معرفی فناوری نانو و بررسی کاربردها، چالش‌ها و روند تاریخی توسعه این فناوری
تهران (پانا) - مهیار خادم، رئیس گروه ترویج و فرهنگ‌سازی ستاد توسعه فناوری نانو، با تشریح ویژگی‌های منحصربه‌فرد این فناوری، کاربردهای آن در صنعت پزشکی و محیط زیست، چالش‌های توسعه و روند پیشرفت نانو در کشور، بر اهمیت توجه به این علم میان‌رشته‌ای تأکید کرد.
مهیار خادم در گفت‌وگو با پانا درباره ویژگی‌های نانو فناوری گفت: «نانو به معنای ۱۰ به توان منفی ۹ است که معادل یک میلیاردم متر می‌شود. به عبارت ساده‌تر، اگر یک متر را به یک میلیارد بخش مساوی تقسیم کنیم، به مقیاس نانومتر خواهیم رسید. فناوری نانو، کار با مواد و تجهیزات در این ابعاد بسیار ریز را ممکن می‌سازد و باعث می‌شود خواص جدیدی از مواد به دست آید که پیش از آن ممکن نبود.»
وی افزود: این فناوری باعث بهبود کیفیت محصولات و ارائه ویژگی‌های نوین در صنایع مختلف می‌شود. نانو فناوری ویژگی میان‌رشته‌ای دارد و می‌تواند در حوزه‌هایی چون فناوری زیستی، شناختی، هوافضا و سایر صنایع، نقش‌آفرینی کند. هرجا ماده‌ای وجود داشته باشد که بتوان در سطح مولکولی در آن تغییر ایجاد کرد، امکان استفاده از فناوری نانو برای ارائه محصولات جدید وجود دارد.
کاربرد نانو فناوری در صنعت پزشکی
رئیس گروه ترویج و فرهنگ‌سازی ستاد توسعه فناوری نانو درباره کاربردهای این فناوری در صنعت سلامت و پزشکی گفت: «نانو فناوری در تشخیص بیماری‌ها، تولید داروهای نوین مانند داروهای ضدسرطان، ارتقای کیفیت داروها از طریق فناوری نانو دارورسانی، کاهش عوارض جانبی داروها و افزایش اثر بخشی آن‌ها نقش مهمی دارد.»
وی با اشاره به نمونه‌هایی از کاربرد نانو در سلامت افزود: «ماسک‌های تنفسی نانو، کیت‌های تشخیصی پزشکی با کیفیت بالاتر، مکمل‌های غذایی مبتنی بر نانو از جمله مکمل «نانو کرکامین» که ماده موثره زردچوبه را با کارایی بالاتر ارائه می‌کند، از مصادیق ورود فناوری نانو به حوزه سلامت است. این محصولات ضمن بهبود کیفیت درمان، در داخل کشور نیز تولید می‌شوند.»
تأثیر نانو فناوری بر محیط زیست و مسائل ایمنی
خادم با بیان اینکه نانو فناوری می‌تواند نقش موثری در حفاظت از محیط زیست ایفا کند، گفت: «این فناوری در تصفیه هوا، تصفیه پساب‌ها، بهبود کیفیت آب آشامیدنی و احیای خاک‌های آسیب‌دیده کاربرد دارد. در عین حال، استفاده از مواد نانو مستلزم رعایت استانداردهای ایمنی است.»
وی درباره اقدامات انجام شده در این زمینه توضیح داد: «برای اطمینان از ایمنی محصولات نانو، ستاد توسعه فناوری نانو با همکاری سازمان استاندارد، نمادی به نام «نانو نماد» تدوین کرده که از سال گذشته به محصولات تولید داخل که استانداردهای ایمنی را رعایت کرده‌اند، اعطا می‌شود. این نماد تضمین‌کننده کیفیت و ایمنی محصولات برای مصرف‌کنندگان است.»
چالش‌های توسعه نانو فناوری
خادم درباره چالش‌های پیش روی توسعه نانو فناوری در کشور گفت: «یکی از چالش‌های اصلی، تأمین مالی است که هم در حوزه بودجه‌های دولتی و هم در سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نمود دارد. وی افزود: در سال ۱۴۰۲ بازار محصولات نانو به ارزش ۶۰ هزار میلیارد تومان شکل گرفت که بخشی از آن به صورت مالیات به دولت بازگشت، در حالی که بودجه اختصاص‌یافته به نانو تنها حدود ۲۰۰ میلیارد تومان بود.»
وی با اشاره به چالش‌های دیگر تصریح کرد: «یکی از مشکلات، مقاومت صنایع در برابر پذیرش نوآوری‌ها و فناوری‌های جدید است. بسیاری از نوآوری‌های فناوران و محققان دانشگاهی به دلیل عدم استقبال صنایع بلااستفاده می‌ماند. ستاد نانو در این راستا با راه‌اندازی برنامه‌هایی چون شبکه تبادل فناوری تلاش کرده است زمینه پذیرش و به‌کارگیری فناوری‌های نانو را در صنایع مختلف افزایش دهد.»
وی همچنین به نبود زیرساخت‌های لازم در برخی حوزه‌های پیشرفته مانند الکترونیک و بهداشت اشاره کرد و نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در انتقال فناوری و توسعه تجهیزات داخلی را ضروری دانست.
روند تاریخی توسعه نانو فناوری
رئیس گروه ترویج و فرهنگ‌سازی ستاد توسعه فناوری نانو درباره روند تاریخی این فناوری اظهار کرد: ایران از اوایل دهه ۱۳۸۰ با سیاست‌گذاری صحیح و تدوین برنامه‌های راهبردی، به طور جدی وارد حوزه نانو فناوری شد. توسعه زیرساخت‌ها، سرمایه انسانی و حمایت‌های تحقیقاتی در این سال‌ها انجام شد و در همان دهه آثار این پیشرفت‌ها نمایان گردید.
وی افزود: در این مسیر، شبکه‌ای چند ده هزار نفری از فناوران و محققان حوزه نانو شکل گرفت و برنامه‌های ترویجی حتی در سطح دانش‌آموزی اجرا شد. به گفته خادم، ورود به‌موقع کشور به عرصه فناوری نانو باعث شد ایران همتراز با کشورهایی مانند چین و آمریکا در این حوزه حرکت کند.
تحقیقات در حوزه نانوفناوری
وی ادامه داد: شاید سخت باشد که بتوانیم به راحتی نقاط اولویت‌دار در حوزه نانو را ذکر کنیم، چون نیاز به مطالعات عمیق دارد. اما طبق اولویت‌هایی که در دهه سوم توسعه فناوری نانو تعیین شده، بطور خاص بحث استفاده از نوآوری‌های نانو در رفع ناترازی‌های مختلف، از جمله ناترازی در حوزه انرژی، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. استفاده از فناوری نانو در حوزه سلامت نیز جزو اولویت‌هاست و نیاز به انجام تحقیقات بیشتر و عمیق‌تر دارد. در حوزه نانو الکترونیک نیز کشور ما هم در زمینه نانو الکترونیک و هم میکرو الکترونیک فعالیت‌های جدی‌ای را آغاز کرده و برنامه‌های متمرکزی در ستاد توسعه فناوری نانو در حال اجراست که آثارش در صنایع مختلف مشهود شده است. به طور کلی می‌توانیم به این نتیجه برسیم که فناوری‌های نانو می‌توانند تحول جدی در حوزه‌های مختلف صنعتی ایجاد کنند.
بازار کار برای متخصصان حوزه نانوفناوری
اقای خادم تصریح کرد: «به دلیل کاربردهای گسترده نانو در صنایع مختلف، طبیعتاً متخصصانی که در حوزه‌های خاصی مانند داروهای نانو، نانو الکترونیک، یا نانو مواد برای کاربردهای نفت و گاز فعالیت کرده باشند، زمینه بهتری برای ورود به صنعت و انجام پروژه‌های تحقیقاتی پیچیده دارند. این فعالیت‌ها می‌تواند در پژوهشکده‌های مرتبط با حوزه نانو ادامه پیدا کند. همچنین به دلیل ماهیت بین‌رشته‌ای فناوری نانو، نمی‌توان رشته خاصی را کاملاً مرتبط دانست. هر حوزه‌ای از علوم پایه مثل فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی یا مهندسی مثل مهندسی مواد، برق، پزشکی و غیره می‌تواند در حوزه نانو فعالیت کند. محققانی که در این رشته‌ها مهارت کسب کنند و بر حوزه‌های خاصی مسلط شوند، قطعاً در آینده فرصت‌های شغلی بسیار خوبی خواهند داشت؛ مخصوصاً با توجه به همگرایی فناوری نانو با فناوری‌های نوینی مثل فناوری زیستی، اطلاعات و علوم شناختی.»
فرصت‌های تجاری و کارآفرینی در زمینه نانو فناوری
رئیس گروه ترویج و فرهنگ‌سازی ستاد توسعه فناوری نانو درباره فرصت های تجاری و کارآفرینی این فناوری اظهار کرد: «یکی از ویژگی‌های مهم زیست‌بوم نانو این است که بسیاری از شرکت‌هایی که هم‌اکنون فعالیت می‌کنند، توسط محققان و اساتید دانشگاهی ایجاد شده‌اند که فعالیت تحقیقاتی در زمینه نانو داشتند و توانستند محصولات خود را به بازار عرضه کنند و حتی در سطح بین‌المللی صادر نمایند. نمونه‌هایی از این شرکت‌ها شامل شرکت فناوری نانو مقیاس است که تجهیزات مربوط به نانو الیاف را تولید کرده و هم در بازار داخلی فروش داشته و هم به کشورهای چین و کره جنوبی صادرات انجام داده است. همچنین در حوزه نانو مواد پلیمری، شرکت‌هایی مانند پارسا پلیمر شریف توانسته‌اند نیاز داخلی را تأمین و در عرصه بین‌المللی حضور پیدا کنند. نمونه دیگر، فعالیت دکتر جعفری در دانشگاه مشهد است که با تولید نانو داروی ضد سرطان «سینا داکتوزوم»، گام بزرگی در حوزه سلامت برداشته‌اند.»
شرکت های نوپا و نمونه های موفق
وی در پایان گفت: «آقای دکتر جعفری در مشهد توانستند با توسعه نانو داروی ضد سرطان، این محصول را در قالب محصولی برای حوزه سلامت و درمان سرطان ارائه دهند و بخشی از نیاز بیماران داخل کشور را با قیمت بسیار پایین‌تر و اثربخشی بالاتر تأمین کنند. علاوه بر این نمونه، شرکت‌های نوپای موفق دیگری هم داریم که توانسته‌اند محصولات خود را یا مستقیماً وارد بازار کنند یا به عنوان محصولات واسطه‌ای به صنایع مختلف ارائه دهند. مثلاً نانوکاتالیست‌هایی که در صنایع پتروشیمی و گاز استفاده می‌شوند، نمونه‌هایی از این موفقیت‌ها هستند. به طور کلی مثال‌های متعدد و متنوعی وجود دارد از شرکت‌های نوپای موفق در زیست‌بوم فناوری نانو که نشان از ظرفیت بالای این حوزه دارد.»
ارسال دیدگاه