تحولی بنیادی در راه است

براساس نگاه هایدگر، تکنولوژی پدیده‌ای است که در طول تاریخ شکل می‌گیرد اما در برخی زمان‌ها به نقطه‌ای می‌رسد که تاریخ را شکل می‌دهد. بدین‌ترتیب، این تکنولوژی است که تعیین‌کننده نحوه زندگی بشر، روابط اقتصادی- اجتماعی و حتی سیاسی و نظامی در درون کشورها و سطح بین‌المللی است.
اما مهمتر آن است که پس از دوره‌گذار و ظهور هژمون برتر جدید، چیدمان کشورها در سطح بین‌المللی به‌طور از پیش تعیین نشده‌ای متناسب با قرابت اقتصادی و تکنولوژیک با هژمون جدید بازتنظیم می‌شده‌است. کره جنوبی پس از جنگ جهانی دوم و به‌دلیل قرابت با امریکا، تبدیل به قدرت تکنولوژیک شده است. برخی کشورها مانند آلمان و ژاپن نیز در رقابت نه‌چندان برابر با هژمون اصلی مانند امریکا رشد یافتند.

اینک (و به تعبیری از سال ۲۰۱۴) جهان در حال تجربه یک تحول بنیادی جدید در حوزه علوم و فنون است که از آن به انقلاب صنعتی چهارم، مبتنی بر تکنولوژی دیجیتال، یاد می‌شود (انقلاب اول حاصل موتوربخار، دوم حاصل اتوماسیون مکانیکی، سوم حاصل دانش الکترونیک و چهارم حاصل هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و بلاکچین بوده‌است). به نظر می‌رسد که مکانیسم اثرگذاری این تحول بر روابط درون و برون کشوری، متفاوت از تحولات بنیادی گذشته است. به این ترتیب که تکنولوژی ماهیتاً از حالت بسته و متمرکز در شرکت‌ها و کشورهای خاص خارج شده و وارد دوره «تکنولوژی باز» شده است. به همین ترتیب، اقتصاد و حوزه‌های دیگر نیز از تمرکز کلاسیک فاصله گرفته و شکل غیر متمرکز و منتشر شده در سطح جهان خواهند داشت. این بار از تقسیم‌بندی کلاسیک هژمون اصلی، اقمار و رقبای دوگانه خبری نخواهد بود. قدرت کشورها را نه فقط قرابت اقتصادی، سیاسی و نظامی با هژمون اصلی بلکه سهم آنها از علوم‌وفنون غیرمتمرکز، تعیین می‌کند.

رابطه جامعه و دولت در درون کشورها نیز دچار تحول اساسی خواهد شد. یک نمونه محدود آن تنش‌های بدون هدایت متمرکز اکتبر۲۰۱۹ در برخی کشورهای جهان مانند جریانات اعتراضی پس از افزایش قیمت بنزین در ایران، افزایش قیمت بلیت سیستم حمل‌و نقل در شیلی، قیمت تماس از طریق واتس‌اپ در لبنان و قانون ارجاع مجرمین به سرزمین اصلی (چین) در هنگ‌کنگ است. این حوادث در واقع مصادیق ابتدایی شکل‌گیری نحوه جدیدی از تعامل جامعه با دولت بود که در آن ارتقای جایگاه مردم در گفت‌وگو با دولت‌ها شکل می‌گیرد. دیگر نمی‌توان به سبک قبل و از موضع قدرت متمرکز با جامعه رفتار کرد.
مردم، دیگر به سبک پس از انقلاب صنعتی اول و دوم «نیروی کار» و «منابع انسانی» و به زبان سیاسی، «رعیت» یا «شهروند» صرف نخواهندبود. بلکه در پی انقلاب صنعتی چهارم، «شریک» شرکت‌ها و حکومت‌ها هستند. این‌ها دیگر مانند دوره انقلاب صنعتی سوم، «مغزافزار» نیستند، «خودِ مغزند» و خود اقتصادند برای شرکت‌ها و کشورها.

بدین ترتیب، تصمیم استراتژیک کشورها در این دوره‌گذار آن است که خود را در کجای علم‌وفن و اقتصاد دنیا بنشانند. ۵ نوع مواجهه از سوی کشورها قابل پیش‌بینی است: ۱. پاک کردن مسأله ۲. مقابله کردن ۳. به تأخیر انداختن ۴. قرار گرفتن بر سر راه جریان و ۵. سوار شدن بر جریان و تبدیل شدن به پیشران. رفتار کشورهایی مانند ایران را می‌توان تلفیقی از نوع اول تا سوم با تأکید بر نوع سوم دانست. کشورهای این گروه نهایتاً به برخی صور دانش‌وفن جدید تن می‌دهند، اما از طریق واسطه گری کشورهای دیگر.
راهکار بنیادی آن است که به «خودِمغز»ها رجوع کنیم، در سر راه یا سوار بر جریان جدید دانش‌و فن و شریک در ساختار جدید هژمونیک در سطح بین‌المللی شویم. باقی جَرّها و جریانات شوخی است.

*معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی

منبع: ایران