تحریم‌های جدید پتروشیمی فراتر از تحریم‌های قبل نیستند

به‌گزارش دنیای‌اقتصاد، ایالات‌متحده آمریکا ظهر روز جمعه به‌وقت واشنگتن تحریم‌هایی را علیه صنعت‌پتروشیمی ایران با تمرکز بر هلدینگ خلیج‌فارس فعال کرد، اما تحلیلگران عقیده دارند این اقدام بیشتر حالتی نمادین دارد و اثر چندانی به‌همراه نخواهد داشت. در کنار این اظهارنظر کارشناسان بین‌المللی، نشانه دیگر بی‌اثری تحریم‌های تازه، واکنش روز گذشته بورس تهران بود. اگرچه روز گذشته فهرست نمادهای اثرگذار بر شاخص کل تا حدودی تحت تاثیر «فارس» قرار داشت و افت حدود ۸۰۰ واحدی شاخص‌کل را در نخستین ساعات بازار رقم زد، اما این روند در ادامه معاملات اصلاح شد و در نهایت شاخص‌کل با افت ۹۵ واحدی به‌کار خود پایان داد. به‌این‌‌ترتیب روند دادوستدها در سایر گروه‌های بازار بورس تهران بی‌اعتنا به خبر تحریم‌های جدید آمریکا پیگیری شد. این واکنش روز گذشته بورس تهران نشان از آن دارد که برآورد عمومی بازیگران بازار سهام از اثر دور جدید تحریم‌های ایالات‌متحده محدود و کم‌اهمیت ارزیابی می‌شود. به‌گزارش رویترز، تحریم‌های روز جمعه، هلدینگ خلیج‌فارس را که با سپاه‌پاسداران همکاری دارد به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین هلدینگ‌های پتروشیمی ایران مورد هدف قرار داده است. این تحریم‌ها ۳۹ شرکت زیرمجموعه این هلدینگ را شامل می‌شود.

دولت دونالد ترامپ چندی‌قبل در اقدامی غیرمنتظره سپاه‌پاسداران جمهوری اسلامی ایران را در لیست سازمان‌های تروریستی قرار داد. این اقدام از سوی بسیاری از کشورها رد شد زیرا این نخستین‌بار بود که نیروهای‌نظامی رسمی یک کشور در لیست سازمان‌های تروریستی قرار می‌گرفت. با این‌حال دولت ترامپ در اقدامی تازه، تلاش دارد با تحریم شرکت‌های پتروشیمی وابسته به سپاه، درآمدهای این سازمان را محدودتر کند. آن‌طور که وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرده است، هلدینگ خلیج‌فارس حدود ۴۰ درصد از مجموع ظرفیت تولید صنعت‌پتروشیمی ایران و ۵۰ درصد از ظرفیت صادراتی آن را در اختیار دارد. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا هدف از اعمال تحریم‌های تازه علیه شرکت‌های پتروشیمی ایران را محدود کردن درآمدهای سپاه‌پاسداران عنوان کرد. با این‌حال نظر کارشناسان داخلی و خارجی و واکنش بورس تهران، به‌نوعی نمایشی بودن تحریم‌های اخیر علیه شرکت‌های پتروشیمی ایران را تایید می‌کند.

فشار سیاسی از مسیر پتروشیمی‌ها

تحریم شرکت‌های پتروشیمی ایران بخشی از کمپین «فشار حداکثری علیه ایران» است که از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا هدایت می‌شود. با این‌‌حال نکته‌ای که در این میان وجود دارد، بی‌اثر بودن تحریم‌های اخیر است. سه تحلیلگر و یک مقام سابق وزارت خزانه‌داری آمریکا به رویترز اعلام کرده‌اند که تحریم‌های اخیر به‌احتمال قوی جریان فعالیت فعلی صنعت پتروشیمی را تحت‌تاثیر منفی قرار نخواهد داد زیرا با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، پیش از این اثر منفی آن به‌جا مانده است. پس از خروج آمریکا از توافق بین‌المللی برجام و بازگشت کامل تحریم‌های این کشور علیه ایران از تاریخ ۵ نوامبر ۲۰۱۸، هر فرد یا شرکتی که در صنعت پتروشیمی ایران معاملات قابل توجهی داشت، وارد لیست تحریم‌ها شده و مشمول جریمه‌های آمریکا می‌شد. آمار گمرک کشور در نیمه‌دوم سال گذشته نیز افت محسوس صادرات محصولات پتروشیمی به‌دنبال تحریم‌ها را تایید می‌کند.

میانگین ارزش صادرات ماهانه محصولات پتروشیمی در ۵ ماه پایانی سال گذشته در مقایسه با این عدد برای ۷ ماه ابتدای همان سال افت حدود ۲۰ درصدی را نشان می‌دهد. این شوک به‌خصوص در ماه‌‌های نخست تحریم کاملا مشهود است و گزارش‌های ماهانه شرکت‌های بورسی نیز اثر تحریم‌ها در کاهش مقدار فروش و نرخ‌فروش (لحاظ تخفیف برای خریداران‌خارجی محصولات پتروشیمی) را در ماه‌های نخست تحریم تایید می‌کنند. با این‌حال نشانه‌ها از بهبود رویه صادرات شرکت‌ها به‌تدریج مشاهده می‌شود. با توجه به‌تنوع، جذابیت و همچنین سهم از بازار محصولات پتروشیمی کشور در بازار جهانی، تحریم می‌تواند به بازار این محصولات ضربه وارد کند. فشار تحریم قطعا بر صنعت پتروشیمی اثرگذار است و این موضوع علاوه‌بر بخش فروش می‌تواند در بخش تامین قطعات، کاتالیست‌ها، تجهیزات و دانش‌فنی، خود را نشان دهد. با این‌حال نکته قابل‌توجهی که باید به‌آن توجه داشت این است که به عقیده بسیاری از کارشناسان دور نخست تحریم‌های آمریکا اثر خود را کاملا در صنعت پتروشیمی به‌جا گذاشته است؛ موضوعی که آمارهای موجود تا حدود زیادی آن را تایید می‌کند.

در چنین شرایطی تحریم‌های جدید بیش از آنکه اثر واقعی داشته باشد، اثرات روانی را به‌دنبال دارد. بر این‌اساس به‌نظر می‌رسد تحریم‌های کنونی چیزی فراتر از تحریم‌های پیشین نیستند. در چنین شرایطی این امید وجود دارد که امکان فروش صادراتی محصولات‌پتروشیمی از راه‌های جدید گرچه با تخفیف و مشکلات تبادل مالی فراوان ادامه پیدا کند. البته موارد بالا به‌معنای نفی اثر تحریم بر صنعت‌پتروشیمی کشور نیست، بلکه پررنگ کردن این موضوع را مدنظر دارد که تحریم‌های کنونی احتمالا اثری بیش از تحریم‌های پیشین نخواهند داشت. در عین‌حال تحریم‌هایی که روز جمعه اعمال شده است، شرایطی را ایجاد می‌کند که افراد آمریکایی را از معامله یا ارتباط مالی با ۳۹ شرکت زیرمجموعه هلدینگ خلیج‌فارس منع می‌کند. این در حالی است که قبلا افراد غیرآمریکایی تحت‌تاثیر تحریم‌ها، ارتباطشان با شرکت‌های پتروشیمی ایران محدود شده بود. در رابطه با نمایشی بودن تحریم‌های اخیر، یک مقام سابق وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز به رویترز گفته است که تحریم‌های تازه اثر محدودی بر فعالیت شرکت‌های پتروشیمی ایران خواهد گذاشت زیرا پیش از این ارتباط اکثر شرکت‌های چند ملیتی با شرکت‌های پتروشیمی ایرانی دچار محدودیت شده بود. این مقام سابق که نام او فاش نشده همچنین تاکید کرده که اقدام اخیر آمریکا در رابطه با شرکت‌های پتروشیمی ایران تنها روشی برای حفظ فشارهای سیاسی علیه ایران است.

صادرات محصولات پتروشیمی صفر نمی‌شود

در شرایطی که دولت ترامپ با اقدامات گاه و بی‌گاه تلاش دارد جریان صادرات نفت و فرآورده‌های آن را به صفر برساند، کارشناسان و مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند دست‌یافتن به چنین هدفی غیرممکن است. جعفر ربیعی، مدیرعامل هلدینگ خلیج‌فارس در واکنش به تحریم‌های جدید آمریکا گفت: با آرامش به مسیر خود ادامه خواهیم داد. در چنین زمانی باید با آرامش در مسیری از قبل پیش‌بینی شده گام برداشت و نباید این فضا را به‌نفع طرف مقابل هیجانی کرد.»‌ همچنین بهزاد محمدی مدیرعامل شرکت‌لی صنایع‌پتروشیمی درخصوص تحریم پتروشیمی گفت:از نظر ما پتروشیمی صنعتی تحریم‌پذیر نیست و تاب‌آوری بالایی دارد، اما باید خودمان را برای هر اتفاق و شرایطی آماده کنیم. مدیرعامل شرکت‌ملی صنایع‌پتروشیمی افزود:فروش محصولات پتروشیمی در مقابل فروش نفت شرایط متفاوتی دارد و به‌عنوان نمونه همچون نفت مبادی مشخص صادراتی و نفتکش‌های عظیم قابل ردیابی ندارد.

پتروشیمی حداقل ۳۵۰ نوع محصول با صدها خریدار به ده‌ها مقصد صادراتی دارد و به‌ همین دلیل انعطاف‌پذیری‌اش بالاست. به‌عبارتی صنعت‌پتروشیمی شرایط مختلفی در حمل زمینی و دریایی دارد و تنوع‌محصول و مشتری نمی‌گذارد این صنعت تحریم‌پذیر باشد. به گفته محمدی در حال‌حاضر با همکاری هلدینگ‌های صادراتی کارگروه تحریم تشکیل شده است. معاون وزیر نفت، درآمد کشور از فروش محصولات پتروشیمی را ۱۷ میلیارد دلار اعلام کرد و گفت:از ۳۱ میلیون تن تولیدات قابل‌فروش ۲۲ میلیون تن آن با ارزش ۱۲ میلیارد دلار به ۳۰ کشور مقصد صادر می‌شود. محمدی همچنین از در دست احداث بودن ۶۴ واحد پتروشیمی با پیشرفت ۲۰ تا ۹۹ درصد هم در کشور خبر داد که شش طرح آن تامین خوراک با ظرفیت ۱۵ میلیون تن و پنج پروژه نیز زیرساختی است. این پروژه‌ها تا سال ۱۴۰۳ به بهره‌برداری می‌رسد و ظرفیت تولیدات پتروشیمی کشور با افزایش ۹۰ تا ۹۵ درصدی به ۱۳۰ میلیون تن در سال می‌رسد.