گفتوگو با مسئولان و کارشناسان درباره زلزله‌های دو سال پیش و پنجشنبه شب تهران
غافلگیر نشدیم اما درسی هم از زلزله‌های گذشته نیاموختیم!
تهران (پانا) - از زلزله ملارد تا همین زلزله پنجشنبه شب تهران، دو سال فاصله کافی بود تا دوباره وحشت و ترس از زلزله وعده داده شده تهران، صدها هزار نفر را نیمه شب به خیابان‌ها و پمپ بنزین‌ها بکشاند.
به‌گزارش ایران، فاصله و گسل اما متفاوت بود، حالا ترس گسل قدرتمند مشا (شمال شرق) هم به نگرانی‌هایمان اضافه شده، اگرچه خیلی‌هایمان در این دو سال آموختیم به‌جای هجوم بردن به خودروها و سرگردانی زیر ساختمان‌های بلند، باید در یک جای امن در خانه پناه بگیریم و این را هم از یاد نبریم که خطرناک‌ترین مکان اتفاقاً پمپ بنزین است! اما تعدادی بازهم غافلگیر شدند و تلاش برای فرار بازهم خسارت و تلفات آفرید. مسئولان اما در این غافلگیری سهمی نداشتند، بموقع دست‌به‌کار شدند، درهای سوله‌ها و پارک‌ها را گشودند و در همان زمان پشت تریبون رسانه‌ها لحظه‌به‌لحظه گزارش کار دادند. این شاید کم‌ترین درسی بود که از «ملارد» آموختند! کارشناسان البته همچنان هشدار می‌دهند که خطر جدی است، زیرساخت‌ها فقط تا ٦ ریشتر پاسخ می‌دهد و اگر «مشا» بخواهد همچون ١٩٠ سال پیش قدرت نمایی کند، ضربه فنی خواهیم شد. این همان درسی است که هنوز از هیچ زلزله‌ای نیاموخته‌ایم. مقاومت سیستم‌های فنی، زیر ساختی و تأسیساتی پایتخت تا ٦ ریشتر دوام می‌آورد و باید دعا کنیم زلزله دماوند، فرصت جبران این عقب ماندگی لااقل تا چند سال آینده به ما بدهد. مسئولان و کارشناسان مدیریت بحران در گفتوگو با «ایران» به این سؤال که تا چه حد از زلزله‌های گذشته درس گرفته‌ایم و چه باید بکنیم، پاسخ داده‌اند که در زیر می‌خوانید؛
آمادگی‌مان را افزایش داده‌ایم
اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در پاسخ به این سؤال که نسبت به زلزله دو سال پیش ملارد در تهران تا چه میزان آمادگی‌ها بالا رفته است، می‌گوید: «سؤال سختی است، من تصور می‌کنم رفتار مردم نسبت به گذشته مناسب‌تر بود، در زلزله ملارد همه مردم به‌جای پناه گرفتن با خودرو به خیابان‌ها و پمپ بنزین‌ها هجوم آوردند، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد با وجود احساس بیشتر زلزله، مردم معقولانه‌تر رفتار کردند و پمپ بنزین‌ها خلوت‌تر بود، البته نه در همه نقاط! به‌گفته او، اساس کار در تهران بر پیشگیری است و مسأله ساخت و سازهای ایمن بسیار مهم است: «خوشبختانه سختگیری‌ها برای جلوگیری از ساخت و ساز در مسیر گسل‌ها مورد تأکید شورای عالی شهرسازی قرار دارد و در این دو سال شدت نظارت‌ها افزایش یافته است. اگرچه کیفیت ساختمان‌ها دارای اشکال است، اما سازه‌ها آهنی و بتنی است و استحکام بیشتری دارد. در این دو سال آموزش‌ها نیز بیشتر شده است.»
یکی از اقدامات مهم طی این دو سال معین قرار دادن همه استان‌های کشور برای استان تهران و بالعکس است. نجار می‌گوید: «این حرکت از دو سال قبل آغاز شده و یکی از درسهای ما از حادثه ملارد است، اگر در تهران زلزله‌ای با شدت حدوداً ٧ ریشتر بیاید ٢ میلیون نفر مستقیم و ٨ میلیون نفر ساکن غیر مستقیم تحت تأثیر قرار می‌گیرند، لذا ما در هر منطقه یک استان معین تعیین کرده‌ایم و ٥ استان هم پیشرو هستند که دستورالعمل ویژه‌ای برای آن تدوین و ابلاغ شده و در حال انجام است و به‌روز می‌شود، این یک کار اساسی است.»
تهیه امکانات لازم در سوله‌های بحران
نجار با بیان اینکه سوله‌های بحران چند منظوره است و برای اسکان پیش‌بینی نشده و برای نگهداری ابزار‌آلات و مدیریت اوضاع است، می‌گوید: «امکانات لازم را تأمین کرده‌ایم و هر لحظه که نیاز باشد قابل استفاده است. سوله‌های هلال‌احمر هم عمدتاً تجهیز است و نگرانی در این زمینه وجود ندارد.»
او ادامه می‌دهد: «در تهران گسل‌های متعددی وجود دارد، فعال شدن گسل مشا هم مسجل است، اما درسی که باید بگیریم در حوزه ساخت‌وساز است و حتماً باید پروتکل‌ها اجرا شود و آیین‌نامه‌های ایمنی با ویرایش‌های جدید رعایت شود.»
از زلزله ملارد درس نگرفتیم
در این دو سال از زلزله ملارد تا زلزله دماوند چه درس‌هایی گرفته‌ایم؟ رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران به این سؤال پاسخ منفی می‌دهد: «در مجموع درس زیادی نگرفته‌ایم، البته آگاهی‌هایی ایجاد شده اما اقدام ویژه‌ای صورت نگرفته است، در حالی‌که زلزله ملارد با فاصله بیشتر و گسل ضعیف‌تری بود، اما زلزله مشا بسیار قوی است و احتمال زلزله‌های قدرتمند وجود دارد که عمق فاجعه را بیشتر می‌کند و همچنان این نگرانی وجود دارد، این تصور و فرهنگ غلطی است که باید از خانه بیرون بیاییم، چون مسیرها قفل می‌شود و امکان امدادرسانی از بین می‌رود.»
رضا کرمی محمدی ادامه می‌دهد: «با این حال نسبت به گذشته از آمادگی بیشتری برخوردار بودیم و غافلگیر نشدیم، به محض وقوع زلزله با سازمان‌های مربوطه تشکیل جلسه دادیم و پایگاه‌های امداد در حالت آماده‌باش کامل قرار گرفتند که این آمادگی فعلاً ادامه دارد.»
او می‌گوید: «براساس قانون مدیریت بحران قدیم، شورای هماهنگی مدیریت بحران موظف به برگزاری جلسه هر سه ماه بود که تقریباً این جلسات در زمان مشخص با حضور سازمان‌های مختلف برگزار می‌شد و به‌همین علت هم ما از آمادگی بالاتری نسبت به زلزله ملارد برخوردار بودیم، اما پس‌از تصویب قانون جدید از شورای هماهنگی نامی برده نشد و در این مدت تنها یک جلسه در پاییز داشتیم و هیچ جایگزینی نداشته‌ایم، با این توصیف آیا تهران می‌تواند از پس زلزله جدید بربیاید؟ «این شدت زلزله خیلی وابسته است، ما در زلزله زیر ٦ ریشتر آمادگی داریم، اما بالای ٦ ریشتر ظرفیت پاسخگویی ما بسیار کم است، البته تمام نقاط ضعف در حوزه آب، برق، سوخت، فاضلاب و بیمارستان‌ها شناسایی شده، اما برای پیشگیری و آمادگی نیاز به بودجه کلان داریم که تحریم‌ها اجازه نمی‌دهد.»
کرمی محمدی با اشاره به آمادگی صددرصدی در سوله‌های بحران می‌گوید: «سوله محل امدادرسانی است، نه اسکان، ما هم‌اکنون در شش نقطه بزرگ پایتخت محل اسکان اضطراری تعیین کرده‌ایم که درحال تکمیل است، اگرچه در نهایت برای زلزله ۱/۶ جواب می‌دهد و باید دعا کنیم شدت زلزله بالا نباشد.»
در پارک بخوابید نه در سوله
شهردار تهران هم از آماده‌باش شهرداری در پی وقوع زمین لرزه پایتخت خبر داده و می‌گوید: سوله‌های مدیریت بحران آماده است، اما به‌دلیل کرونا، مردم را تشویق به استفاده از آن نمی‌کنیم. پیروز حناچی با بیان اینکه پس‌از وقوع زمین لرزه ستاد بحران شهر تهران تشکیل شده و همه نیروها در حال آماده‌باش هستند، می‌گوید: البته در بوستان‌ها گشوده شده و آماده پذیرایی از همشهریانی است که مایلند شب را در فضای باز باشند.
تشکیل کمیته ویژه مقابله با زلزله در شورا
عضو شورای شهر تهران از پیشنهاد تشکیل کمیته ویژه مقابله با زلزله در شورای شهر خبر داده و می‌گوید: این کمیته می‌تواند شامل نمایندگانی از کمیسیون شهرسازی، اجتماعی و خدمات اجتماعی شورای شهر باشد که در حال تهیه نامه‌ای در این زمینه به محسن هاشمی رئیس شورا هستم.
وی گفت: ۱۲ میلیون نفر جمعیت در روز و ۱٠ میلیون جمعیت به‌طور متوسط در پایتخت وجود دارد که زلزله می‌تواند زندگی همه این افراد را در معرض خطر قرار دهد.
درسهای خوبی از زلزله دیشب گرفتیم
کریم همتی، رئیس جمعیت هلال‌احمر ایران، با اشاره به اینکه باید از زلزله‌های اخیر درس بگیریم می‌گوید: زلزله تهران جزء زلزله‌های ضعیف تا متوسط بود. با توجه به تجربیاتی که نسبت به دو سال قبل داشتیم، تیم‌های عملیاتی از قبل آماده بودند و تیم‌های ارزیاب هم بلافاصله وارد منطقه شدند. از نظر میزان آمادگی مردم و مسئولان، باید بگویم مسئولان و ستادهای بحران آمادگی دارند. به‌عنوان مثال جمعه گذشته در قزوین مانوری برای آمادگی ارزیابی نیروهای ما توسط امدادگران و داوطلبان برگزار شد و سبب شد که دیشب نیروها با آمادگی کامل وارد عمل شوند. وی در ادامه می‌گوید: بنا به دستور رئیس جمهوری، بازتعریف حضور تیم‌های عملیاتی در حال انجام است. در خصوص آموزش‌های مردم هم بر اساس قانون جدید مدیریت بحران، باید آموزش‌ها در این حوزه بیشتر شود. برای گروه‌های هدف نیز برنامه‌های آموزشی مختلف در صداوسیما و رسانه‌ها داریم. به‌عنوان مثال، در زلزله‌ای که در منطقه دماوند اتفاق افتاد، اولین نفری که متوجه حادثه می‌شود، باید بداند که با کجا تماس بگیرد. در مانورهای آینده همه موارد آموزش باید گنجانده شود تا درهنگام حادثه واقعی با آمادگی بالا حضور داشته
باشیم. رئیس جمهوری نیز تأکید ویژه دارد که در موارد آموزش همگانی، کل گروه‌های هدف باید مد نظر قرار بگیرند.
زلزله‌های تهران درسهای زیادی به اورژانس داد
مدیر امور بحران سازمان اورژانس کشور هم در پاسخ به اینکه با توجه به بحران کرونا، اورژانس بیمارستانی و پیش‌بیمارستانی چقدر نسبت به زلزله تهران آمادگی دارد؟ می‌گوید: از ابتدای شیوع کرونا مرکز EOC به‌گونه‌ای طراحی شده که بتوانیم مخاطرات احتمالی را همزمان بررسی کنیم، برای مثال در دو و نیم ماه گذشته مرکز EOC همزان با مدیریت کرونا مخاطرات مختلفی را از جمله سیل، حوادث ترافیکی و مسمومیت‌های الکلی و... رصد می‌کند این‌گونه نیست تمام ظرفیت‌های اورژانس برای کرونا باشد.
به‌گفته حمیدرضا خانکه، سازمان اورژانس کشور به‌دلیل داشتن نقشه سفر و سیستم نظارت دقیق اطلاعات به روز و پرخطر زلزله را از پایگاه زلزله شناسی دانشگاه تهران دریافت می‌کند برای همین هم‌اکنون کمتر از ۳۰ درصد تخت‌های بیمارستانی به‌منظور بستری بیماران کرونایی در نظر گرفته شده و باقی تخت‌ها آماده پذیرش مصدومان ناشی از زلزله هستند.
او در پاسخ به این سؤال که اورژانس کشور چقدر نسبت به زلزله‌های قبلی آماده‌تر وتجهیز شده است، عنوان می‌کند: ما حوادث را در چهار سطح تقسیم‌بندی کرده‌ایم سطح یک؛ که شرایط معمول را رصد می‌کنیم. سطح دو، یعنی وقتی حادثه‌ای در سطح استان رخ می‌دهد. سطح سه؛ یعنی وقتی حادثه‌ای بیش از یک استان و حداقل سه استان را درگیر می‌کند و سطح ملی؛ مثل ویروس کرونا که در سطح ملی همه‌گیر شده است. زلزله بامداد جمعه در تهران از نظر علم مدیریت بحران در سطح یک بوده و حادثه بزرگی نبود و تنها زنگ هشدار بود.
خانکه در ادامه به اقدامات و آمادگی اورژانس کشور در زلزله اخیر تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: هم‌اکنون نیروهای انسانی اورژانس اجازه مرخصی ندارند، همچنین آمبولانس‌ها را تجهیز کرده‌ایم و ظرفیت تخت‌های بیمارستانی را افزایش داده‌ایم، برای این منظور عمل‌های الکتیو و اورژانسی را حذف می‌کنیم و بیمارستان‌ها را برای پذیرش مصدومان احتمالی حادثه مشخص می‌کنیم. مدیر امور بحران سازمان اورژانس کشور همچنین در پاسخ به اینکه چقدر از زلزله‌های قبلی تهران درس گرفته‌اید و اورژانس تهران را برای تلفات زلزله گسترده تجهیز کرده‌اید؟ می‌گوید: به این منظور بر اساس تقسیم‌بندی برای هر منطقه تهران یک استان معین تعریف کرده‌ایم، این استان‌ها باید فوراً تجهیزات مناطق تهران را آماده کنند و منابع بیمارستانی‌شان نیز باید آماده‌باش باشند و منابع مناطق تهران را حمایت کنند برای مثال اگر منطقه ۲۲ تهران دچار مشکل شود استان معین آن منطقه وارد عمل می‌شود.
او در همین زمینه می‌افزاید: زلزله‌های قبلی تهران به ما یاد داد تهران بواسطه بافت شهری خاص و کوچه و معابر تنگی که دارد نیازمند امدادرسانی فوری است برای همین از حدود دو سال پیش موتورآمبولانس‌ها را وارد اورژانس تهران کردیم، تعداد زیادی موتورآمبولانس در شهر تهران مستقر شده‌اند که زمان پاسخگویی را به دو تا سه دقیقه کاهش دادند، در واقع در مناطقی که در دسترس نیست اگر زلزله‌ای اتفاق بیفتد موتورآمبولانس‌ها در کمتر از ۳ دقیقه در محل حاضر می‌شوند و در صورت نیاز مصدوم را به آمبولانس هدایت می‌کنند.
او می‌گوید: وقوع زلزله‌های متعدد در تهران موجب شده اورژانس تهران درس‌آموخته‌ها و ساختار مدیریتی‌اش را ارتقا دهد. برای مثال ما پرسنل‌مان را به روز آموزش داده‌ایم و اورژانس آماده‌تر از قبل است اما نقایص زیادی وجود دارد که بخشی به‌خاطر تحریم‌ها است.
مردمی که در برابر بحران‌ها آموزش ندیده‌اند!
مجید صفاری‌نیا
روانشناس اجتماعی
زلزله یک اتفاق طبیعی است و هر اتفاق طبیعی هم واکنش‌های هیجانی افراد را در بر دارد. این هیجانات ممکن است با ترس، استرس و اضطراب همراه باشد. از دیدگاه روان شناس‌ها واکنش هیجانی برخی افراد در برابر اتفاقات طبیعی همچون زمین‌لرزه‌‌ها امری طبیعی است. یکی از رایج‌ترین واکنش‌های افراد در هنگام وقوع زلزله ترس است. ترس از زلزله در این افراد را می‌توان به انواع مختلف ترس از مرگ، ترس از زنده ماندن در زیر آوار بودن تقسیم کرد. این افراد از لحظه وقوع زلزله وحشت دارند و حتی امکان دارد پس از این اتفاق هم احساس کنند که بار‌ها زمین زیر پای آنها می‌لرزد. این احساس‌ها طبیعی است موضوع مهم این است که مردم چه آموزش‌هایی برای مواجهه با این هیجانات دیده‌اند و همچنین مسئولان آموزش‌های صحیح و اصولی را از همان کودکی به افراد داده اند؟ ما در کشوری حادثه خیز زندگی می‌کنیم. به‌نظر نمی‌رسد که سطح آموزش‌هایی که برای مدیریت این حوادث در نظر گرفته‌ایم کافی باشد. شما در مفاهیم درسی مدارس و حتی مهدکودک‌ها مفاهیم خاصی در زمینه آموزش مدیریت هیجانات در هنگام وقوع حوادث طبیعی را نمی‌بینید.
حتی آگاه‌سازی عمومی هم در این زمینه انجام نمی‌شود پس نباید انتظار داشت که مردم در هنگام چنین حوادثی بر رفتار خود کنترلی داشته باشند. نکته مهم این است که مردم بسیار هوشیارانه در فضای‌مجازی لطیفه‌هایی را منتشر می‌کردند یک موضوع این بود که حافظان سلامت نشان دادند توانایی لازم برای مقابله با کرونا را دارند اما مهندسان ما چقدر به کارهایی که در زمینه ساخت و ساز انجام داده‌اند اعتماد دارند؟ مسئولان باید به‌دنبال اصلاح زیرساخت‌ها، نظارت بر ساخت سازه‌های جدید و استاندارد بودن آنها و مقاوم‌سازی بناهای قدیمی باشند. نه اینکه تنها با ارائه مطالبی پراکنده موجب اضطراب مردم شوند. ما در همه زمینه‌ها ضعیف عمل کردیم. مردم وقتی احساس ناامنی کنند هیجاناتی از خودشان نشان می‌دهند که این موضوع هم طبیعی است؛ از مردمی که در کودکی یاد نگرفته‌اند چگونه کنترل هیجانات داشته باشند نباید انتظار داشت که در زمان بلایای طبیعی آرامش داشته باشند.
درسهای زلزله تهران را جدی‌تر بگیریم
مازیار حسینی
استاد مهندسی سازه و زلزله
زمین لرزه پنجشنبه شب، منتسب به گسل مشا است. در تهران و اطراف آن، چند گسل بزرگ و شناخته شده داریم. گسل شمال تهران، مجموعه گسل‌های شمال و جنوب ری، گسل ایوانکی در بخش جنوب شرقی تهران که از گسل‌های فعال یاد شده است و گسل مشا که بلندترین گسل ایران است. این گسل بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی حدود ۴۰۰ کیلومتر است و از جنوب غربی شاهرود به آبیک می‌رسد. در همان گزارش آمده که گسل شمال تهران که حدود ۷۵ کیلومتر طول دارد، می‌تواند شاخه‌ای از مشا باشد. نکته جالب این است که زلزله معروف تهران که در سال ۱۸۳۰ میلادی رخ داد و معروف به زلزله دماوند، شمیرانات است، روی همین گسل واقع شده بود. بزرگی این زمین‌لرزه بر اساس شواهد و قرائن ۷.۱ ریشتر تخمین زده شده بود که در ۱۵۰ سال گذشته در تهران رخ داد. زلزله اخیر هم، روی همان گسل بود و ۵.۱ ریشتر در ساعت ۴۸ دقیقه بامداد رخ داد و در ساعت ۱۱:۳۰ یعنی ۷۸ دقیقه قبل از آن هم زلزله‌ای به بزرگی ۲.۹ ریشتر به‌صورت پیش‌لرزه اتفاق افتاد و تاکنون هم پس لرزه‌های زیادی را داشتیم.
سؤال اصلی این است که آیا زلزله دیگری در راه است یا خیر؟ از روی الگوهای پیش لرزه و پس‌لرزه‌ها، می‌توانیم پی ببریم که زمین لرزه اصلی اتفاق افتاده است، اما بر اساس تئوری‌های موجود و فرضیه‌هایی که وجود دارد، آزاد شدن انرژی روی یک گسل می‌تواند طول بیشتری داشته باشد و زلزله بزرگ‌تری را تولید کند. برخی تئوری‌ها می‌گویند که انرژی آزاد شده، امکان دارد قطعات مجاور را تحریک کند. اگر حتی این تئوری غلط باشد، عقل سلیم حکم می‌کند که آمادگی برای زلزله‌های بعدی را داشته باشیم. تجربه پنجشنبه شب به ما نشان داد به برخی مسائل خیلی کم توجه می‌شود. زلزله اخیر جزو زمین‌لرزه‌های بزرگ به حساب نمی‌آید، اما دیدیم که متأسفانه هم فوتی و هم مصدوم داشتیم و این اتفاق خیلی بد و ناخوشایند است که خود زلزله ایجاد نکرده است بلکه در نتیجه آموزش‌های ناکافی در زمینه زلزله به وجود آمده است. مردم و مسئولان باید عملکرد صحیح را یاد بگیرند و به‌طور جدی از اتفاقات گذشته درس بگیرند. باید توجه داشت که مدیریت بحران فازهای مختلفی دارد که پیشگیری، آمادگی و آموزش از ارکان آن هستند. نزدیک‌ترین افرادی که می‌توانند کمک کنند، خود مردم هستند. استان تهران ۲۰ درصد جمعیت کشور را داراست و آموزش از امور بسیار مهم و حیاتی است. در بحث اجزای غیرسازه‌ای هم باید توجه بیشتری شود. کتابخانه، کابینت آشپزخانه، ظروف چینی و سقف‌های کاذب همگی از اجزای غیرسازه‌ای هستند. تجربه نشان داده است که بیش از ۵۰ درصد تلفات زمین لرزه‌ها در این زمینه اتفاق افتاده‌اند. در کشور ما که کشوری زلزله‌خیز است، مردم باید همیشه یک کیف شامل لوازم ضروری در خانه داشته باشند. داروها، غذاهای کنسروی، سوت، رادیو و امثال آن از جمله ضروریاتی هستند که باید در داخل آن کیف قرار داده شوند.
ارسال دیدگاه