پیش‌بینی کاهش ۷۰ سانتی‌متری تراز دریاچه ارومیه تا پایان فصل گرما

به‌گزارش مهر، چشم به افق دریاچه دوخته‌ام و امتداد نگاهم به موج‌های غلتان است و در دل زمزمه می‌کنم باران بارید و آب‌ها جاری شد؛ چشمانم محو تماشای موج‌های فیروزه‌ای رنگ است، گویی آب به جانش رخنه کرده تا این‌گونه آرام گرفته است، زیباترین توصیف از هنگامه حال خوب دریاچه است.

هوا گرم است و خورشید داغ و سوزان بر دلش می‌تابد؛ تبخیر، بلای جان نگین فیروزه‌ای آذربایجان است و حال تصمیم بر این گرفته که قطره قطره آبی که از آسمان نوشیده را پس دهد. وقتی که خورشید سوزان باشد، برای چند لحظه‌ای چشمانم را روی هم می‌بندم اما کابوس تبخیر دریاچه ارومیه، ناخودآگاه مرا بیدار کرده و در فکر فرو می‌برد؛ اگر آب مایه حیات باشد، دریاچه ارومیه برای ما حیاتی‌تر است؛ بارها شنیدم اگر روزی دریاچه ارومیه خشک شود و گرده‌های نمکی همچون باران، بر سر و روی ما ببارد، نفس در سینه تنگ شده و شمارش معکوس برای پایان حیات در بخشی از ایران آغاز می‌شود.

پیش از فصل تابستان، همه چیز بر وفق مراد بود اما حال، مصیبت دریاچه ارومیه از راه رسیده و هر روز شاهد کم‌شدن یک سانتی‌متری تراز دریاچه هستیم؛ شاید طبیعی به‌نظر برسد اما روزهای گرم تابستان، مردم بیشتر از همیشه نگران دریاچه ارومیه هستند اما بسی جای امید است که دریاچه ارومیه نسبت به وضعیت بحرانی خود، ۱/۲۰ سانتی‌متر بیشتر آب دارد.

برای اطلاع از آخرین وضعیت دریاچه ارومیه و راهکارهای ارائه شده برای مقابله با تبخیر نگین فیروزه‌ای آذربایجان، سری به دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در آذربایجان شرقی زدیم.

تبخیر برای دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین تهدید است

مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در آذربایجان شرقی، تهدید بزرگ برای دریاچه ارومیه را تبخیر دانسته و اضافه می‌کند: تبخیر، تهدید بزرگ دریاچه ارومیه است که سالانه چیزی در حد ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب نسبت به وسعت دریاچه، آب آن را می‌گیرد؛ اگر توفیقی برای کاهش تبخیر باشد یقیناً احیای دریاچه ارومیه خیلی سریع‌تر از برنامه پیش‌بینی شده پیش خواهد گرفت.

تبخیر، تغییر اقلیم و توسعه بی‌رویه بخش‌های زراعی و کشاورزی

خلیل ساعی، عوامل کاهنده میزان آب دریاچه را چنین بیان می‌کند: با توجه به وضعیت فعلی دریاچه، آنچه که موجب کاهش تراز دریاچه می‌شود بحث تبخیر است؛ اما آنچه که طی سال‌های گذشته موجب کاهش آب دریاچه شده است تغییر اقلیم بوده که به تنهایی، ۲۰ درصد در کاهش تراز دریاچه ارومیه نقش داشته است. از دیگر عوامل کاهنده تراز دریاچه ارومیه می‌توان به افزایش و توسعه بی‌رویه بخش‌های زراعی و کشاورزی، استفاده از چاه‌های غیرمجاز و یا به تعبیری استفاده بیش از حدمجاز از چاه‌ها، به‌دلیل نبود عوامل کنترلی در سال‌های گذشته را نام برد که این سه عامل، سالانه موجب کاهش ۴۰ سانتی‌متری تراز دریاچه می‌شد اما خوشبختانه طی دو سال گذشته نصب کنترهای هوشمند بر روی چاه‌های مجاز، توسط شرکت آب منطقه‌ای میزان برداشتی آب از سوی کشاورزان کنترل می‌شود.

دست‌نیافتن به راهکاری برای کاهش تبخیر

او ادامه می‌دهد: در بحث تبخیر، دانشکده فیزیک دانشگاه تبریز با استفاده از روش و فنون علمی قصد دارد تبخیر را به حداقل برساند اما تمامی این‌ها در مرحله مقدماتی است؛ بنا بر جلسات صورت گرفته با اساتید، مبنی‌بر کاهش تبخیر به‌دلیل مطمئن نبودن از نتایج، درخواست گردید تا آزمایشات خود را به‌صورت پایلوت در یک محیط محدود انجام دهند اما در صورت اثبات کاهش تبخیر، ستاد احیا دریاچه ارومیه ورود کرده و به‌صورت گسترده بر روی سطح دریاچه ارومیه انجام می‌دهد؛ راهکارهای کاهش تبخیر جزو برنامه‌های ۲۶ گانه ستاد احیا می‌باشد اما نه‌تنها در کشور ما بلکه در کل دنیا به روشی که بتوان تبخیر را به حداقل رسانید متأسفانه دست نیافته‌ایم.

کاهش تراز دریاچه ارومیه

ساعی با اشاره بر بالا رفتن درجه حرارت بنا بر طبیعت فصل تابستان و عدم‌ورودی آب به دریاچه اضافه می‌کند: تراز دریاچه در ۱۲ خرداد ماه، ۱۲۷۱/۰۴ بود که در بازه‌زمانی ۱۷ روز گذشته، تراز دریاچه ارومیه، ۱۰ سانتی متر کاهش را نشان می‌دهد. طبیعت فصل تابستان به‌لحاظ بالا رفتن درجه حرارت و از سویی عدم ورودی آب به دریاچه از سدها و هم‌چنین فصل کشت و نیاز آبی گیاهان از سوی دیگر، باعث خواهد شد که این روند ادامه‌دار باشد؛ اما برآورد بر این است که با ادامه این روند تا پایان شهریور ماه سال‌جاری و یا ۲۰ مهر ماه، تراز دریاچه به ۲۰ / ۱۲۷۱ برسد در نتیجه تا پایان تابستان و زمان تبخیر، حدود ۷۰ سانتی‌متر تراز دریاچه کاهش خواهد یافت.

مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در رابطه با بحث ادامه دار بودن روند تبخیر بیان می‌کند: تراز دریاچه در حداقل وضعیت خود، ۴۰/ ۱۲۷۰ می‌باشد که با لحاظ کردن این تراز و حداقل ترازی که طی دو سال گذشته بوده، باز هم تا پایان شهریور بالای ۱/۲۰ سانتی متر افزایش آب دریاچه را خواهیم داشت. دیدن هر ساله دریاچه ارومیه در شهریور ماه، یأس و ناامیدی را به‌دنبال داشت چرا که در پهنه دریاچه، بسترهای نمکی به چشم می‌خورد باید گفت همین بسترهای نمکی دوباره به‌چشم خواهد خورد اما به‌صورت محدود؛ چرا که آب دریاچه، ۱/۲۰ سانتی متر از وضعیت بحرانی بیشتر است.

بهره‌برداری از مودل دوم تصفیه‌خانه و ورود ۱۲۳ میلیون متر مکعب آب

او ضمن تأکید بر بهره‌برداری از بخش مایع مدول دوم تصفیه‌خانه کلان‌شهر تبریز تا پایان بهار سال ۱۳۹۹ و روانه کردن ۱۲۳ میلیون مترمکعب آب بر پیکره دریا اضافه می‌کند: باید شاکر بارش‌های امسال باشیم که موجب افزایش سطح آب‌های زیرزمینی شد تا کشاورزان، مقدار آبی را که به‌صورت غیرمجاز برداشت می‌کردند به حداقل برسانند. بحث بحران آب در کشور یک واقعیت است ضمن اینکه خشک‌شدن دریاچه ارومیه به‌عنوان یک بحران در استان ما مطرح بود اما همین موضوع به یک فرصت تبدیل شد و در کل کشور، زمزمه‌هایی برخاست که باید قدر آب را بدانیم؛ تا قبل از تشکیل ستاد احیا دریاچه ارومیه، بحث‌های مربوط به آب و بحران آن به‌طور جد گفته نمی‌شد اما بعد از تشکیل این ستاد و اطلاع‌رسانی از سوی آن، مقامات کشوری، استانی و حتی محله‌ای نیز از بحران آب بحث کرده و جلسات و نشست‌هایی نیز در این رابطه تشکیل دادند.

ایجاد اشتغال و معیشت جایگزین برای کشاورزان

ساعی، یکی دیگر از برنامه‌های ستاد احیا را ایجاد اشتغال و معیشت جایگزین برای کشاورزان معرفی و بیان می‌کند: کشت گیاهان دارویی از مراحل کشت، فرآوری و بسته بندی گرفته تا آموزش و انتخاب چند روستا به عنوان پایلوت، جزو برنامه‌های فرهنگی - اجتماعی گذشته ستاد احیا و سال جاری می‌باشد.

مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در رابطه با تخصیص بودجه‌ها برای این ستاد ادامه می‌دهد: بودجه‌ای که سال گذشته برای کل حوضه آبریز دریاچه ارومیه لحاظ شد، ۵۰۰ میلیارد تومان بوده است که سهم استان آذربایجان شرقی ۱۴۶ میلیارد تومان می‌باشد اما چون بیشترین آب در استان آذربایجان غربی وجود دارد از این رو انتقال آب نیازمند وجود زیرساخت‌های مناسب است که در نتیجه میزان اعتباراتی که هر ساله برای استان آذربایجان غربی اختصاص می‌یابد بیشتر از اعتبارات استان آذربایجان شرقی است و میزان اعتبارات، به نسبت پروژه و اثربخشی تقسیم می‌شود.

تخصیص بیش از ۷ هزار میلیارد تومان بودجه، از بدو تأسیس ستاد احیاء

ساعی خاطرنشان می‌کند: در یازدهمین جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه که با حضور معاون اول رئیس جمهور و استانداران سه استان تشکیل شد، بحث‌هایی در رابطه با اعتبارات، مطرح و راهکارهایی ارائه شد؛ اما خاص بودن وضعیت امسال کشور به‌لحاظ رخدادهای طبیعی و میزان خسارات وارد شده از سیل بر همه روشن است که بخشی از اعتبارات به‌سمت تأمین خسارات سوق داده خواهد شد؛ از این رو شاید محدودیت‌هایی برای اعتبارات در سال ۹۸ ایجاد شود اما برنامه ستاد احیا و آنچه که مدنظر دولت است تا به امروز خوب پیش رفته به‌طوری که بیش از ۷ هزار میلیارد تومان اعتبار برای پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه از بدو تأسیس ستاد، تخصیص یافته است.

سال ۱۴۰۶، پایانی برای برنامه کاری ستاد

او در پایان با تأکید بر اینکه سال ۱۴۰۶، پایان برنامه کاری ستاد احیا می‌باشد، بیان می‌کند: اعتبارات مورد نیاز به‌صورت ارزی و ریالی از طرف دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیا دریاچه ارومیه مشخص است که با توجه به نوسانات قیمت، به‌روز شده و به دولت پیشنهاد می‌شود که تا حد توان نسبت به آن اقدام نماید؛ اما همان‌گونه که گفته شد در رابطه با تخصیص بودجه، آنچه که امسال مطابق میل ما بود اتفاق نمی‌افتد چرا که افرادی وجود دارند که منازل خود را بر اثر سیل از دست داده‌اند و از انصاف به دور است که بی‌خانمان بمانند.

برنامه‌های حفاظتی و احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه

مسئول دبیرخانه تالاب‌های استان، عمده اقدامات سازمان محیط‌زیست را براساس وظایف سازمانی، در قالب برنامه حفاظت و احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه خواند و اضافه می‌کند: بر این اساس، انجام مطالعات پایه مورد نیاز در سطح حوضه دریاچه ارومیه از جمله تعیین نیاز آبی زیست‌محیطی رودخانه و تالاب‌های حوضه، بررسی اثرات جاده میانگذر دریاچه ارومیه، ارائه راهکارهای اصلاحی برای کاهش اثرات این سازه، همچنین انجام مطالعات شناسایی و اولویت‌بندی کانون‌های ایجاد گرد و غبار در بستر و حریم دریاچه ارومیه بوده که به‌عنوان راهبرد اجرای بسیاری از پروژه‌های مدنظر، مؤثر بوده است.

ایجاد ایستگاه‌های سنجش گرد و غبار، قرق و حفاظت فیزیکی

یدالله آذرهوا ادامه می‌دهد: براساس نتایج موجود، ضمن ارائه تصویری از وضعیت حوضه آبریز و خود پیکره دریاچه ارومیه مبنای برخی از اقدامات مهم در جهت حفاظت و احیای این زیست‌بوم حساس و تأثیرگذار در منطقه بوده است و بر این اساس پیگیری تحقق حقابه‌های زیست‌محیطی تعیین شده و انجام اقدامات احیا و حفاظتی از جمله ایجاد ایستگاه‌های سنجش گرد و غبار، اجرای قرق و حفاظت فیزیکی نوار ساحلی مستعد فرسایش و تولید گرد و غبار نمکی از جمله اقدامات مهم سازمان بوده است.

تبخیر، از عوامل تأثیر گذار در منابع آبی است

او ضمن تأکید بر اینکه تبخیر یکی از عوامل تأثیرگذار در منابع آبی است که با توجه به وسعت بالای دریاچه ارومیه، در بیلان آبی سالانه آن اثرگذار می‌باشد بیان می‌کند: بر این اساس، کنترل آن می‌تواند نقش بسیار مهمی در وضعیت آبی دریاچه ایفا نماید؛ خصوصاً با افزایش سطح دریاچه که این افزایش، امسال بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر مربع بوده است نقش آن پررنگ‌تر خواهد بود.

آذرهوا در پایان اضافه می‌کند: درخصوص راهکارهای جلوگیری از تبخیر آب، اقداماتی در سطح محدود خصوصاً در خارج از کشور با استفاده از مواد نظیر توپ‌های پلاستیکی و غیره صورت گرفته اما در اشل دریاچه ارومیه با توجه به وسعت دریاچه و با عنایت به مباحث زیست‌محیطی مطرح در این خصوص نیازمند بررسی بیشتر می‌باشد.

با از راه رسیدن فصل تابستان و گرمای هوا، تبخیر دریاچه ارومیه امری عادی تلقی می‌شود اما هر یک از موج‌های این دریاچه با نمک و یا روزهایی که مردم برای حرکت با کشتی، ساعت‌ها چشم انتظار بودند خاطرات خوبی را به ثبت رسانیده است؛ وای از آن روزهایی که گرمای هوا، دریاچه را کلافه کرده و از وسعت موج‌هایش کم کند. تبخیر دریاچه ارومیه و رسیدن به راهکارهای مناسب و جلوگیری از آن، نیازمند توجه بیشتر مسئولان و اساتیدی است که با تحقیقات و بررسی‌های مداوم می‌توانند به یک راهکار مطمئن دست یابند.