استرس چه بلایی سر ما می‌آورد؟
تهران (پانا) - استرس، واژه‌ای که همیشه انسان به‌نحوی با آن سر و کار دارد. اما استرس که ذاتا بوی ترس می‌دهد و معنای خوبی را منتقل نمی‌کند، چه میزان خطرناک است؟ برخی استرس ها حتی مفید هم هستند تا زمانی که به کنترل برخی مسائل درون فرد کمک می‌کنند. اما زمانی که میزان آن بیشتر شود، بیماری‌ها و عوارض زیادی برای فرد ایجاد می‌کند.
«استرس خوب» دقیقا چه ویژگی‌هایی دارد؟ همه‌ی ما به لطف استرسی که ما را تحریک می‌کند در این نقطه از زندگی هستیم. استرس باعث می‌شود انسان در پاسخ به تهدیدها با مقابله یا فرار (با تکیه بر غریزه‌اش) جان سالم به در ببرد. در هنگام خطر و تهدید، انسان واکنشی نشان می‌دهد که مؤسسه علمی فرانکلین (Franklin) آن را «جهش متابولیک» می‌نامد. در این فرایند آدرنالین و کورتیزول ترشح می‌شود؛ فشار خون، ضربان قلب و تنفس افزایش می‌یابد؛ گلوکوز در خون آزاد و آماده تبدیل شدن به انرژی می‌شود؛ فرایند گوارش، تولید مثل و سیستم ایمنی تحت تأثیر قرار می‌گیرد؛ جریان خون در پوست کاهش یافته و آستانه تحمل درد افزایش می‌یابد. با عادی شدن اوضاع، این فرایند روندی وارونه پیدا می‌کند. پس از رفع مشکل شما دوباره به آرامش می‌رسید؛ به تدریج آدرنالین را دفع و تعادل هورمونی و متابولیک خود را بازیابی می‌کنید.
امروزه کمتر پیش می‌آید که دچار موقعیتی شویم که مانند آنچه پیشتر گفتیم نیازمند پاسخی قدرتمند و شدید به استرس باشد. در مقابل زندگی به گونه‌ای است که انگار همیشه در وضعیتی با درجه‌ی پایین اضطرار هستیم که پایانی ندارد. با این وجود بسیاری از ما کاری برای دفع هورمون‌های استرس نمی‌کنیم یا زمانی را به حل مشکلات‌مان اختصاص نمی‌دهیم، تلاشی برای آرام کردن خودمان و تعیین اولویت‌هایمان نمی‌کنیم. اما باید بدانید این استرس شدید و همیشگی آسیب فراوانی به ما می‌زند و استرس مزمن از کیفیت زندگی می‌کاهد.
استرس ذهن‌تان را به‌هم می‌ریزد
شاید به نظرتان کار کردن تحت فشار به صورت مداوم، اشکالی نداشته باشد؛ اما به عقیده‌ی پژوهشگران مرکز پزشکی دانشگاه مریلند، استرس مزمن بر توانایی تمرکز و عملکرد مفید شما تأثیر می‌گذارد و احتمال اینکه دچار تصادف یا حادثه شوید، افزایش می‌یابد. استرس مزمن آثار شدیدی بر حافظه و توانایی یادگیری به جا می‌گذارد. در واقع استرس سلول‌های مغز را نابود می‌کند. بنا بر گزارشات مرکز پزشکی دانشگاه مریلند، هیپوکام یا مرکز حافظه مغز در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) تا ۸ درصد کوچک‌تر می‌شود.
در فرایند پاسخ به استرس، هورمون استرسِ کورتیزول، گلوکوز را به ماهیچه‌ها هدایت می‌کند و باعث می‌شود سوخت کمی برای مغز باقی بماند. همچنین کورتیزول با اختلال در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی فعالیت سلول‌های ارتباطی مغز را دچار وقفه می‌کند. بدتر اینکه هیپوکام وظیفه‌ی توقف ترشح کورتیزول را به عهده دارد و وقتی به دلیل استرس مزمن دچار آسیب بشود، به خوبی از عهده‌ی این کار بر نمی‌آید و چرخه‌ی آسیب شدیدتر می‌شود.
استرس بیش از هر چیز، توانایی یادگیری را در کودکان تحت تأثیر قرار می‌دهد. یادگیری بر پایه دسترسی به حافظه ممکن می‌شود. استرس توانایی دسترسی به حافظه را تحت تأثیر قرار می‌دهند و مانع خلق حافظه جدید می‌شود.
استرس احتمال بیماری‌های قلبی و سکته را افزایش می‌دهد
هنوز ارتباط مستقیم میان استرس مزمن و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و بروز سکته اثبات نشده است اما استرس مزمن بر عوامل مؤثر بر این مشکلات تأثیر می‌گذارد. استرس باعث افزایش ضربان و کارکرد قلب می‌شود، رگ‌های قلب را تنگ می‌کند و ضرب‌آهنگ آن را تحث تأثیر قرار می‌دهد. استرس غلظت خون را افزایش می‌دهد که در هنگام خونریزی عامل مثبتی به شمار می‌رود. استرس فشار خون را افزایش می‌دهد و لایه درونی رگ‌ها را تخریب می‌کند؛ زیرا استرس مزمن التهاب ایجاد می‌کند. علاوه بر افزایش فشار خون که برای سکته عامل ریسک به شمار می‌رود، سطوح مختلف استرس باعث سختی سرخ‌رگ‌ها (تصلب شرایین) می‌شود که عامل مؤثر دیگری در افزایش احتمال سکته است.
استرس سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند
وقتی بدن فکر می‌کند باید آماده رویارویی با خطری آنی باشد، مبارزه با عفونت‌ها و میکروب‌ها در اولویت قرار نمی‌گیرد. استرس سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مبارزه با بیماری‌ها را دشوارتر می‌کند. افراد مضطرب و افرادی که زیاد در موقعیت‌های استرس‌زا قرار می‌گیرند، بیشتر دچار عفونت می‌شوند و در هنگام ابتلا به سرماخوردگی یا آنفلانزا دچار عوارض شدیدتری می‌شوند. استرس همچنین باعث فعالیت‌های تخریبی سیستم ایمنی می‌شود. همان‌طور که گفتیم استرس التهاب ایجاد می‌کند، سیستم ایمنی در پاسخ به این مشکل ترکیباتی به نام سیتوکین ارسال می‌کند. این ترکیبات در حین مبارزه برای از بین بردن عوامل مخرب، به سلول‌های سالم نیز آسیب می‌رسانند. التهاب بر ایجاد و تشدید بیماری‌های مختلفی از جمله بیماری و مشکلات قلبی، آسم، دیابت و سرطان تأثیرگذار است.
به گفته انجمن روان‌شناسی آمریکا، استرس درمان و بهبودی را پس از حمله قلبی دشوار می‌کند؛ در مقابل آموزش‌های مدیریت استرس به روند بهبود کمک می‌کند. بر مبنای نظر مؤسسه فرانکلین، استرس سد خونی مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این سد از مغز در برابر هر ماده‌ای که وارد بدن می‌شود و قابلیت اثرگذاری بر مغز را دارد. مانند دارو، سم و ویروس‌ها محافظت می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند نفوذپذیری سد خونی مغز در سربازان جنگی بیشتر است.
استرس مزمن باعث پیری می‌شود
همان‌طور که گفتیم استرس بسیاری از فرایندهای فیزیولوژیک را که ضروری به نظر نمی‌رسند، متوقف می‌کند. فکر کنید که کاهش جریان خون در پوست چه آثاری به جا می‌گذارد. بدتر از آن اثر استرس مزمن در پیر شدن مغز است! با افزایش سن، سلول‌های مغز از بین می‌روند و سموم، رژیم غذایی نامناسب، ورزش نکردن و اجتناب از روابط اجتماعی هم این مشکل را تشدید می‌کنند. استرس با مختل کردن سد خونی مغز باعث می‌شود سموم وارد مغز شوند، همزمان کورتیزول، هیپوکم را تخریب می‌کند و در نتیجه یادگیری و به‌یادآوری به شدت دچار اختلال می‌شود.
کاهش عملکرد سد خونی مغز، عارضه‌ای است که در مبتلایان به آلزایمر دیده می‌شود. پژوهشی روی افراد سالمند نشان داده است در افراد با سطح بالای کورتیزول اندازه هیپوکم تا ۱۴ درصد کوچک‌تر است و توانایی این افراد در یادگیری و خلق حافظه جدید کمتر بوده است. پژوهش دیگری نشان داده است اندازه هیپوکم با سرعت پیشرفت آلزایمر رابطه دارد.
انجمن روان‌پزشکی آمریکا بر مبنای پژوهشی با موضوع سن فیزیولوژیک در مقابل سن تقویمی اعلام کرده است زنانی که سرپرستی کودکی بیمار یا ناتوان را برای طولانی‌مدت به عهده داشته داشته‌اند، حدود ۱۰ سال پیرتر از سن تقویمی‌شان به نظر می‌رسند؛ زیرا استرس مزمن بر توانایی بازسازی سلول‌های خونی اثر می‌گذارد. استرس همچنین بر ایجاد بیماری‌هایی مانند آرتریت (التهاب مفاصل)، پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی و عروقی که در سالمندان رایج است، تأثیر می‌گذارد.
استرس باعث اضافه وزن و مشکلات گوارشی می‌شود
استرس مزمن باعث مشکلات متعدد گوارشی می‌شود؛ زیرا در طول پاسخ به استرس از شدت فعالیت‌های گوارشی هم کاسته می‌شود. نفخ، دردهای شکمی، یبوست، اسهال، تُرش کردن و سندرم روده تحریک‌پذیر از نشانه‌های رایج استرس مزمن هستند. استرس همچنین زخم معده و ورم روده را تشدید می‌کند.
کورتیزول موجب انباشت چربی خطرناک شکمی و افزایش میل به چربی، نمک و شکر می‌شود. خوردن کربوهیدارت‌های ناسالم باعث تسکین رفتارها و کاهش عدم تعادل هورمونی ناشی از پاسخ به استرس می‌شود؛ اما اگر این رفتار تبدیل به عادت شود، ممکن است منجر به مشکلاتی مانند دیابت و بیماری‌های قلبی شود.
استرس شدید بر روحیات و رابطه‌هایتان تأثیر می‌گذارد
استرس همیشگی با تأثیر بر الگوی خواب، باعث خستگی و کج‌خلقی می‌شود و از قدرت تمرکز و واکنش‌هایتان می‌کاهد. ممکن است در این شرایط قادر به آرام کردن خودتان و کار کردن نباشید. افسردگی یکی از مشکلات رایجی است که در نتیجه استرس مزمن ایجاد می‌شود. همه اینها بر کیفیت زندگی و رابطه‌هایتان با دیگران تأثیر می‌گذارد. استرس مزمن باعث می‌شود احساس کنید کنترلی بر زندگی‌تان ندارید. خوب است بدانید که افراد کمال‌گرا (به دلیل استرس زیاد) بیشتر دچار اختلال در ترشح سروتونین می‌شوند. (سروتونین هورمونی است که پیام «احساس خشنودی» را به مغز منتقل می‌کند.)
استرس درد را افزایش می‌دهد
رابطه‌ی بین شدت دردهایی مانند سردرد، درد مفاصل و دردهای عضلانی با استرس شدید اثبات شده است. به نظر می‌رسد که استرس، درد ناشی از التهاب مفاصل و نیز کمردرد را تشدید می‌کند. استرسِ کاری در تشدید کمردرد و بروز سردردهای تنشی تأثیر دارد.
استرس فعالیت جنسی و باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد
استرس شدید بر میل جنسی زنان و توانایی جنسی مردان تأثیر می‌گذارد. همچنین باعث تشدید سندرم پیش از قاعدگی می‌شود و بر توانایی باروری زنان اثرگذار است. استرس در طول دوران بارداری احتمال زایمان زودرس و سقط جنین را افزایش می‌دهد و موجب تشدید تغییرات هورمونی ناشی از یائسگی می‌شود.
استرس شدید بر پوست، مو و دندان‌ها اثر می‌گذارد
تغییرات هورمونی ناشی از استرس و کاهش جریان خون در پوست، اثرات منفی بر پوست، مو و دندان‌ها دارد. اگزما یکی از مشکلات رایج ناشی از استرس است. استرس همچنین در بروز آکنه، کهیر، صدفک، ریزش مو و بیماری‌های لثه مؤثر است.
استرس مقدمات اعتیاد را فراهم می‌کند
افراد بسیاری برای رهایی از احساسات ناخوشایند ناشی از استرس مزمن، دست به کارهای ویرانگری می‌زنند که به طور موقتی سطح هورمون‌های دوپامین و سروتونین را افزایش می‌دهد. مصرف الکل، تنباکو و غیره، روش‌های رایجی هستند که افراد برای درمان خودسر استرس به‌کار می‌گیرند. استرس شدید همچنین ممکن است منجر به اعتیاد به خوردن، قمار کردن، تماشای تلویزیون و بازی‌های ویدئویی شود. این رفتارها در درازمدت باعث شدت گرفتن مشکل می‌شود و آثار نامطلوب جسمی و روانی به همراه دارد.
استرس را به حال خودش رها نکنید
اینکه دندان روی جگر می‌گذارید و این وضعیت را تحمل می‌کنید به این معنا نیست که نمی‌توانید یک زندگی بدون استرس داشته باشید. پژوهش‌های گوناگون نشان داده‌اند که مدیریت استرس و روش‌های تمدد اعصاب به کنار آمدن مؤثرتر با رویدادهای استرس‌زا، عملکرد بهتر در طول آن و بازیابی و بهبودِ پس از آن کمک می‌کنند. از میان عوارض استرس، احساس نداشتن کنترل روی زندگی بیشترین تأثیر منفی را دارد.
رابطه استرس و حمله قلبی در مردانی که باور دارند کنترلی بر شغل‌شان ندارند، ثابت شده است. این عارضه همچنین نقش مهمی در بروز سندرم حاد عروق کرونر دارد که یکی از نشانه‌های مهم حمله قلبی است. گزارش‌های مرکز پزشکی دانشگاه مریلند بیانگر این است که سندرم حاد عروق کرونر در مردان پس از کار و پس از یک رویداد استرس‌زا بروز پیدا می‌کند. این نشان می‌دهد افکار و احساسات نقش مهمی در بروز این سندرم دارند. بنابراین مهم نیست که در پیرامون‌تان چه می‌گذرد، شما باید بتوانید کنترل افکار و احساسات‌تان را در دست بگیرید.
زندگی‌تان را در نظر بگیرید و موقعیت‌هایی را که باعث استرس می‌شوند شناسایی کنید. حالات و روحیات‌تان را در نظر بگیرید و افکار و باورهایی را که منجر به شکل‌گیری آنها می‌شوند، شناسایی کنید. به فعالیت‌های خوشایند بپردازید، ورزش کنید، در اجتماع باشید و با دیگران ارتباط برقرار کنید. اگر در کنترل وزن‌تان به دلیل استرس مزمن مشکل دارید روش‌های کاهش‌دهنده کورتیزول مانند مصرف گیاهان اداپتوژن (adaptogen) را به‌کار بگیرید.
نمی‌توان همه استرس زندگی را حذف کرد؛ زیرا زندگی قابل پیش‌بینی نیست! به علاوه برخی از استرس‌ها برای ما سودمند هستند. یک معمای ذهنی چالش‌برانگیز برای تقویت سیستم ایمنی مفید است، در حالی‌که تماشای فیلم‌های پرخشونت باعث ضعیف شدن آن می‌شود. فعالیت‌های ذهنی همچنین به رشد سلول‌های مغز کمک می‌کند. بنابراین به جای تلاش برای حذف استرس (که ممکن نیست) سعی کنید به روشی مؤثر با استرس کنار بیایید.
ارسال دیدگاه