و ناگهان ضربه مغزی ...

این اتفاق، مرا تا قبل از این‌که نتایج عکسبرداری و آزمایش‌های پزشکی، سلامت پسرم را تایید کند تا روزهای تلخ و ترسناکی برد که می‌توانست بر اثر ضربه مغزی و عوارض ناشی از آن زندگی پسرم و تمام خانواده را به تباهی بکشاند. به‌همین دلیل هیچ بهانه‌ای را جدی‌تر از آن در این روزها ندیدم که از ضربه مغزی و عوارض مشهود و نامشهود آن و نجات بیماران دچار ضربه مغزی در گفت‌وگو با فرزاد اشرافی، متخصص مغز و اعصاب بنویسم. با ضربه به سر چه اتفاقی می‌افتد؟ برخورد یک ضربه سخت به سر می‌تواند مغز را درون جمجمه تکان دهد و موجب کبودی، پارگی عروق خونی یا آسیب اعصاب مغز شود. البته از آنجا که مغز درون یک جمجمه سخت و استخوانی قرار گرفته در برابر بسیاری از آسیب‌ها مصون است، اما با وجود این گاهی ممکن است دچار آسیب شود؛ آسیبی که می‌تواند بر قوای فکری و حرکتی فرد تاثیر موقت یا همیشگی به‌جا گذارد.

به‌گزارش جام‌جم، یک علت شایع مرگ و میر و ناتوانی در جوامع امروزی، آسیب مغزی به‌دنبال ضربه مغزی است که حدود ۵۰‌درصد مرگ و میرها را شامل می‌شود. به‌گفته اشرافی، ضربه به سر طیف وسیعی از جراحات به اسکالپ (پوست سر)، استخوان جمجمه، انقباض‌های زیرین، عروق خونی و بافت مغزی را شامل می‌شود‌. چنین ضربه‌ای طیف گسترده‌ای از زخم سطحی و تورم بافت نرم و پوست جمجمه تا شکستگی جمجمه و زخم‌های عمیق و خونریزی و له‌شدگی بافت مغزی را می‌تواند ایجاد کند.

ضربه‌های مغزی خطرناک
ضربه به سر با توجه به سن بیمار، شدت و محل و نوع آن می‌تواند علائم مختلفی را بروز دهد. شایع‌ترین مکان‌های آسیب سر به‌دنبال ضربه نواحی جلویی، پس سر و قسمت بالای مغز است‌. ضربه‌هایی که شامل موارد زیر باشند از ضربه‌های خطرناک محسوب می‌شوند:

ضربه‌های نافذ
‌ ضربه‌هایی که همراه با شکستگی در قاعده جمجمه یا شکستگی‌های ناحیه صورت و نیز شکستگی و خردشدگی به‌همراه جابه‌جایی قطعات استخوان تکه شده هستند.

ضربه‌های مغزی توأم با انواع خونریزی‌های مغزی
ضربه‌های مغزی همراه با آسیب و له‌شدگی و تورم شدید و وسیع مغزی و افزایش فشار مغز

زنگ خطر ضربه مغزی
علائم ناشی از ضربه مغزی ممکن است بلافاصله یا طی چند ساعت یا حتی چند روز پس از ضربه به سر (بر‌اثر بروز یا تشدید خونریزی مغزی یا تشدید تورم بافت مغزی در محل آسیب) بروز کند.

اشرافی در این‌باره توضیح می‌دهد: علائم اولیه به‌دنبال ضربه مغزی بسته به سن بیمار، علل و شدت و نوع آسیب و تروما می‌تواند متناوب باشد و طیفی از علائم ضعیف تا شدید را شامل شود. این علائم خطر شامل موارد زیر می‌شود:
نوسان در سطح هوشیاری یا کاهش سطح هوشیاری با سیر پیشرونده یا بیشتر از ۵ ثانیه.
تمرکز و توجه و اختلاف حافظه
بی‌قراری و تحریک‌پذیری
تغییر در الگوی خواب
سردرد و سرگیجه مداوم با علائم فشار مغزی
تهوع و استفراغ مداوم و مکرر
تشنج
هرگونه علامت و نقص نورولوژیک نظیر دوبینی، تاری دید، ضعف اندام‌های یک سمت، اختلال تعادل، اختلال حس چشایی، اختلال تکلم یا شنوایی و وزوز گوش
کودکان در خطر ضربه مغزی

معمولا ضربه مغزی در کودکان هنگام ورزش‌هایی مثل دوچرخه‌سواری و اسکیت یا زمین‌ خوردن به‌‌ویژه هنگام بازی یا در کودکان نوپا و نیز بر اثر تصادفات ماشین و موتور و نیز هرگونه سوءاستفاده از کودکان و کتک ‌زدن آنها اتفاق می‌افتد. به‌گفته اشرافی، هر ضربه‌ای در کودکان کمتر از دو سال باید جدی تلقی شود، چون ارزیابی بالینی مشکل است‌؛ به‌ویژه در نوزاد شیرخوار معمولا آسیب مغزی بدون علامت است. در کودکان بالای دو سال ارزیابی توسط متخصص اطفال و مغز و اعصاب با بررسی سطح هوشیاری، تغییرات مردمک، حرکات چشمی، تنفس بیمار، ته چشم بیمار و رفلکس‌های مغزی صورت می‌گیرد. آسیب مغزی در سنین نوجوانی بسیار شایع است و در پسرها دو برابر دخترها اتفاق می‌افتد و همچنین ضربه مغزی در کودکان در فصول بهار و تابستان به‌دلیل فعالیت زیاد کودکان بیشتر رخ می‌دهد. علائم خطر در کودکان با ضربه مغزی، شامل: کاهش سطح هوشیاری (بیش از ۵ ثانیه)، استفراغ مکرر، سردرد شدید، تشنج، شکستگی استخوان سر و صورت، هر نوع خون‌لختگی در پوست سر کودک زیر سه ماه، هرگونه لخته خون بزرگ‌تر از سه سانتی‌متر در ناحیه پوست سر .
آسیب مغزی در ورزشکاران، بدون ضربه!
شایع‌ترین نوع ضربه مغزی در ورزشکاران به دنبال جراحت و ضربه مغزی ایجاد می‌شود و به دلیل کشیدگی و صدمه سلول‌های عصبی مغزی فرد دچار افت سطح هوشیاری کوتاه و گذرا (کمتر از شش ساعت) می‌شود. اما این عارضه در ورزشکاران حتی با حرکات ناگهانی و چرخش شدید سر هم ایجاد می‌شود (لزوما نباید ضربه مستقیم به سر وارد شود). این افراد معمولا سی‌تی یا ام‌آرآی سر طبیعی دارند و در واقع مبتلا به یک اختلال عملکرد مغزی گذرای فیزیولوژیک و نه ساختاری هستند.
بازگشت از کمای ضربه مغزی
دکتر اشرافی با تاکید بر این که همه ضربه‌های مغزی به مرگ و میر و عارضه جدی منجر نمی‌شوند، می‌افزاید: پیامد ضربه مغزی بسته به‌شدت و نوع آسیب و ضربه و یافته‌های سی‌تی و سن بیمار و وضعیت بالینی طیف وسیعی را شامل می‌شود. ولی به طور کلی ۵۰ درصد بالغین و ۶۰ درصد کودکانی که به دنبال آسیب مغزی دچار کما شده‌اند با گذشت یک ماه سطح هوشیاری طبیعی پیدا می‌کنند.