مهاجران افغانستانی در ایران می‌مانند یا می‌روند؟

هر کدام از این افراد براساس دانش و داده‌های کسب شده اقدام به ارایه تحلیل‌هایی در خصوص خروج مهاجران افغانستانی و اثرات آن بر کشور کرده‌اند. از طرف دیگر بخش عمده‌ای از این تحلیل‌ها بدون پشتوانه آماری و مطالعات علمی و تخصصی در حوزه مهاجران ارایه می‌‌شود.

آمارهای ارایه شده توسط سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۸ تعداد هزار و ۹۶۴ پناهنده افغانستانی از ایران به کشور خود بازگشته‌اند و تعداد ۷۷۳هزار و ۱۲۵ نفر مهاجر فاقد مدرک افغانستانی ایران را ترک کرده‌اند.

همچنان‌که اشاره شد میزان خروج مهاجران افغانستانی از ایران در سال ۲۰۱۸ براساس آمار ارایه شده توسط IOM نزدیک به ۸۰۰ هزار نفر بوده است که در مقایسه با سال‌های گذشته افزایش بیش از ۳۰۰ هزار نفری (حدود ۴۵۰ هزار مهاجر فاقد مدرک بازگشتی در سال ۲۰۱۷) را نشان می‌دهد. البته پیش‌بینی این سازمان برای سال ۲۰۱۹ بازگشت حدود ۵۷۰ هزار مهاجر افغانستانی از ایران است که در مقایسه با سال ۲۰۱۸ روند کاهشی خواهد داشت.

این بدین معناست که خروج مهاجران افغانستانی از ایران در سال‌های گذشته نیز وجود داشته است که این موضوع حدود کمتر از ۵۰۰ هزار نفر در سال‌های گذشته بوده است.

به‌طور کلی شاهد نوعی از جابه‌جایی (Mobility) مهاجران افغانستانی بین کشور ایران و افغانستان هستیم که اغلب این مهاجران را افراد فاقد مدرک (مهاجران نامتعارف) تشکیل می‌دهند؛ به عبارتی دیگر از آنجایی که خروج این مهاجران (حتی فاقد مدرک) توسط IOM ثبت می‌شود اما ورود مهاجران نامتعارف به‌صورت ثبت نشده است؛ در نتیجه تحلیل‌های ارایه شده با توسل بر آمار خروج این مهاجران نشانگر کل واقعیت نخواهد بود. به عبارتی دیگر با خروج بخشی از مهاجران (عمدتا فاقد مدرک) تعداد دیگری از مهاجران به‌صورت غیرقانونی وارد ایران می‌شوند.

به علاوه در کنار بازگشت مهاجران به کشور افغانستان از سال ۲۰۱۸ باید به آمار مهاجران خارج شده به سمت کشور ترکیه یا دیگر کشورها نیز دقت کرد؛ به‌طوری که تعداد پناهجویان و مهاجران افغان در کشور ترکیه در سال ۲۰۱۸ به ۱۷۰ هزار نفر رسیده و پس از مهاجران سوری، کشور افغانستان به دومین کشور مهاجرفرست به کشور ترکیه تبدیل شده است. این موضوع نیز در اغلب اخبار و تحلیل‌های رسانه‌ای داخلی و خارجی برجسته شده است.

در این میان براساس مطالعات انجام‌شده در رصدخانه مهاجرت ایران و پیمایش مهاجران افغانستانی نشانگر این مساله است که بخش عمده‌ای از این مهاجران از طریق ترکیه به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند، بخش دیگر در کشور ترکیه ساکن شده و در مشاغلی همچون کشاورزی، ساختمان و بخش پوشاک و... مشغول به فعالیت می‌شوند و بخش محدودی نیز به سبب مشکلات اقتصاد ترکیه در سال‌های گذشته و ناتوانی در یافتن شغل مناسب در ترکیه و ناتوانی در مهاجرت به سمت کشورهای اروپایی، مجددا اقدام به بازگشت به ایران یا افغانستان می‌کنند.

مطالعات صورت گرفته در سال ۱۳۹۸ در رصدخانه مهاجرت ایران نشان می‌دهد که به‌‌رغم کاهش ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی و صرفه پایین اشتغال مهاجران افغانستانی در ایران نسبت به سال‌های گذشته- به دلیل وابستگی بخشی از مهاجران به وجوه ارسالی به کشور افغانستان- همچنان شاهد ورود مهاجران نامتعارف (فاقد مدرک) جدید در ماه‌های اخیر به ایران هستیم. این موضوع نشانگر آن است که همچنان اشتغال در ایران برای بخشی از مهاجران افغانستانی اهمیت زیادی دارد.

این موضوع به خصوص با شرایط نامناسب اقتصادی کشور افغانستان و ناامنی در برخی مناطق آن در ارتباط بوده است؛ به‌طوری که برخی مهاجران خارج شده به سمت کشور افغانستان پس از ناتوانی در یافتن شغل مناسب در این کشور یا ناامنی اقدام به مهاجرت مجدد به ایران یا سایر کشورها
می‌کنند.

همچنین افزایش دستمزد نیروی کار مهاجران افغانستانی پس از کاهش ارزش ریال در ماندگاری بخشی از نیروی کار یا ورود نیروی کار جدید افغانستانی به ایران بی‌تاثیر نبوده است. در مجموع شاهد نوعی از «جابه‌جایی» مهاجران افغانستانی بین سه کشور افغانستان، ایران و ترکیه هستیم.

به‌طور کلی نمی‌توان در ارتباط با خروج دایمی یا ماندگاری مهاجران و به خصوص نیروی کار مهاجر افغانستانی در بلندمدت نظر قطعی داد زیرا پاسخ به این سوال تحت تاثیر تحولات داخلی بازار کار افغانستان، ناامنی در برخی مناطق آن و همچنین افزایش دستمزد نیروی کار افغانستانی در ایران خواهد بود که این موضوع نیازمند انجام مطالعات و تحقیقات مداوم اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و رصد آماری مهاجران ورودی و خروجی از ایران است.

*پژوهشگر حوزه مهاجرت‌های اجباری و پناهجویی؛ رصدخانه مهاجرت ایران

منبع: روزنامه اعتماد