قاچاق معکوس دارو به کشورهای همسایه

به گزارش ایران، فعالان حوزه غذا و دارو با اشاره به قاچاق دارو از برخی مرزهای ایران تأکید می‌کنند که شهرهای مرزی به‌دلیل قاچاق دارو از سوی گردشگران سلامت گرفتار کمبود دارو شده‌اند. بیماران این شهرها می‌گویند که گردشگران سلامت داروهای‌موجود در ایران را به کشورهای همسایه می‌برند. بیماران ایرانی اگر شانس بیاورند در نهایت داروهای‌شان به سختی و با قیمت گاهی تا ۳ برابر به دست‌شان می‌رسد. آنها بر این نکته تأکید دارند که خرید بیش از نیاز دارو از سوی گردشگران سلامت موجب شده یارانه‌ای که دولت با تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی به بیماران پرداخت می‌کند به شکل دیگری از کشور خارج شود.

در واقع پایین آمدن قیمت دارو در کشور (بواسطه پرداخت ارز دولتی به دارو) به جاذبه‌های گردشگری سلامت در شهرهای مرزی افزوده است اما اتفاقی که افتاده چیست؟ یارانه‌ای که دولت برای مصرف‌کننده دارو در ایران هزینه می‌کند در کشور همسایه مصرف می‌شود. فعالان حوزه دارو معتقدند، مشکل اصلی بازار دارو بویژه در شهرهای مشهد، اهواز، شیراز، ارومیه و تبریز کم فروشی و احتکار نیست. قاچاق دارو از سوی گردشگران سلامت که با تهیه دفترچه‌های بیمه قلابی اقدام به قاچاق می‌کنند عامل اصلی کمبودها در بازار دارویی این شهرهاست.

فعالان حوزه دارو هشدار می‌دهند، تک نرخی نبودن ارز دارو دلیل اصلی قاچاق معکوس است. آنها پیشنهاد می‌کنند که ارز مورد نیاز برای تأمین دارو بر اساس ارز نیمایی محاسبه شود و قیمت‌گذاری دارو بر اساس قیمت تمام شده دارو باشد در این حالت دولت مابه التفاوت قیمت ارز دولتی و نیمایی را به سازمان‌های بیمه گر پرداخت کند تا از این طریق هم پرداختی بیمار زیاد نشود هم جلوی فساد و قاچاق دارو گرفته شود.
یارانه دولت بابت دارو به جیب بیماران کشورهای همسایه می‌رود
عضوهیأت مدیره انجمن اقتصاد دارویی وجود ارز ۴۲۰۰ تومانی را آفت نظام سلامت کشور عنوان می‌کند. به اعتقاد او تک نرخی نشدن ارز دارو به قاچاق معکوس دارو در کشور دامن زده است، چرا که یارانه‌ای که دولت بابت دارو به مصرف‌کننده ایرانی می‌دهد به نوعی این یارانه به جیب بیماران کشورهای همسایه می‌رود.
حسام‌الدین شریف‌نیا می‌گوید: دولت با تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی به دارو موجب می‌شود قیمت تمام شده دارو در کشور از قیمت واقعی آن دور باشد همین عامل انگیزه‌های قاچاق معکوس را افزایش می‌دهد. در واقع اختلاف نرخ ارز آزاد و دولتی که دولت برای دارو و کالاهای اساسی اختصاص می‌دهد همان یارانه‌ای است که دولت به بیمار پرداخت می‌کند، اما مشکل دقیقاً از همین جا شروع می‌شود که داروی ایرانی به‌دلیل تخصیص ارز دولتی قیمتش پایین می‌آید و همین دارو به کشورهای خارجی قاچاق معکوس می‌شود.
او در همین زمینه مثالی می‌زند: فرض کنید ایران با نرخ دولتی داروی «آلبومین» را با قیمت ۲۷ یورو وارد می‌کند این دارو به قیمت ۱۸۰ هزار تومان به دست مصرف‌کننده ایرانی می‌رسد. توریسم‌های سلامت آلبومین را به قیمت ریال می‌خرند و دوباره با نرخ یورو آزاد می‌فروشند. در واقع دارویی که دولت بابت آن ۲۷ یورو پول داده مصرف‌کننده یک کشور خارجی با ۱۵ یورو آن را مصرف می‌کند یعنی یارانه دولت از این مسیر خارج می‌شود.
این عضو هیأت مدیره انجمن اقتصاد دارویی با اشاره به اینکه راه حل جلوگیری از قاچاق معکوس دارو پرداخت یارانه دارو به سازمان‌های بیمه‌گر است، عنوان می‌کند: به جای آنکه با دادن ارز دولتی به دارو، جیب بیماران کشورهای همسایه را پرپول کنیم دولت اختلاف نرخ آزاد و نرخ دولتی ارز را به بیمه‌ها پرداخت کند، با این روش بیمه پول بیشتری به‌ دست می‌آورد. حتی بررسی‌های ما نشان می‌دهد بیمه‌ها با این روش می‌توانند نزدیک به ۵ هزار میلیارد درآمدزایی داشته باشند در این صورت نه تنها بیمه‌ها آسیب نمی‌بینند، بلکه پرداخت بیمار نیز افزایش نمی‌یابد و جلویقاچاق معکوس هم گرفته می‌شود.
راه حل دیگری که او بدان اشاره می‌کند در نظر گرفتن ردیف درآمد هزینه‌ای در گمرک‌های ایرانی به شرکت‌های بیمه‌ای است بدین شکل که در قبال وارد‌کننده ماده اولیه و محصول نهایی دارو ابتدا نرخ ارز به حساب بیمه‌ها واریز شود. او در ادامه به این نکته هم اشاره می‌کند که بسیاری از داروهایی که به توریسم‌های سلامت فروخته می‌شود داروهای نسخه‌ای‌اند و فروش دارو بدون نسخه به توریسم‌های سلامت تخلف و اقدامی غیرقانونی است با این حال برخی داروخانه‌ها به‌دلیل افزایش هزینه‌ها و عدم افزایش منطقی قیمت دارو مسیر غیرقانونی را انتخاب می‌کنند.
دفترچه‌های بیمه قلابی در دست توریسم‌های سلامت
مدیر کل روابط عمومی سازمان غذا و دارو نیز به نکته دیگری اشاره می‌کند؛ اینکه قاچاق معکوس دارو صرفاً بابت داروهایی نیست که ارز دولتی می‌گیرند. مکمل‌ها، داروهای روانگردان، شیرخشک‌های رژیمی و داروهای ترک اعتیاد، ریتالین، ترامادول و متادون از مرزهای کشور خارج می‌شوند و اغلب نیز به عراق و افغانستان قاچاق می‌شوند.
به‌گفته شهرام شعیبی، گزارش‌های رسیده به سازمان غذا و دارو نشان می‌دهد، الکل طبی به‌ دلیل قیمت ارزان آن از کشور قاچاق می‌شود. بنابراین قاچاق معکوس دارو در کشور تنها به‌دلیل تغییرات نرخ ارز و کم هزینه بودن داروی ایرانی در مقایسه با داروهای تولید کشور‌های خارجی نیست. هر فرآورده دارویی که بازار تقاضایش در کشور‌های همسایه فراهم باشد و از لحاظ ارزی مقرون به صرفه باشد قاچاق صورت می‌گیرد.
کارشناسان حوزه غذا و دارو معتقدند، داروهایی که دولت برای واردات‌شان ارز دولتی تخصیص داده از سوی داروخانه‌های متخلف و برخی شرکت‌های توزیع و پخش در اختیار قاچاق برها قرار می‌گیرند. این قاچاق برهای دارو که اخیراً در داروخانه‌های شهرهای مرزی به وفور دیده می‌شوند با عنوان توریسم سلامت از داروخانه‌ها تقاضای دارو می‌کنند و داروی مشمول ارز دولتی را گاه با قیمت بالا از فروشنده خریداری کرده و از مرز خارج می‌کنند. علاوه بر این، به اذعان این مسئول سازمان غذا و دارو توریسم‌های سلامت با دفترچه‌های بیمه قلابی اقدام به تهیه و قاچاق داروهایی می‌کنند که تنها از طریق نسخه به بیماران فروخته می‌شود.
مدیر کل روابط عمومی سازمان غذا و دارو درباره اینکه سازمان غذا و دارو چه مکانیزمی برای برخورد با داروخانه‌ها و شرکت‌های توزیع و پخش متخلف اتخاذ کرده، پاسخ می‌دهد: علاوه بر برخورد و نظارت‌های قانونی، قضایی و انتظامی راهکارهایی برای برون رفت از این مسأله دیده شده است. یکی از راهکارها این است که ارز دارو را نیمایی کنند.
به‌گفته او، چنانچه ارز دارو نیمایی شود مسیر قاچاق معکوس دارو بسته می‌شود، چرا که دیگر برای داروخانه یا شرکت‌های پخش صرفه اقتصادی ندارد که قاچاق معکوس انجام دهند یعنی اگر قیمت داروهای وارداتی با قیمت جهانی همخوانی داشته باشد مسیر قاچاق معکوس بسته خواهد شد.
او با اشاره به اینکه «نیمایی» شدن ارز دارو در دست بررسی است، می‌گوید: با نیمایی شدن ارز دارو، دارو با قیمت آزاد وارد می‌شود در واقع با تک نرخی شدن ارز واردات دارو، مابه التفاوت نرخ آن با ارز دولتی به بیمه‌ها پرداخت می‌شود تا به جای اینکه پول به واردکنندگان دارو اختصاص یابد، توسط بیمه‌ها دریافت شود و به‌عنوان یارانه دارو برای بیماران اعمال شود، البته کماکان دارو ارزان به دست مصرف‌کننده می‌رسد.
گزارش‌های رسیده به سازمان غذا و دارو آن‌طور که مدیر کل روابط عمومی این سازمان اشاره می‌کند حاکی از آن است که در ماه‌های اخیر تعدادی محموله دارویی در استان‌های مرزی کشف شده که این داروها الزاماً از طریق داروخانه‌ها به توریسم‌های سلامت تجویز نشده است، بلکه برخی شرکت‌های پخش و توزیع نیز از طریق قاچاق برها اقدام به قاچاق معکوس دارو کرده‌اند.
شعیبی با بیان اینکه در حال بررسی مسیر قاچاق معکوس دارو هستیم، اضافه می‌کند: با طراحی سامانه TPAC مسیر داروهای توزیعی شرکت‌های پخش را شناسایی می‌کنیم. البته بیشتر قاچاق‌ها به شکل چمدانی اتفاق می‌افتد. گزارش‌ها نشان می‌دهد، داروهای تولید داخل و همچنین داروهایی که با ارز دولتی وارد کشور شده‌اند اما از طریق قاچاق از کشور خارج شده‌اند تنها در حد یک یا چند قلم دارو در تعداد کمی از داروخانه‌های کشورهای همسایه مشاهده شده است. با این حال در یک یا دو ماه اخیر روند نظارت‌های معاونت‌های غذا و دارو در شهرهای مرزی تشدید شده است.
شعیبی در این باره توضیح می‌دهد: بیماران برخی از کشورها به‌دلیل کیفیت بالا و قیمت پایین داروی ایرانی متقاضی داروهای ایرانی‌اند.
برخی از داروخانه داران در شهرهای مرزی شمالی می‌گویند که میزان مراجعه بیماران یک کشور آسیایی برای درخواست داروهای بدون نسخه بعد از تغییرات ارز بشدت بالا رفته است. داروهای زنان و زایمان، داروهای اعصاب و روان، داروهای عفونت‌های کلیوی و مکمل‌های رژیمی بیشترین داروهای مورد درخواست توریسم‌های سلامت کشور آذربایجان است.