خانه ارغوان

در دوره شاه عباس اول که پیترودلاواله، نجیب‌زاده و سیاح ایتالیایی پا به تهران گذاشت، باغ‌ها و درختان چنار بی‌شمار آن، او را مبهوت کرد به طوری که تهران را شهر چنارها نامید. بعضی از چنارها شهرتی به هم زده بودند از همه معروف‌تر چنار بقعه امام‌زاده صالح که تصویری از آن را پیش از پیدایش عکاسی، جهانگرد، معمار و نقاش معروف فرانسوی اوژن فلادن به دست داده است در فرهنگ عامه در دوره قاجار این درخت جایگاهی داشت.

چنار معروف دیگر چنار عباس‌علی در باغ کاخ گلستان بود. که ماجرایی معروف داشت و مقدس شمرده می‌شد و زنان دربار که اعتراضی داشتند یا از کیفر بیمناک بودند، در آنجا بست می‌نشستند. گزارشی از آن را زنده‌یاد سعید نفیسی که خود آن را دیده بود نوشته است؛ در روزگار ما چنار‌های خیابان ولیعصر یادآور همان چنارهای قدیم تهران است. هر چند در دو سه دهه اخیر به دلایل مختلف به آنها بسیار آسیب زده‌اند که آخرین آنها هرس غیر اصولی ده‌ها چنار روبه‌روی نمایشگاه نگین خودرو بود که با خشک کردن آنها، اتومبیل‌ها بیشتر به چشم آیند و جلوه بفروشند.

امیدواریم طرح جدید سازمان بوستان‌ها و فضای سبز برای چنارهای آسیب دیده این خیابان به بار بنشیند. افزون بر این، گونه‌های دیگر در تهران می‌پروراندند. درختان زبان گنجشک در روستای ونک، که سبب نام‌گذاری آن به این اسم بود و در امام‌زاده قاضی الصابر از نوادگان امام سجاد که نام وی درکتاب النقص در قرن‌ها آمده است. تعداد زیادی از آن در کنار درخت کهن نارون، دیده می‌شود که در به اصطلاح «بازسازی» آنجا همگی را از میان بردند و اکنون نمونه‌هایی از آن در باغ خاندان مستوفی و بوستان مختاری در ونک موجود است که در تهرانگردی‌هایم موفق به دیدن آنها شدم.

درخت خودروی داغداغان در نواحی شمال البرز و کم و بیش در اراضی شمیران ازجمله درختان خاص این منطقه پایتخت بود که میوه‌ای ریز، شیرین و شبیه زالزالک دارد. داغداغان به زیارتک نیز معروف است و مردم برای برآورده شدن حاجات‌شان، به آن دخیل می‌بستند. درخت داغداغان محله زرگنده یکی از آنها بود که امروزه هیچ اثری از آن نیست. به غیر از اینها، درخت دیگری نیز در تهران، یافت می‌شود و آن درخت ارغوان است با برگ‌های کوچک قلبی شکل و مصرف کم آب و سازگار با اقلیم نیمه‌خشک تهران و مقاوم در برابر آفت و بیماری، ارغوان بوته‌ای است ولی با هرس، تک شاخه شده، به درختی تنومند تبدیل می‌شود. پیش‌ترها- در زمان پهلوی اول- بین درختان چنار خیابان ولیعصر گل سرخ می‌کاشتند اما امروز خبری از آنها نیست با ساخته شدن بزرگراه‌ها ارغوان در میان کاج‌ها و شمشادها و توت نرک جایی یافت و اینک مثلا در بزرگ راه امام رضا(ع) نمونه‌های بسیار از آن داریم. اما در میان ارغوان‌های تهران یکی با همه فرق دارد و سال‌ها در حیاط خانه «سایه» بوده است و امروز در میان حیاط شرکت کارخانه سیمان تهران در خیابان هدایت پابرجاست و نماد تمام طبیعتی است که احساسات انسانی سایه در آن بازنمایی می‌شود. ارغوان خانه ابتهاج تنها یک درخت نیست؛ که با زندگی شاعر این شهر و دوستدارانش پیوندی ناگسستنی دارد. در طول تاریخ شاعرانی بوده‌اند که برای چیزهایی که به آن علاقه داشتند شعری سروده‌اند و بدین ترتیب آن را ماندگار کرده‌اند .

به گفته سایه، شاخه‌های ارغوان او همچون فرزندانش در حیاط همین خانه بالیدند و قد کشیدند. شاخه‌های انبوه با گل‌های ارغوانی که با زندگی و شعر سایه به‌شدت در هم تنیده و به نمادی از تهران بدل شده است. نمادی که بخشی از طبیعت تهران به حساب می‌آید و با درون وی پیوندی ژرف دارد و شاعر دردهای روحی و ذهنیت خود را با بهره‌گیری از آن درخت به تصویر می‌کشد .

ارغوان تنها گوشه‌ای از طبیعت تهران نیست بلکه همسو با تاریخ این خاک و آب است .

ارغوان شاخه همخون جدا مانده من

آسمان تو چه رنگ است امروز؟

آفتابی‌ست هوا

یا گرفته‌ست هنوز؟

هنوز هم آقای ابتهاج وقتی این شعر را می‌خواند سخت منقلب می‌شود و می‌گرید چنان که اطرافیان ایشان سعی می‌کنند موضوع را به جایی دیگر بکشانند. شعر زیبایی که آواز دلکش علیرضا قربانی بارها و بارها بر لطف آن افزوده است .

ارغوان بیرق گلگون بهار

تو برافراشته باش

شعر خونبار منی

یاد رنگین رفیقانم را

بر زبان داشته باش

تو بخوان نغمه ناخوانده من

ارغوان، شاخه همخون جدا مانده من

اگر سخن از ارغوان به میان آمد، خوب است مقدماتی فراهم ‌آید تا خانه ارغوان که اکنون می‌تواند یکی از نمادهای تهران به شمار‌ آید، در ایام نوروز میزبان دیدار‌کنندگان خود باشد. تا شاید زمینه ثبت و حفظ آن فراهم‌ آید .

هفته درختکاری و نودمین سالگرد تولد سایه خجسته باد .

منبع:اعتماد

* عضو شورای اسلامی شهر تهران