آمریکا، نمی‌تواند نقش راهبردی در روابط ایران و امارات ایفا کند.

ایران و امارات باید روابط خود را با تأکید بر تجارت غیررسمی، همکاری با چین و روسیه و ایجاد سیستم مالی جایگزین، تقویت کنند و از وابستگی به هند پرهیز کنند.