متهم شماره یک در تداوم آلودگی هوا!

از بین منابع متحرک هم سهم خودروهای سواری و موتورســـیکلت‌ها در تولید آلاینده‌های گازی ۵۹.۲ درصد و در تولید ذرات معلق، ۲۴ درصد است. این آمارها به درستی سبب شده تا اغلب مردم بپندارند در شرایط پاندمی کووید۱۹ که مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز تفریحی، هنری، فرهنگی، همایش‌ها، هتل‌ها و اغلب سفرهای گردشگری و پرواز هواپیماها تعطیل شده و بخش قابل توجهی از کارمندان دولت و مؤسسات خصوصی، دورکاری می‌کنند؛ دیگر نباید نگران آلودگی هوا باشیم.

اما متأسفانه نه‌تنها چنین نشده، بلکه مطابق گزارش اخیر شهردار تهران در سال ۹۹ تا دهم دی‌ماه تعداد روزهای پاک فقط ۱۵ روز بوده است؛ یعنی ۱۰ روز کمتر از پارسال و ۱۳ روز کمتر از سال ۱۳۹۷. تأمل‌برانگیزتر آنکه تعداد روزهای ناسالم و خطرناک تا ۱۴ دی‌ماه ۱۳۹۹ به ۸۵ روز رسیده، درحالی که سال گذشته این رقم، ۶۱ روز و دو سال پیش، فقط ۵۹ روز بوده است! چگونه چنین اتفاقی رقم خورده است؟ به نظر می‌رسد ۳ مؤلفه مهم در این شرایط مؤثر بوده‌اند: نخست آنکه مصرف مازوت در مراکز صنعتی و نیروگاهی بشدت افزایش یافته است که سبب شده میزان ترکیبات گوگردی و ذرات معلق بسیار خطرناک کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون در هوای تهران، اراک، کرج، اصفهان، مشهد، قم، قزوین و دیگر شهرهای بزرگ کشور افزایش یابد. دوم آنکه به دلیل ناتوانی ناوگان حمل و نقل عمومی، فاصله‌گذاری فیزیکی در متروها و اتوبوس‌های واحد عملاً اجرا نمی‌شود و بسیاری از شهروندان ترجیح دادند علی‌رغم میل باطنی برای مصون‌ماندن از خطر ابتلا به کرونا از خودروهای شخصی خود استفاده کنند؛ عاملی که سبب شد در سال جاری همچنان با معضلی به نام ترافیک و هدررفت وقت شهروندان روبه‌رو باشیم. دست آخر آنکه به نظر می‌رسد به دلیل تحریم‌ها، کیفیت تولید گازوئیل و بنزین کاهش یافته - موضوعی که دست‌کم در مورد گازوئیل مورد تأیید سازمان حفاظت محیط‌ زیست هم هست - که سبب‌ افزایش بار آلایندگی را فراهم کرده است.

چه باید کرد؟
در کوتاه‌مدت دولت بهتر است گاز مورد نیاز نیروگاه‌ها و مراکز صنعتی را فراهم کرده و اجازه مصرف مازوت، بویژه در شرایط وارونگی هوا- اینورژن- را ندهد و شهرهایی را که شاخص آلودگی آنها از ۱۵۰ می‌گذرد تعطیل اعلام کند. در میان‌مدت باید به تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی، افزایش خطوط مترو و تعداد واگن‌ها، نوسازی اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها و اضافه‌کردن ون‌ها اقدام کرده و در تغییر مبلمان شهری از خودرومحوری به بوم‌محوری- اکومحوری- شتاب بخشد. خوشبختانه سازمان شهرداری‌ها در وزارت کشور بخشنامه خوبی در اوایل امسال خطاب به همه شهرداری‌های سراسر کشور صادر کرد مبنی برآنکه مسیرهای ویژه کرونایی را برای تردد دوچرخه‌سواران در دستور کار قرار دهند، اما فقط معدودی از شهرداران در تهران، یزد، شیراز، مشهد، قزوین و اصفهان این بخشنامه را عملاً جدی گرفتند. و سرانجام در درازمدت باید به سمت تغییر ماهیت استحصال انرژی و برق مطابق مفاد برنامه‌های پنج‌ساله حرکت کرد و به جای نیروگاه‌های حرارتی و برق‌آبی از انرژی خورشیدی، بادی و زمین‌گرمایی برق تولید کنیم. یادمان باشد: رسانه ملی کشور هم با تولید و پخش کلیپ‌های جذاب و کوتاه می‌تواند به شهروندان آگاهی دهد که با کاهش دمای منازل و استفاده از تن‌پوش‌های گرم‌تر، کاهش تولید زباله و تفکیک زباله در مبدأ- فرآیند سوزاندن و دفن زباله در کلان‌شهرها خود در شمار مؤلفه‌های افزایش‌دهنده آلایندگی هواست - استفاده از دوچرخه در شرایطی که شاخص آلودگی کمتر از ۱۵۰ است و نیز توقف عملیات ساختمانی و بخصوص تخریب خانه‌های کلنگی و گودبرداری در کاهش بار آلایندگی شهر خود، مؤثرتر و مسئولیت‌پذیرتر رفتار کنند.

*رئیس کمیته محیط‌ زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو

منبع: ایران