کابوس مشترک کودکانه

به‌گژارش شهروند، یکی از سخت‌ترین روزهایی که بچه‌ها تجربه می‌کنند، روییدن دندان‌هاست که معمولا با درد و ناراحتی همراه است. اگرچه با رویش دندان‌ها کودکان فرصت تغذیه بهتر و بعد هم‌سفره شدن با خانواده را پیدا می‌کنند ولی در معرض مشکل جدیدی هم قرار می‌گیرند که خراب‌شدن دندان‌هاست. چیزی که آنها را مجبور می‌کند برای اولین‌بار با یونیت دندانپزشکی روبه‌رو شوند.

طبیعی است که همه بچه‌ها نسبت به عملیات دندانپزشکی ترس داشته باشند ولی وضع وقتی وخیم‌تر می‌شود که ترس کودک آن‌قدر شدید باشد که نشود به این سادگی‌ها او را به دندانپزشکی برد. شما در مواجهه با این ترس کودک چه می‌کنید؟ او را به‌خاطر ترسش تحقیر می‌کنید یا عکس‌العمل‌هایش را جدی نمی‌گیرید؟ شاید هم برای جلوگیری از مقاومت او برای مراجعه به دندانپزشکی به دروغ به او می‌گویید که به شهربازی خواهید رفت و او را غافلگیر می‌کنید! در ادامه با علی باقریان، متخصص دندانپزشکی کودکان گفت‌وگو کردیم تا ببینیم بهترین عکس‌العمل در مقابل این نوع ترس‌های فرزندمان چیست و چه عکس‌العملی باید داشته باشیم.

این ترس طبیعی است
خیلی عادی است که هر آدمی به‌ویژه بچه‌ها در بدو ورود به محیطی جدید با افراد و حتی وسایل جدید، مقداری ترس و اضطراب داشته باشند؛ بنابراین به هیچ‌وجه نباید ترس کودک را تحقیر و تمسخر کرده یا نادیده گرفت. البته میزان این ترس و اضطراب در افراد مختلف متفاوت است اما با انجام چند کار می‌توان استرس او را کاهش داد تا عکس‌العمل بهتری داشته باشد. یکی از این کارها طراحی فضای داخلی جذاب برای کودک است که متخصصان دندانپزشکی اطفال باید در نظر داشته باشند؛ حتی پرسنل دندانپزشکی کودکان می‌توانند با پوشیدن لباس‌هایی متفاوت از روپوش‌های سفید و معمول پزشکان بیمارستان و تکنیسین‌های خانه بهداشت (که با خاطره واکسن‌زدن در ذهن بعضی بچه‌ها می‌ماند)، این احساس را به کودک القا کنند که وارد فضای جدیدی شده‌ است.

خوش‌برخورد و صبور باشید
نکته دوم طرز برخورد دندانپزشک در مواجهه با کودک است که می‌تواند خیلی ساده با تعریف از لباسش، گل‌سر یا عروسکی که به همراه آورده، پرسیدن اسمش و... ارتباطی دوستانه با کودک برقرار کند. با همین کارهای ساده اما زمانبر می‌توان بچه‌ای را که از دندانپزشکی فراری است و حتی در مقابل ورود به اتاق دندانپزشکی مقاومت می‌کند، وارد محیط کرد تا کم‌کم اضطرابش از بین برود.

دندانپزشکان کودک و البته والدین نباید برای انجام کار دندانپزشکی عجله داشته باشند؛ در بسیاری موارد لازم است کودک حداقل یک جلسه و گاهی چند جلسه به مطب رفت و آمد کند تا کاملا با محیط اخت شده و بتواند بر ترسش غلبه کند.

وقتی کودکی ترس شدید از دندانپزشکی دارد، نباید عجله کنیم و بخواهیم همان جلسه اول او را روی صندلی دندانپزشکی بنشانیم؛ کافی است او همراه والدینش در اتاق و کنار میز دندانپزشک حضور داشته باشد تا با لوازم مخصوص این کار کمی آشنا شود. در این موارد ذوق دندانپزشک هم در نامگذاری‌های فانتزی و جذاب برای این وسایل در کاهش استرس کودک بسیار موثر است؛ مثلا ما ساکشن را «اردک شکمو» صدا می‌کنیم! می‌توانیم یک چوب آبسلانگ (یا همان چوب بستنی معروف!) به بچه بدهیم تا کمی بازی کند، بعد از او بخواهیم کمی دهانش را باز کند تا با یکی از همان چوب‌ها داخل دهانش را معاینه کنیم. بعد می‌توانیم با یک جایزه کوچک و تشویق کودک- که دهانش را خوب باز کرده و اجازه معاینه داده- کم‌کم مراحل کار را پیش ببریم. با همین حرکات ساده می‌توان ترس و اضطراب بیشتر بچه‌ها را کم کرد و آنها را برای ادامه کار آماده کرد.

بیهوشی یا آرامبخشی؟
در بیهوشی فرد بعد از این‌که دارویی وارد جریان خونش می‌شود، در اتاق عمل بیهوش می‌شود که در نتیجه آن تمام عکس‌العمل‌هایش را از دست می‌دهد. داروی بیهوشی هم مثل بقیه داروها که دردی را درمان می‌کنند و ممکن است عوارضی هم در پی داشته باشند، عوارض خاص خودش را دارد و اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین تا حد امکان از موارد بیهوشی پیشگیری می‌کنیم اما در مواردی که چاره‌ای جز بیهوشی نباشد، نباید نگرانی بی‌مورد داشته باشیم؛ چراکه اتاق عمل مجهز به دستگاه اکسیژن و لوازم تخصصی است و فرد بعد از مدت مشخص بیهوشی، دوباره به روال عادی زندگی برخواهد گشت. روش دیگری که غیر از بیهوشی کاربرد دارد، روش‌های آرامبخشی است که طی آن فرد (کودک) عکس‌العمل‌هایش از بین نمی‌رود و صرفا حالت خواب‌آلودگی ایجاد می‌کند. اما این روش برای همه عمل‌های دندانپزشکی قابل استفاده نیست و صرفا برای کارهای کوچکتر و سطحی‌تر با مدت زمان کوتاه قابل انجام است.

کودک چرا باید بیهوش شود؟
در مواردی که کودک ناتوان ذهنی یا جسمی باشد، توانایی درک حرف دیگران را نداشته باشد یا در سنین زیر ۵/۱ سالگی که هنوز مفهوم دوستی را درک نمی‌کند، دندانش دچار حادثه‌ای شده باشد که نیاز به مداخله اورژانسی دندانپزشک داشته باشد، دندانپزشکی بیمارستانی و بیهوشی تجویز می‌شود. اما در مواردی که کودک از نظر جسمی و ذهنی سلامت است و دچار حادثه اورژانسی نشده، بدون در نظر گرفتن سن او (دو ساله یا ۱۰ ساله!) با همان تکنیک‌های کنترل رفتاری و بدون نیاز به بیهوشی می‌توان به مرور اضطرابش را کم کرد و کارهای مورد نیاز را برایش انجام داد.
در مواردی که بچه خاطره بدی از دندانپزشکی دارد، هم دندانپزشک و هم والدین باید صبر و حوصله بیشتری داشته باشند تا به مرور اعتماد کودک جلب شود و بتواند به دندانپزشک اعتماد کند.

کار را به کاردان بسپارید
بعضی والدین فکر می‌کنند قبل از رفتن به دندانپزشکی باید کودک را آماده کنند و به روش‌های مختلفی این کار را انجام می‌دهند؛ بعضی‌ها برای این‌که فرزندشان نترسد، به دروغ به او می‌گویند که مثلا «می‌رویم خرید»! یا «برویم شهربازی»! اما کودک را به دندانپزشکی می‌آورند! بعضی‌ها هم به کودک راست می‌گویند و مدام سعی می‌کنند خیالش را راحت کنند که «ترس ندارد! آمپول درد ندارد! دندان کشیدن چیزی نیست! تو قوی هستی و می‌توانی تحمل کنی.» به خیال خودشان کودک را آماده می‌کنند اما حواس‌شان نیست که با این حرف‌ها اضطراب او را بیشتر می‌کنند.
بنابراین من همیشه ترجیح می‌دهم بچه بدون هیچ آمادگی به دندانپزشکی بیاید تا شخص دندانپزشک او را با موقعیت آشنا و والدین را برای عکس‌العمل‌های مناسب آماده کند.

اولین مراجعه کودک به دندانپزشکی
بهترین کار برای سالم نگهداشتن دندان‌های کودک، آموزش نحوه تمیزکردن و مسواک‌زدن‌شان، همزمان با رویش اولین دندان‌هاست که در این جلسه، پزشک و یکی از والدین در کنار هم می‌نشینند تا دندانپزشک بتواند به اولین دندان‌های کودک نگاهی سطحی کرده و نحوه تمیزکردنش را به والدین آموزش دهد. احتمالا کودک هم کمی گریه و بیقراری خواهد کرد اما از آن‌جا که کار دردناک و خاصی انجام نمی‌شود و سن کودک هنوز بسیار کم است، اتفاق مهمی نیست.در این زمان والدین یاد می‌گیرند که مثلا با یک تکه کوچک گاز استریل نمدار، یکی دو دندان تازه روییده کودک را تمیز کنند تا میکروب‌هایش از بین برود.

به مرور که تعداد دندان‌ها بیشتر می‌شود و مثلا به ۱۰ تا می‌رسد، می‌توانند از مسواک انگشتی و مسواک‌هایی با سر کوچک و موهایی نرم استفاده کنند. بعد کم‌کم که سن کودک هم بیشتر می‌شود و تخلیه آب دهان را یاد می‌گیرد، می‌توان کمی خمیردندان مخصوص کودک روی مسواکش قرار داد و به همین ترتیب کم‌کم مراقبت‌های دندانی او کامل‌تر می‌شود. معمولا از دو سالگی به بعد می‌توان کودک را برای چکاپ و معاینه دندانی به دندانپزشکی برد؛ در مواقعی که بچه در موارد اورژانسی برای اولین‌بار وارد دندانپزشکی می‌شود، نمی‌توان زمان کافی برای آشنا کردن او با محیط و لوازم به کار برد و ممکن است ترس از دندانپزشکی در وجودش شکل بگیرد. بنابراین به نظر بنده خیلی بهتر است که اولین مراجعه به دندانپزشکی زمانی باشد که کودک مشکل درد دندانی ندارد و هنوز مشکل اورژانسی برایش پیش نیامده است.