آمریکا به‌دنبال چیست؟

به گزارش فرارو، این تحلیلگر مسائل بین‌الملل به بررسی مواضع جدید آمریکا و چشم‌انداز رابطه دو کشور این گونه پرداخته است.

از اوایل سال‌جاری، آمریکا با تروریستی اعلام کردن سپاه، تنش در روابط دو کشور را به سطح جدید رساند و در هفته‌های گذشته صحبت از جنگ بین دو کشور بود. اما به‌تازگی به‌نظر می‌رسد آمریکا مواضع خود را تعدیل کرده است. در هفته‌جاری وزیر امور خارجه آمریکا از مذاکره بدون پیش‌شرط با ایران گفت. به‌نظر شما استراتژی آمریکا در قبال ایران چیست و مواضع اخیر دولتمردان آمریکایی را می‌توان تغییر رویکرد آن‌ها نسبت به ایران دانست؟
خواست آمریکا این است که با ایران به یک تفاهم برسد. آمریکایی‌ها از مدت‌ها قبل تبلیغات گسترده و مبالغه‌آمیزی در مورد خطر ایران برای منطقه و جهان انجام داده‌اند و هدف آمریکا این است که به یک تفاهم کوچک با ایران دست یابد و اعلام کند جامعه بین‌المللی را از خطری بزرگ رهانیده است.
این اقدام دستاوردی بزرگ برای ترامپ تلقی می‌شود. با این کار هم جایگاهش ترقی پیدا می‌کند هم در انتخابات آینده از آن بهره‌برداری می‌کند. اشتباه آن‌ها این بود که اول ۱۲ شرط گذاشتند. در مساله مذاکره طبق ماده ۳۱ منشور ملل‌متحد، وقتی اختلافات بین دولت‌ها به‌گونه‌ای است که ادامه آن تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌المللی محسوب می‌شود، دوات‌ها ملزم هستند راه‌های مسالمت‌آمیزی را در پیش گیرند. این راه‌ها شامل پایمردی، میانجیگری، کمیسیون سازش، کمیسیون تحقیق، داوری، تسویه قضایی و مکانیسم‌های مسالمت‌آمیز منطقه‌ای می‌شود. معمولا در مذاکره طرفین می‌دانند که هدف‌اصلی چیست و در فرآیند مذاکره حالت تعدیلی در اهداف پیش می‌آید که نهایتا به سازش برسد. بنابر این ۱۲ شرطی گذاشتند تحمیل یک‌طرف به طرف دیگر است و از معنای مذاکره دور است.

بعد از مطرح شدن ۱۲ شرط، خود ترامپ از مذاکره بدون‌قید و شرط گفت و بعد وزیر امورخارجه آمریکا گفت ۵ شرط اساسی است. در این طرف هم ایران گفته است ما حاضر به‌مذاکره هستیم، به‌شرطی که آمریکایی‌ها برجام را قبول داشته باشند. ایران تلویحا می‌گوید اگر تغییراتی در برجام لازم بشود باید انجام داد. باید ببینیم «بدون‌قید و شرط» خواندن مذاکرات از طرف آمریکا جدی و همه‌جانبه است یا خیر. ایران هم به ظن غالب مذاکرات بدون‌قید و شرط را ترجیح می‌دهد.
اظهارات دوطرف روزنه‌ای برای مذاکرات گشوده است. مضاف‌بر اینکه ظریف قبلا به ژاپن، عمان و بغداد رفته و این مساله را اعلام کرده بود. برای آمریکایی‌ها به‌دلایل اقتصادی و روابط بعد از جنگ، ژاپنی‌ها احترام ویژه‌ای دارند. این یک نکته جدی است و اظهارات نخست وزیر ژاپن برای ایران هم می‌تواند تا حدودی قابل ارزیابی و پذیرش باشد.
صحبت از مذاکره بدون‌قید و شرط حاکی از این است که تعدیلی در سیاست آمریکا به‌وجود آمده است، چون اقدام نظامی هم برای آمریکا، نه در عراق نه در افغانستان و نه در سوریه دستاوردی نداشته است؛ غیر از اینکه آن کشور یا منطقه را تبدیل به یک فاجعه کرده است و حتی امروز هم این فجایع پایدار است.
نکته دیگر توصیه جان‌کری به ظریف است که گفت:«شما تا پایان دوره ترامپ، کژدار و مریز رفتار کنید» البته او فکر می‌کند احتمالا دمکرات‌ها پیروز می‌شوند. به انتخابات نزدیک می‌شویم و ترامپ می‌خواهد گفت‌وگو، توافق و یا حتی فقط تفاهمی باشد که با بوغ و کرنا اعلام کند که آمریکا دستاوردی به‌نفع جامعه بین‌‌المللی داشته است. در مورد کره‌شمالی، گفت‌وگو و عکس یادگاری گرفتن، به هدف موردنظر منتهی نشد. اما با این‌حال می‌گویند طبق مدارک کره‌شمالی دیر یا زود وارد مذاکره می‌شود. یعنی نمی‌گوید مذاکرات نافرجام بوده یا شکست خورده است.
اظهارت اخیر دوطرف در هر حال نقطه مثبتی است و ایران هم باید تکیه‌اش بر صلح باشد. من فکر می‌کنم اگر در مذاکراتِ بدون قید و شرط جدی باشند نکته قابل توجهی است و ایران باید روی آن فکر کند و راه صلحی را پیش بگیرد که منافع ایران تا حدودی حفظ شود و آمریکایی‌ها فکر کنند توافق یا تفاهم قابل توجهی انجام داده‌اند.
ممکن است این تاکتیک آمریکایی‌ها باشد که ابتدا شروط حداکثری را مطرح می‌کنند تا ایران به شروط کمتری که خواست اصلی آمریکایی‌هاست راضی شود. همانطور که در توافق هسته‌ای هم مشابه این مساله را داشتیم. شما هم اشاره کردید، در مذاکره دو طرف می‌دانند اهداف اصلی طرف مقابل چیست. اگر اظهارات اخیر پمپئو باب گفت‌وگو را باز کند و ۱۲ شرط پمپئو را شروط حداکثری بدانیم، خواست اصلی آمریکایی‌ها چیست؟‌
می‌توان ۳ خواست اصلی برای آمریکایی‌ها فرض کرد. اولی مساله موشک‌های IBM است. متاسفانه اروپایی‌ها همسو با آمریکا هستند. اعلامیه سه‌جانبه آلمان و فرانسه و انگلیس راجع به موشک‌های دور برد یا میان‌قاره‌ای این مساله را تایید می‌کند. یکی از شرط‌های مهم آمریکا این است که ایران تولید موشک‌های دوربرد را متوقف کند.
خواست دوم این است که ایران در کشور‌های منطقه دخالت نکند. اما در نظر بگیرید که این دخالت یک امر خلق‌الساعه نیست که حالا در مذاکرات ایران بگوید قبول کردم و فردا نیرو‌های خود را از منطقه خارج می‌کنم. در مساله سوریه، روسیه، ترکیه، آمریکا، عربستان و بعضی از کشور‌های اروپایی نقش دارند؛ بنابراین این خواست آمریکا منوط‌به این است که رسیدگی به مساله سوریه تسریع و حل شود و مساله این نیست که ایران بگوید قبول کردم و فردا دیگر در سوریه نباشد. از نظر شکلی اینطور است که ایران بپذیرد بعدا دخالت نکند، خواست اسراییل هم این است که ایران پایگاهی در سوریه نداشته باشد.خواست سوم، عدم حمایت از حماس و جهاد اسلامی است.

بنابراین این ۳ خواست برای آمریکایی‌ها مهم است. البته از حقوق‌بشر هم می‌گویند، ولی جدی نیست، چون در عربستان و برخی از کشور‌ها حقوق‌بشر نقض می‌شود، ولی آمریکایی‌ها دخالت نمی‌‌کنند. مطرح کردن حقوق‌بشر بیشتر برای افکار عمومی جهان است. اگر در این ۳ خواست تفاهمی ایجاد شود برای آمریکایی‌ها قابل‌قبول است.
شما اشاره کردید که ترامپ برای ارتقای وجه خود و انتخابات ۲۰۲۰ به‌دنبال توافق حداقلی با ایران است. اگر ما این این مطلوب ترامپ را در اختیار او بگذاریم و او هم دوباره رییس‌جمهور شود، آیا در ۴ ساله دوم ترامپ شرایط برای کشورمان سخت‌تر نخواهد شد؟
مادامی که مشکلمان با آمریکا را حل نکنیم، کماکان با مشکلات زیادی مواجه هستیم. تحریم‌های آمریکا تحریم‌های یکجانبه مضاعف است. یعنی اگر کشور یا اشخاص حقیقی و حقوقی آن‌ها را رعایت نکنند، نمی‌توانند مبادلات مالی با آمریکا داشته باشند و مورد مجازات قرار می‌گیرند. اتحادیه اروپا تقریبا از تمام گفته هایش در مورد تعهد به برجام عقب‌نشینی کرد. گفتند یک‌سوم نفت ایران را می‌خریم، برای سرمایه‌گذاری در ایران نهاد مالی جدید ایجاد می‌کنیم که اجرا نشد. چین با اینکه با آمریکا اختلاف تجاری دارد، اما سالانه ۶۰۰ میلیارد دلار صادرات دارد. همه از تحریم‌های آمریکا خوشحالند که می‌توانند به ایران به‌جای دلار، کالا یا ارز خودشان را بدهند. وزیر انرژی هند گفت ما از این موضوع ۷ میلیارد منتفع شدیم و انتظار داریم تا ۱۰ میلیارد برسد. چین کالا بنجل می‌دهد و هند روپیه.
همه کشور‌ها حتی اگر به آمریکا غر بزنند، حرفش را گوش می‌کنند. آمریکا برخلاف منشور ملل‌متحد که می‌گوید همه کشور‌ها ملزم به رعایت مصوبات شورای‌امنیت هستند، برجامی که ۵ عضو دائم شورای‌امنیت به اضافه نماینده سیاسی اروپا تصویب کرده‌اند را یک‌تنه لغو کرد. آمریکا نه‌تنها تعهداتش را انجام نداده است بلکه تحریم‌های جدیدی وضع کرده و سایه اقدام‌نظامی را هم مثل شمشیر دمکلس بالای سر ایران آورده است. یعنی خلاف حقوق بین‌الملل، منشور ملل‌متحد، کنوانسیون حقوق معاهدات و جانشینی دولت‌ها. براساس حقوق معاهدات دولت‌ها متعهد به رعایت معاهدات دولت قبلی‌اند. اما آمریکا همه این‌ها را نادیده گرفته است.دیگر کشور‌ها همه یا همسو با آمریکا هستند مثل کشور‌های عربی، یا سکوت می‌کنند یا مثل روسیه، چین و هند استفاده حاشیه‌ای می‌کنند. چین و روسیه اعلام کردند ما پایبند به تحریم شورای‌امنیت هستیم، اما به تحریم‌های دیگر متعهد نیستیم. اما دقیقا برخلاف ادعایشان از تحریم‌ها استفاده کردند.
متاسفانه ساختار نظام بین‌الملل بر این مبناست. ما از فرصت‌ها استفاده بهینه نکردیم. از خط‌مشی اوباما تا حدی استفاده کردیم، ولی سعی نکردیم مشکلاتمان را حل کنیم. اگر حل کنیم کمپانی‌های آمریکایی سرمایه‌گذاری و انتقال تگنولوژی انجام می‌دهند. در پارس‌جنوبی، مالزی، گازپروم روسیه و توتال فرانسه آمدند، اما هیچکدام نتواسنتد آن تکنولوژی که قطر استفاده می‌کند را بیاورند، چون تکنولوژی دست آمریکاست. اکثر این شرکت‌ها با شرکت‌های آمریکایی همکاری می‌کنند و بدون توافق با آن‌ها این تکنولوژی را به ما نمی‌دهند. اگر مساله فعلی حل شود، ممکن است بین ایران و آمریکا باب ارتباطات باز شود و کمپانی‌های آمریکایی که قبلا هم بودند دوباره به پارس‌جنوبی بیایند.
این‌ها واقعیت بین‌المللی است. روسیه رسما اعلام کرد ما حلال‌مشکلات بقیه نیستیم. هر کشوری با این که به‌نسبت به اصول خودش پایبند است، اما براساس مقتضیات روز و در نظر گرفتن شرایط و واقعیات نظام بین‌المللی سعی می‌کند منافع متقابل نسبی خود را حفظ کند.

با‌توجه به‌اینکه اختلافات بین دمکرات‌ها و جمهوری خواهان بالا گرفته است و تضمینی وجود ندارد در صورت مذاکره و روی کار آمدن دولت ترامپ، او دوباره روند قبلی را در پیش نگیرد، آیا بهتر نیست تا بعد از انتخابات ۲۰۲۰ و اعلام نتایج صبر کنیم؟
مساله این است که در شرایط فعلی حتی اگر یک تصادف در منطقه اتفاق بیفتد، احتمال درگیری وجود دارد. کشور‌های عربی صحنه‌سازی می‌کنند و می‌گویند کار ایران است که به‌نظر من بعید است. ایران در دریای عمان هیچوقت فعالیت این‌چنینی نداشته است. ضمنا این کشتی‌ها منفجر نشده، فقط صدمه دیدند. آمریکایی‌ها هم می‌گویند در هر اقدامی که گروه‌های نیابتی می‌کنند ایران را مسئول می‌دانیم و پاسخش را می‌دهیم.
عربستان و ائتلاف، یمن را می‌کوبند و خود سازمان‌ملل می‌گوید این جنایت علیه بشریت است. بنابراین یمن باید متقابلا دفاع کند. عربستان بمباران می‌کند، یمنی‌ها چند موشک میانبرد یا کوتاه برد پرتاب می‌کنند. این حق دفاع، مطابق ماده ۵۰ منشور ملل‌متحد مورد پذیرش است. حتی حقوق بین‌الملل در مورد جنگ‌های داخلی می‌گوید اگر گروهی بخشی از اراضی را در تصرف خودش داشته باشد، کشور‌ها مجاز هستند با آن گروه وارد مذاکره شوند. درست است کشور نیستند، اما، چون بخشی از اراضی را رد تصرف دارند صلاحیت ورود به حقوق‌بشر و حقوق بین‌المللی را دارند.

الان مساله فشارنظامی این نگرانی را به‌وجود می‌آورد که اگر تصادفی، مثلا با صحنه‌سازی اسراییل، به‌وجود بیاید و تعدادی آمریکایی کشته شوند، درگیری به‌وجود می آید. چون الان هر اتهامی به ایران بزنند طوری تبلیغ شده که همه در دید اول باور می‌کنند.
آنها حرف‌های بزرگ می‌زنند که چنین و چنان می‌کنیم. طرف مقابل این اظهارات را تبدیل به‌قصد و نیت می‌کند. از شعار ما استفاده می‌کنند و می‌گویند موجودیت اسراییل در خطر جمهوری اسلامی ایران است. این در حالی است که اسراییل سلاح تهاجمی دریافت می‌کند، کمک‌های بلاعوض ۷ میلیارد در سال می‌گیرد و بعد هم گستاخی می‌کند و پایگاه ما در سوریه را می‌زند.
ما باید بتوانیم مشکلاتمان را با آمریکا براساس منافع متقابل حل و فصل کنیم. مشکل ما این است که در منطقه تنهاییم. در حالی‌که عربستان حتی در پاکستان تیپ‌نظامی دارد. روسیه از ما استفاده ابزاری می‌کند، در شورای حکام و در شورای امنیت هم همراه با غرب بود و امتیاز گرفت.

اگر فرصتی پیش بیاید که اعتبار و حیثیت و منافع حیاتی ایران رعایت شود، مذاکره اولین‌گام است. معنای مذاکره این نیست که حتما به‌توافق برسند، خیلی وقت‌ها به نتیجه نمی‌رسد. مذاکره را آغاز می‌کنند، سعی می‌کنند نظرات قبلی را تعدیل کنند که نهایتا به یک توافق نسبی منتهی بشود.
ایران اعلام کرده آماده مذاکره است، ولی آمریکا باید برجام را بپذیرد. آمریکایی‌ها هم معتقدند که برجام ضعیف بوده و منافع غرب و جامعه بین‌الملل را تامین نکرده است. دفعه پیش ترامپ از مذکره بدون‌قید و شرط گفته بود، اما پمپئو ۱۲ شرط گذاشت. امیدواریم حالا که پمپئو هم از مذاکره بدون پیش‌شرط گفته و شرایط به اینجا کشیده و مسائل منطقه در حال پیچیده‌شدن است، آمریکایی‌ها به موضع خودشان پایبند باشند.