به سمت اندیشه ورزی جهانی با اتکا بر ارزش های ملی حرکت کنیم

به جهت ضرورت آشنایی با این مطالعات و بررسی مقایسه ای سیستم های آموزشی دیگر کشورها گفتگویی ترتیب داده ایم با آقای محمدرضا تقی لو از دبیران زبان انگلیسی استان که در ادامه می خوانید:

*با توجه به مطالعاتی که داشتید وضعیت آموزشی کشور و ساختار و محتوای آن در مقایسه آن با دیگر کشورها چگونه است؟

-اگر نسبت به وضعیت آموزشی کشور خودمان نگاه کلان داشته باشیم و مقایسه کنیم با کشورهایی که در قالب تیمهای پژوهشی و بازرسی به آنها سفر کرده ام مثل کشورهای سریلانکا، آمریکا، نپال، انگلستان، کره جنوبی و اکثر کشورهای حوزه خلیج فارس که شخصا رفته ام می توان گفت که زیر ساختهای لازم و امکانات کافی نه در مقایسه با کشورهای پیشرفته، بلکه در مقایسه با کشورهای آسیایی و هم تراز، فراهم نشده و فاصله زیادی داریم با مدارس استاندارد و امیدواریم که قدمهای موثری در این زمینه برداشته شود و به یک باز تعریف اساسی از ساختار و محتوای آموزشی دست پیدا کنیم.

در اکثر کشورهایی که در نوع نظام آموزشی با آنها هم رده ایم، تعداد مواد درسی شان بطور میانگین بین 7 الی 8 ماده درسی است در حالیکه در دبیرستان های ما 14 یا 15 ماده درسی داریم. حجم زیاد مطالب درسی باعث آسیب به یادگیری می شود.

* در مقایسه با زمانی که برای آموزش در نظر گرفته می شود چه تناسبی بین دیگر کشورها و سیستم آموزشی ما وجود دارد؟

-طبیعتا میزان زمانی که برای تعداد دروس کمتر اختصاص می یابد، خیلی بیشتر و کارامدتر از زمانی است که ما برای تعداد بیشتری ماده درسی این وقت را اختصاص می دهیم. در مقایسه با دو کشور کره جنوبی و آمریکا که بیشترین مقام ها را در جهان در خواندن و ریاضی و علوم دارند باید بگویم برنامه ریزی شان از خیلی وقت پیش شروع شده است. من بازدیدی که از کشور کره داشتم را هم در وزارت و هم استان ارائه داده ام. دوره ای که من به کشور کره جنوبی رفته بودم به نام «راهبری مدارس و حقوق شهروندی جهانی» بود. آنها سعی می کنند روی این مسائل بیشتر کار کنند که یک شهروند جهانی خوب تربیت کنند تا کمکی بشود به صلح جهانی و اندیشه های پاکی که باید در دنیا حاکم شود. از لحاظ هزینه کرد در آموزش هم باید بگویم که کره جنوبی حدود 3/7 درصد gdp یا تولید ناخالص داخلی خود را مستقیما به آموزش و پرورش اختصاص می دهند که مبلغ کلانی است و موجب پیشرفت علمی کره جنوبی شده است البته این درصد در مقاطع مختلف متفاوت است. در کره جنوبی شرایطی برای مدارس وجود دارد از جمله نظم و انضباط اجتماعی و حقوق شهروندی که باید بگویم امروزه از شهروندی فراتر رفته و به دنبال حقوق شهروندی جهانی هستند.

من یک آماری از تعداد دانش آموز و مدارس کشور آمریکا در سال 2018 استخراج کردم که برای شما قرائت می کنم. در کشور آمریکا در سال تحصیلی 2017-2018 تعداد 60 میلیون دانش آموز وجود دارد که 17 میلیون نفر آنها دانش آموز دبیرستانی هستندو نزدیک به 54 میلیون در مدارس دولتی و 6 میلیون نفر در مدارس خصوصی تحصیل می کنند. ساختار آموزشی شان هم بصورت ایالتی هست هم از نظر محتوا هم از لحاظ برنامه ای که برای آموزش دارند و در محتوای دروس هم تا اندازه ای استقلال دارند. تعداد فارغ التحصیلانی که از دبیرستان خارج می شوند 3 میلیون و 400 هزار نفر هست این امر در مقایسه با آمار دانش آموزان دبیرستانی، خیلی کم است و نشان دهنده این است که در یک چنین سیتسمی، فاغ التحصیل شدن چقدر سخت است. در دانشگاهها هم چنین رویه ای جاری است یعنی آموزش سفت و سختی را دارند و ورود راحت ولی خروج بسیار سخت است و نمی شود به راحتی فارغ التحصیل شد. برای این 60 میلیون دانش آموز حدود 4 میلیون و 200 هزار نفر هم معلم برای هر سه مقطع تحصیلی دارند و نسبت دبیر به دانش آموز 1 به 14 هست با تراکم کلاسی 2/14 و این تراکم البته برای کره جنوبی بالاتر است و دلیل آن هم همان است که قبلا گفتم یعنی نظم و انضباط اجتماعی و شهروندی.

از لحاظ سرانه هم باید بگویم سرانه دانش آموزی در ایالات متحده 11 هزار و 800 دلار است یعنی برای هر دانش آموز 12 هزار دلار اختصاص می دهند و97درصد این مبلغ در اول سال تحصیلی به مدارس اختصاص می یابد و 3 درصد برای امور اجرایی مدرسه است که در اختیار ادارات مناطق ایالتی قرار می گیرد و این برای هر دانش آموز در طول سال حدود 12 هزار دلار می شود و این در حالی است که مدارس شان هم استاندارد است و حدود 800 الی 1000 نفر در آن مشغول به تحصیل اند و اگر 30 یا 40 درصد هم فوق برنامه داشته باشند،مدارسشان هم صبح و هم بعد از ظهر فعال است و محیطی برای زندگی است و صرفا جایی برای حفظ مطالب درسی نیست.

*چند کشور سفر کرده اید تا سیستم آموزشی شان را از نزدیک ببینید و مقایسه کنید؟

حدود 30 کشور سفر کرده ام که از بین آنها کشورهایی که جذاب بودند و سیستم هایشان چه در مدارس و چه دانشگاهها پیشرفته تر بود کشور کره جنوبی و ایالات متحده بود و انگلستان و نپال و سریلانکا هم تقریبا سیستم کارامدی داشتند. مثلا کشوری مثل نپال یا سریلانکا قدمت صد و چند ساله دارند ولی بخاطر اینکه به نوعی سعی کرده اند خود را با استانداردهای جهانی وفق دهند سطح استاندارد را بالا برده اند مثلا مدارس نپال، کم از مدارس کره جنوبی نبودند. یعنی 30 یا 40سال پیش مدارس خود را استاندارد ساخته اند و پیشنهاد من هم این است که ما هم در استان خودمان به دنبال یک مدرسه استاندارد باشیم طبق اشل هایی که در دنیا تعریف شده تا نزدیک به هزار نفر از دانش آموزان ما در آن تحصیل کنند و از امکانات مدرسه استاندارد و برنامه های فوق برنامه و ... بهره مند شوند.

*بازدیدهایی که از این کشورها داشتید رسمی بود یا غیر رسمی و شخصی؟

هم رسمی سفر داشتم هم غیر رسمی . مثلا کشور کره جنوبی به عنوان ماموریت وزارتی جهت بازدید از مدارسشان رفتم و با هماهنگی یونسکو بود. مراحل انتخاب من هم به این صورت بود که در کل کشور و در هر استان آزمون کتبی و مصاحبه و بررسی رزومه ها انجام شد و از کل کشور من برای این کار انتخاب شدم.

*این همکاری شما مستمر هست یا مقطعی بود؟

همچنان بصورت مداوم در ارتباط هستم هر چند دغدغه های مدیریتی مدرسه و ... گاها زمانی برای ارتباط بیشتر باقی نمی گذارد ولی زمانی که در پست دبیری بودم تابستان ها وقت آزاد بیشتری برای این کار داشتم.

*به نظر شما طبق محتوای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چه میزان پیش رفته ایم. در این خصوص هم اگر مقایسه ای داشته باشیم بهتر است. در هر صورت سند تحول هم به دنبال تربیت انسان کامل و چند بعدی است.

سند تحول بنیادین بسیار متعالی نوشته شده و سند بسیارخوبی است و در تدوین این سند تلاش های ارزشمندی صورت گرفته و باید این روند ادامه یابد و همچنان هم تلاش های خوبی در اجرایی شدن آن صورت می پذیرد و در آینده ثمرات آن را خواهیم دید هرچند هم اکنون از لحاظ محتوا و ساختار مدارس همچنان فاصله داریم و قابل مقایسه با کشورهای همتراز نیستیمو مطمئن هستم اگر زیرساخت های لازم فراهم شود و به اقتصاد آموزش و پرورش هم فکری اساسی شود و سرانه ها به حد معقول و مکفی برسد مثلا در کشور همسایه ما ترکیه برای هر دانش آموز سرانه ای نزدیک به 5 هزاردلار اختصاص می یابد اگر بتوانیم در میزان اختصاص gdp مدارس را حمایت کنیم و سند تحول را در عمل اجرایی کنیم مطمئنا برای بسیاری از کشورها هم الگو خواهیم شد. ولی در عمل کمی مشکل داریم و این مشکل متوجه نیروی انسانی نیست چون در طی 25 سالی که در آموزش و پرورش خدمت می کنم و شناختی که از همکاران دارم مطمئنم همه آنها توانمند هستند ولی متاسفانه به قول «میشل فوکو» فیلسوف معروف آن قدر غلبه حاشیه بر متن زیاد هست که ما از اهداف اصلی آموزش جا مانده ایم و اگر این حاشیه ها را هرس کنیم نتیجه بهتری خواهیم گرفت.

مثلا در تعداد دروس باید به حد استاندارد برسیم به نظر من ضرورتی ندارد ما 15 ماده درسی تدریس کنیم ما می توانیم این تعداد را به حد استاندارد جهانی برسانیم و موضوعات و محتوای بسیاری از این کتابهای درسی را در قالب کارگاههای آموزشی عملی و پروژه های کوتاه مدت ارائه کنیم تا در کوتاه مدت به اهداف خودمان برسیم. اگر ما مواد درسی اصلی که مرتبط با آینده شغلی دانش آموزان هست را مدنظر قرار دهیم و به سایر دروس توجه عملی و الگویی داشته باشیم نتیجه بهتری خواهیم گرفت.

*به نظر شما وضعیت ما در داخل کشور چگونه است؟ منظورم مدارس استان ما در مقایسه با دیگر استان هاست.

این امر بر می گردد به نگرش دولتمردان ما و افرادی که در امر توسعه دخیل هستند و میزان حساسیت آنها روی آموزش و پرورش استان . اگر مقایسه ای داشته باشیم به نظرم استان یزد موفق تر است. معتقدم هر چه فرهنگ عمومی یک استان مترقی تر باشد، از آموزش و موفقیت آموزشی و تربیتی بالایی هم برخوردار است. هر چه در آموزش و پرورش سرمایه گذاری شود بازخورد خوبی خواهد داشت و به خود جامعه باز خواهد گشت. به نظرم هر چه از مرکز فاصله بگیریم میزان بهره مندی هم به دلایل نگرش های غیر حرفه ای کمتر می شود هر چند عکس این تصور هم وجود دارد ولی در کل باید بگویم در استانهایی که هم مردم استان حساس هستند و هم مسئولانشان دغدغه آموزش و پرورش دارند شاهد پیشرفت در امر آموزش هستیم.

*برای ارتقا وضعیت آموزشی استان خودمان چه پیشنهادی دارید؟

اولین پیشنهاد من این است که یک بازتعریفی در نامگذاری دوره های آموزشی بشود با رویکرد دانش محوری و دانش افزایی و پژوهش محوری . ما فقط یک اصطلاح داریم برای هر سه مقطع تحصیلی مان یعنی اصطلاح «دانش آموز». در حالیکه در دنیا این فرایند یک فرایند رو به رشدی هست و به مرور زمان تا مراحلی که به سطح بالاتر می روند از مبانی پژوهشی برخوردار می شوند و به پژوهش عملی می رسند.

پیشنهاد من این است که بیاییم به شش سال ابتدایی اصطلاح «دانش آموزی» به کار ببریم. به شش سال دوره دبیرستان بگوییم «دانشجویی» و این فقط یک اسم نیست بلکه با رویکرد دانش افزایی و پژوهش محوری است و پژوهش را در حد معرفی در دوره ابتدایی داشته باشیم و در دوره دبیرستان شروع کنیم به معرفی مبانی پژوهش چه کمی چه کیفی. تا حدی که به محض اتمام دوره دبیرستان، فرزندان ما بتوانند حداقل دو مقاله چاپ شده در سطح ملی یا محلی داشته باشند.

پس می توانیم دوره دانش آموزی (ابتدایی) دوره دانش جویی (دبیرستان) دوره دانش پژوهی (6 سال اول دانشگاه) داشته باشیم تا افراد بصورت عملی وارد حوزه تحقیق و پژوهش شوند و اگر نتوانند بصورت عملی تحقیق و پژوهش داشته باشند اجازه فارغ التحصیلی به آنها داده نشود.

6 سال بعدی دانشگاه یعنی دوره دکترا هم دوره «دانش آفرینی» باشد و اگر اینها نتوانند به مرز دانش حمله کنند و ایده نویی نداشته باشند نباید بتوانند از پایان نامه شان دفاع کنند و با این رویکرد پژوهشی هست که بعضی از کشورها رشد می کنند آنهم پژوهش واقعی و عملی نه کپی کردن مطالب دیگران و ... که آفت اصلی آموزش در جامعه ماست ولی اگر با این نگرش از دوره تحصیلی پایین تر به پژوهش بها دهیم و برسیم به دوره دانش پژوهی و بتوانیم دانش آموزان را عملی وارد این حوزه کنیم و تعریف محتوا هم داشته باشیم و به صرف نامگذاری بسنده نکنیم مطمئنا نتیجه بهتری در میان مدت و بلند مدت عاید ما خواهد کرد. برنامه ریزی آموزشی در کوتاه مدت جواب نمی دهد بلکه همانند کاشتن درخت و سرمایه گذاری بلند مدت است.

در کشور کره جنوبی ربات تدریس می کند و این امر از یکی دو سال قبل شروع نشده بلکه سالها قبل اصلاحات آموزشی را شروع کرده اند و الگو برداری های خوبی از سیستم های پیشرفته دنیا داشته اند. ما هم باید به فکر یک افق و آینده دورتر باشیم .

*معلمان اثر گذار؟

من تا دوره چهارم ابتدایی روستا تحصیل کرده ام. همه معلمان به نوعی و از ابعاد مختلف روی جنبه های تربیتی ما تاثیر می گذارند. در طی این مدت معلمی که بیشترین تاثیر را روی من داشته آقای مقصود عابدینی بودند که از لحاظ ارتباط صمیمی و دلسوزانه با دانش آموزان و هم تدریس و هم اخلاق واقعا مثال زدنی بودند.

در دوره راهنمایی معلم زبان ما آقای زرین قلم بودند که فوق العاده انسان اثرگذاری بودند و بسیار توانمند و منضبط و رفتار خوبی داشتند و اهل تحقیق و پژوهش بودند.

در دوره دبیرستان (هنرستان شهید مطهری)آقای صمد اروانی بودند اگر اشتباه نکنم نام خانوادگی شان را که انصافا اهل تجربه و بسیار بااخلاق بودند.

*سخن آخر

به نظر من ما فرصتی برای سوزاندن نداریم. هر چقدر دیر عمل کنیم ، آسیب های بیشتری خواهیم دید و خیلی زود، دیر می شود. باید یک کار اساسی در سطح مدارس مان بکنیم و حتی در سطح جامعه و برای اینکه عقب نمانیم باید نگرش هایمان را اصلاح کنیم و به سمت اندیشه های جهانی داشتن (GLOCALISATION) برویم یعنی داشتن نگرش جهانی مبتنی بر ارزش ها و معیارهای ملی و محلی. ما باید به داشته های خودمان افتخار کنیم ما دارای تمدن چندین هزار ساله هستیم. متخلق و معتقد به بهترین دین یعنی اسلام هستیم. ولی در عمل باید این اندیشه های دینی را نشان دهیم. اول باید به این آموزه ها عمل کنیم سپس در قالب پژوهش های علمی به جهان عرضه کنیم. به سوی اندیشه ورزی جهانی با اتکا بر ارزش های ملی برویم. برای اینکه از دنیا عقب نمانیم باید روی این مقوله ها بیشتر کار کنیم و سعی کنیم در حوزه آموزش و پرورش هم خودمان را به سطح استاندارد بین المللی برسانیم.