زلزله دماوند و گسل مشا

زلزله دقیقاً روی گسل مشا رخ داد، از نیمه شب جمعه ۱۹ اردیبهشت ۹۹ و رخداد زلزله با بزرگای ۵.۰ تا بامداد شنبه ۲۹/۹/۹۹ تعداد ۷۴ زلزله با بزرگای بیش از ۲.۵ روی همین قطعه از گسل مشا ثبت شده است. نگارنده در سال ۱۳۷۴ در پژوهشگاه زلزله اولین پروژه پژوهشی‌اش را روی همین قطعه از گسل مشا انجام داد. در آن بررسی که با انجام ۱۲ پروفیل عرضی و برداشت نقشه‌برداری همراه شد، به میزان متوسط لغزش گسل به میزان ۴میلیمتر در سال در راستای قائم رسیدیم. در عهد حاضر (حدوداً ۱۰ هزار سال گذشته) سمت شمال دره (ناحیه گردنه امامزاده هاشم) نسبت به سوی جنوبی آن (پیست اسکی آبعلی و محدوده شهر دماوند) به میزان حدود ۴ میلیمتر در سال به صورت قائم و به بالا حرکت می‌کند. البته در طی حدود ۱۱۰۰ سال گذشته گسیختگی مهمی روی این بخش به صورت قائم رخ نداده است. بعداً شهریار سلیمانی نشان داد که در طی دوره عهد حاضر ۹ رخداد زمین‌لرزه شدید یا بزرگتر روی قطعه گسل مشا شرقی رخ داده است (حدوداً هر ۱۱۰۰ سال یک رویداد).

زلزله ۱۶۶۵م در زمان صفویه موجب زمین‌لغزش بزرگتری در شرق مشا شده و در ارتفاع ۳۰۰۰متری یکی از مرتفع‌ترین دریاچه‌های ایران را ایجاد کرده است؛ دریاچه تار. گسل مشا سه قطعه مهم و حدود ۱۸۰ کیلومتر طول دارد، قطعه غربی که از شمال آبیک تا حدود شهرستانک در استان البرز ادامه دارد، قطعه مرکزی که از شهرستانک تا روستای کلان لواسان ادامه یافته و قطعه شرقی که از کلان تا جنوب غرب فیروزکوه امتداد دارد. قطعه فعال گسل مشا در ۵۰ ساله اخیر همین قطعه‌ای است که زلزله‌های شش ماهه گذشته روی آن رخ داده است و توان لرزه‌زایی زلزله‌ای با بزرگای ۷.۰ را نیز دارد. دو قطعه دیگر (غربی و مرکزی) طویل‌ترند و به ترتیب توان لرزه‌زایی زلزله‌هایی با بزرگای ۷.۵ و ۷.۰ را نیز دارند. رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران، اعلام کرد که روی گسل مشا احتمال یک زمین‌لرزه شدید بیشتر شده است. نگارنده بعد از زلزله ۱۹ اردیبهشت بررسی‌ای آماری با مدل‌سازی احتمالات رخداد زلزله‌ای اصلی با بزرگای ۷.۰ روی قطعات مختلف گسل مشا، با و بدون رخداد‌های زمین‌لرزه‌های ۱۹ اردیبهشت ۹۹ به بعد، انجام داد و نتیجه گرفت که احتمال رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بیش از ۷ روی قطعه‌های گسل مشا بعد از زلزله‌های اخیر بیشتر شده ولی به دلیل کمبود داده‌ها تعیین وضع دقیق نبود‌های لرزه‌ای مهم روی قطعات گسل مشا فعلاً ممکن نیست. قطعه شرقی گسل مشا نبود لرزه‌ای ۱۱۰۰ ساله را نشان می‌دهد، روی قطعه مرکزی گسل مشا که از فاصله ۱۴ کیلومتری شمال تهران عبور می‌کند، با وجود شواهد فعالیت زمین‌ساختی جوان، همچنان در سکوت است (ولی می‌تواند موجب زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۷.۵بشود) و قطعه غربی گسل مشا احتمال یک سکوت‌لرزه‌ای ۱۲۰۰ را نشان می‌دهد. بررسی‌های تفصیلی و همه‌جانبه روی قطعات این مهمترین گسل جنوب البرز مرکزی فوریت داشته و باید امکان آن فراهم شود.

*استاد پژوهشگاه زلزله و عضو وابسته و رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم

منبع: ایران