رویای نفتی بورس

امروزه‌ بورس‌های کالایی در دنیا که به‌صورت بالقوه محل مبادله انواع کالاها از نفت و ذغال‌سنگ گرفته تا مس و فولاد و گندم و... هستند، در عمل محلی است برای مبادله مجازی و غیرفیزیکی حق مالکیت بر دارایی‌های فوق‌الذکر و نه خود اصل دارایی و جز کوچکی از حجم بالای مبادلات این حق مالکیت، منجر به تحویل فیزیکی کالای مزبور می‌شود. همین باعث شده که کشورهایی نظیر چین که عملا واردکننده نفت هستند دارای بزرگترین بورس‌های نفتی دنیا باشند. در جهت راه‌اندازی بورس نفت باید در وهله اول ایجاد ابزار مبادله حق مالکیت نفت(به اصطلاح Paper Oil) مورد توجه وزارت نفت و سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گیرد. طی فرایندی موسوم به بهادارسازی اوراق(Securitization) قسمتی از ظرفیت‌های تولیدی نفت کشور در قالب اوراق ریالی و ارزی و دارای سررسیدهای مختلف(متناسب با برنامه تولیدی ماه‌های مختلف سال)، طراحی و عرضه شوند. در زمان سررسید، یا اصل قیمت اسمی اوراق به اشخاص بازپس داده می‌شود یا در صورتی که شخص تعداد معینی از اوراق را خریداری و تحت تملک داشته باشد بتواند یک محموله نفتی را دریافت کند.

در این حالت انتهای دوره معاملاتی زمانی است که نفت مرتبط با آن ورقه، تولید شده و باید به فروش برسد، بدین ترتیب با تعیین سررسید، تکلیف دولت و وزارت نفت مشخص می‌شود، چراکه فعالان بازار مجبورند تصمیم بگیرند که یا در پایان دوره مزبور برای دریافت فیزیکی نفت اقدام کنند، یا در مقابل قیمتی مشخص این اوراق را به وزارت نفت بازپس دهند. بدین ترتیب ریسک سرمایه‌گذاری مردم در نفت از طریق بورس تقریبا به صفر می‌رسد.

یکی از مهمترین اوراق و ابزار مالی که در بورس‌های نفتی دنیا معامله می‌شود، «قراردادهای آتی» است که در آن خریدار و فروشنده بالقوه برای معامله محموله‌های نفتی با قیمتی مشخص و در تاریخ‌های معین در آینده نزدیک یا دور توافق می‌کنند. مشتقات مالی وابسته به نفت، حداقل در کوتاه‌ و میان‌مدت بهتر از خود نفت در بازار بورس قابل عرضه و تجارت است. به عنوان نمونه عرضه اوراق سلف موازی نفت خام که مدت‌هاست مطرح است و می‌تواند در حوزه تأمین نیازهای ریالی وزارت نفت و شرکت ملی نفت مورد استفاده قرار گیرد.

مشابه این رویه توسط بسیاری از شرکت‌های تولیدی و معدنی کشور در داخل انجام می‌گیرد و اوراق سلف آنها که مبتنی بر قراردادهای متعارف سلف است، مورد معامله قرار می‌گیرد. شرکت‌های تولید فولاد و سیمان از این رویه استفاده کرده‌اند. همچنین طراحی و عرضه اوراق بهادار بیمه‌ای در بورس به‌منظور تأمین‌ مالی صنعت بیمه داخل، جهت بیمه کردن نفتکش‌ها و محموله‌های نفتی آنها. از دیگر اجزا بورس نفت می‌توان به صندوق‌های کالایی در حوزه نفت اشاره کرد. به این رویه سرمایه‌گذاری جمعی نیز گفته می‌شود. صندوق‌های کالایی نوعی صندوق سرمایه‌گذاری است که مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس‌ها با جمع‌آوری منابع خرد اشخاص اقدام به سرمایه‌گذاری در بازار بورس می‌کنند.

منبع: آرمان

*عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران