معصومه ابتکار*
رد پای آب
در اینکه آب منشأ حیات گیاهان، جانوران و انسان است و چرخه تنوع زیستی با منابع آب ارتباط مستقیم دارد، تردیدی نیست. اما افزایش جمعیت و گسترش فعالیت‌های انسانی، مصرف فزاینده و آلودگی‌ها، همچنین اقداماتی که به تغییرات کلان در اقلیم کره مسکون منتهی شده و امروز تغییر اقلیم نامیده می‌شود، معادلات و چرخه متوازن طبیعت را بر هم زده است. یعنی انسان رد پای بزرگی از مصارف و آلودگی‌ها را در کره زمین از خود به جای می‌گذارد و رد پای آب در این میان هر روز بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شود.
بهره‌وری مصرف در بخش کشاورزی و شهری پایین بوده و میزان آلودگی و مدیریت ناکارآمد منابع آب مزید بر علت شده است. بر این تصور آثار و عوارض تغییر اقلیم مانند خشکسالی و افزایش دمای حداقل ٨/١ درجه سانتیگراد و کاهش بارندگی پیاپی حدود ٢٠ درصد را باید اضافه کرد. تمدن دیرینه و درخشان ایران در اقلیم خشک و نیمه خشک شکل گرفته و ایرانیان با روش‌هایی مانند حفر قنات مدیریت پایدار و سازگار با اقلیم منابع آب را برای قرن‌ها انجام می‌دادند تا اینکه افزایش جمعیت و برق‌دار شدن چاه‌ها از یک‌سو و سد‌سازی و ایجاد سازه‌های عظیم شبکه‌های توزیع آب از طرف دیگر معادلات را بر هم زد.
این تحولات البته ابعاد منطقه‌ای و فرامرزی هم دارد که باید به آنها تغییرات اقلیم ناشی از جنگ و ناامنی در خاورمیانه و فروپاشی ساختارهای مدیریتی و سیاسی کشورهای منطقه را اضافه کرد. از آن جمله ساخت مجموعه سدهای گاپ در ترکیه که ده‌ها میلیارد مکعب آب دجله و فرات را از دسترس خارج می‌کند و روی تالاب‌ها و رودخانه‌های سوریه و عراق اثر مستقیم داشته و به افزایش نوبت و شدت توفان‌های گرد و غبار منجر می‌شود.
در این میان فراموش نشود که اسراییل عامل اصلی فضای پرتنش، درگیری‌های مسلحانه و مناقشات منطقه‌ای بوده و برای بقای خود به بحران‌های منطقه‌ای دامن می‌زند. در عین حال شرایط غیرعادلانه و فوق بحرانی غزه روی دیگر سکه وجود رژیم صهیونیستی که با آلودگی آب شرب آن شهر به ایجاد بیماری و نسل‌کشی فلسطینیان اقدام می‌کند. بیش از ٩٠ درصد آب شرب غزه براساس گزارش‌های متقن دچار آلودگی بالاست و البته این مساله نیز مانند کشتار ١٠٠ شهروند غزه‌ای و جراحات بیش از ١٠٠٠ نفر در ماه گذشته از دیده‌بانی سازمان‌های نظارتی بین‌المللی مغفول می‌ماند.
به هر حال در ایران رد پای آب از طریق ساز و کار مدیریتی شورای عالی آب و کارگروه‌های فعال آن برای شرایط جدید کم آبی با برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت درجهت اصلاح روش‌های مدیریت منابع آب دنبال می‌شود.
در این مسیر البته توجه جدی به موضوع ارزیابی زیست محیطی و خم نشدن درمقابل فشارهای سیاسی و منطقه‌ای در اجرای ضوابط زیست محیطی و حفاظت از صنایع آب، استقرار نگرش ارزش‌گذاری واقعی آب، تامین حقابه طبیعت، بازگشت به روش‌های سنتی و سازگار با اقلیم، همکاری با سازوکارهای جهانی مانند توافق پاریس برای صیانت از حقوق مردم ایران در موضوع تغییر اقلیم، ممیزی جدی‌تر سازه‌های آبی و مساله انتقال آب بین حوزه‌ای، تامین اعتبارات لازم برای بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی، اصلاح الگوی کشت و عدم کاشت محصولات پرآب‌بر و تنظیم این معادله با واردات، همکاری با کشورهای منطقه برای تامین پایدار منابع آب زیست محیطی تالاب‌ها و رودخانه‌های مرزی باید با حساسیت و جدیت مورد توجه قرار گیرد.
معاونت رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده نیز ذیل شورای فرهنگ عمومی در کارگروه اصلاح الگوی مصرف، پویش رد پای آب را برای ارایه روش‌های کار بردی مصرف بهینه آب در خانواده‌های شهری و روستایی دنبال می‌کند.
منبع: اعتماد
*معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور
ارسال دیدگاه