سرگذشت صنعت،معدن و تجارت؛ از ۵۷ تا ۹۷

به گزارش وزارت صنعت، معدن وتجارت در دوران قبل از پیروزی شکوهمند اسلامی با توجه به وابستگی کامل نظام حاکم بر کشور به قدرت‌های خارجی، تحولات صنعت،‌ معدن و تجارت متاثر از سیر تحولات سیاسی کشور بود.
لذا صنایع کشور در مسیر و چارچوب اهداف و سیاست‌های بازار مصرف خارجیان هدایت شده است. اعطای وام‌های ارزان و کمک‌های کلان به بخش خصوصی وابسته به کانون‌های قدرت داخلی و انحصاری بین‌المللی، گسترش بازار داخلی براساس مصرف گرایی، نبود نظارت بر سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فن‌آوری سبب تعمیق وابستگی‌های اقتصادی در این بخش در زمان پیش از انقلاب بوده است.

نگاهی به سیر تحولات صنعتی و معدنی در دوران پیش از انقلاب نشان‌دهنده وابستگی زیاد در تکنولوژی، ماشین‌آلات و حتی مواد اولیه است، به طوری که هنگام تاخیر در ورود ماشین‌آلات و قطعات یدکی مورد نیاز، اکثر واحدهای تولیدی به حالت تعطیل درآمده‌اند.

صنعت، معدن و تجارت در سال پیروزی انقلاب

ساختار صنعت کشور در سال پیروزی انقلاب عمدتا با محوریت خودرو، صنایع نساجی،‌ صنایع غذایی، لوازم خانگی و ماشین سازی بوده است که این بخش‌ها نیز هر یک با ظرفیت‌های بسیار محدود و پایین مشغول به تولید بوده‌اند.

تولید خودروسواری در این سال با ظرفیت حداکثر ۱۶۰ هزار دستگاه انجام می‌شد، ظرفیت تولید لوازم خانگی شامل یخچال و فریزر،‌ ماشین لباس‌شویی ۴۵ هزار تن و دارو ۲۷.۳ میلیارد عدد بوده است.

در سال پیروزی انقلاب سه شهرک و ناحیه صنعتی درحال بهره‌برداری بوده است و واحدهای صنعتی تولیدکننده در کل کشور یک هزار و ۵۰۳ واحد بوده است که با اشتغال نزدیک به ۱۵۰ هزار نفر فعالیت می‌کردند.

در سال ۵۷ تعداد ۱۹۵ معدن فعال در دست بهره‌برداری بوده است که ظرفیت استخراج آن ۱۹.۵ میلیون تن بوده است. درآن سال تعداد ۳۵۰ هزار واحد صنفی در کشور در حوزه خرده‌فروشی، توزیع و تولیدات صنفی فعال بودند.

صندوق مکانیزه فروش در واحدهای صنفی تقریبا وجود نداشت و سهم فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای از خرده‌فروشی ۱.۵ درصد بود. در حوزه تحقیق، توسعه و فنی و مهندسی نیز عملکرد قابل ذکری وجود ندارد.

در حوزه تجارت خارجی کشور ایران به عنوان کشور مصرف‌کننده دارای تراز تجاری منفی ۱۰ میلیارد دلاری بود. عموما تأمین نیازهای اساسی کشور بر اساس واردات برنامه‌ریزی شده بود.

کل صادرات غیرنفتی ایران در سال ۵۷ نیم میلیارد دلار و واردات آن سال ۱۰.۴ میلیارد دلار و کل حجم تجارت ایران ۱۰.۹ میلیارد دلار بود.

صنعت،‌ معدن و تجارت در ۴۰ سالگی انقلاب‌ بهره گیری از توانمندی‌های داخل کشور و باور این امر که ما نیز می‌توانیم دارای صنعتی پویا و سالم باشیم، محرک اصلی مردم و مسئولان برای قطع رابطه سلطه‌پذیری از بازارهای بین‌المللی به معنی نفی تقسیم کار در سطح جهانی و امتناع از مشارکت و محدودیت‌های استکباری است.

این امر به وضوح در قانون اساسی کشور تبیین شده است. بعد از گذشت ۴ دهه از پیروزی انقلاب اسلامی و اجرای پنج برنامه توسعه و در آستانه برنامه ششم،‌ تحولات شگرفی در زمینه توسعه و خودباوری و خوداتکایی کشور در حوزه صنعت،‌ معدن و تجارت صورت گرفته است.

با فاصله کوتاهی از پیروزی انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی ایران و عراق وضع کشور را که به سمت ثبات پیش می‌رفت را تحت تاثیر قرار داد. در این دوران با فشارهای بین‌المللی، اجرای سیاست‌های جایگزینی واردات توسط مسوولان اقتصادی صنعتی کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت، به طوری که وزارتخانه‌های صنعتی در قالب دو محور بهره‌برداری از وضع موجود و ایجاد ظرفیت‌های جدید فعالیت‌های خود را تنظیم کردند.

در طول هشت سال جنگ تحمیلی تعداد زیادی از طرح‌های صنعتی نیز راه‌اندازی شدند که از آن جمله می‌توان به صنایع آذرآب و صنایع جنبی مس باهنر اشاره کرد.

از طرفی به دلیل مشکلات و تنگناهای ارزی، تکمیل طرحهای نیمه‌تمام مورد توجه بیشتر واقع شد. در سال‌های جنگ تمامی ارگان‌ها و نهادهای مختلف اقتصادی کشور دست در دست هم تلاش کردند تا از موجودیت و کیان کشور دفاع کنند و در این مسیر موفق هم بودند.

با خاتمه جنگ تحمیلی و صدور فرامین امام خمینی (ره) درباره بازسازی سریع کشور، دولت برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را تهیه و به تصویب مجلس شورای اسلامی رساند. در همین زمینه بخش صنعت به عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصادی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.

اکنون با گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب نیز صنعت،‌ معدن و تجارت به عنوان پیشران اقتصاد کشور در راستای استقلال اقتصاد کشور تلاش می‌کند. برخی از فعالیت‌هایی که در طی این سال‌ها در بخش‌های صنعت،‌ معدن و تجارت انجام شده است را می‌توان به صورت کمی با وضع پیش از انقلاب مقایسه کرد.

افزایش بنگاه‌های اقتصادی از جمله اقدام‌های صنعت،‌ معدن و تجارت بوده است. بررسی این موضوع در شاخص توسعه واحدهای صنعتی نشان می‌دهد در سال ۵۷ تعداد واحدهای صنعتی یک هزار و ۵۰۳ واحد بوده است که این عدد در پایان آبان ماه ۹۷ به ۸۵ هزار و ۷۶ واحد افزایش یافته است.

در حال حاضر دو و نیم میلیون نفر در بخش صنعت مشغول به کار هستند که این عدد در سال پیروزی انقلاب ۱۵۰ هزار نفر بوده است. تعداد معادن فعال در سال ۱۳۵۷، ۱۹۵ معدن بوده است که این عدد در پایان آبان سال ۱۳۹۷ به ۶ هزار و ۳۸۶ واحد رسیده است.

واحدهای صنفی در در سال ۱۳۵۷، تعداد ۳۵۰ هزار واحد بوده است و این تعداد در تولد چهل سالگی انقلاب به دومیلیون و ۵۸۱ هزار واحد افزایش یافته است.

تعداد زیرساخت های صنعتی در دوران پس از انقلاب رشد چشمگیری داشته است. می‌توان گفت بخش اعظم زیر ساخت‌های صنعتی در دوران پس از انقلاب ایجاد شده است.

شهرک‌ها و نواحی دارای تصفیه‌خانه،‌آب، برق، گاز و تلفن از جمله این زیرساخت‌ها است که بخش عمده آن در ۴۰ سال اخیر ایجاد شده است. همچنین در حوزه اکتشاف، زمین‌شناسی و معدن، ظرفیت استخراج از ۱۹.۶ میلیون تن در سال ۱۳۵۷ به عدد ۷۳۵ میلیون تن در سال ۱۳۹۷ رسیده است.

ژئوفیزیک هوایی از عدد صفر به ۵۴۰ هزار کیلومتر خطی و شاخص نقشه‌های زمین‌شناسی از ۵۳ ورقه به ۸۶۴ ورقه افزایش یافته است. در همین مدت صادرات غیرنفتی از عدد ۰.۵۴۳ میلیارد دلار به حدود ۴۷ میلیارد دلار رسیده است. همچنین حجم تجارت از ۱۰.۹ میلیارد دلار به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش یافته است.