رویای تولد دوباره بافت های فرسوده

بافت‌های فرسوده به دغدغه مدیران شهری تبدیل شده‌اند ، زیرا نوسازی نشدن این بافت ها به منزله مرگ تدریجی حیات شهری در این مناطق است. فرسودگی از یک طرف ریخت شهر‌ها را دگرگون می‌کند و از طرف دیگر ادامه حیات ساکنان را در مقابل خطرات احتمالی به خصوص زلزله به مخاطره می‌اندازد. در این فرآیند بخش‌هایی از محله‌های قدیمی و تاریخی شهر با گذشت زمان کارآیی خود را از دست می‌دهند و به محلات نیمه متروک و مشکل دار تبدیل می شوند و کیفیت‌های زندگی اجتماعی - اقتصادی ساکنان آن افت می کند.

در استان اردبیل درصد قابل توجهی از منازل مسکونی شهری جزو بافت فرسوده هستند. بر اساس آخرین آمار تخمین زده می شود حدود ۲۵۰ هزار نفر یعنی حدود یک پنجم جمعیت کل استان اردبیل در بافت فرسوده شهری سکونت دارند و در شهر اردبیل به عنوان مرکز استان ، میزان بافت فرسوده بالاتر از میانگین کشوری است.
در درون بافت فرسوده ۹۶۳ هکتاری اردبیل ، ۹۴ هکتار بافت قدیمی و تاریخی وجود دارد که وضعیت بحرانی تری دارد زیرا در این بخش شهر ، محدودیت ارتفاع در ساخت و سازها اعمال می‌شود که در نتیجه توجیه اقتصادی سرمایه گذاری در این مناطق را پایین می آورد.
وضعیت شهر پارس آباد به عنوان دومین شهر بزرگ استان نیز مطلوب نیست. در شهری که قدمت آن به کمتر از نیم قرن می رسد، یک سوم جمعیت آن در بافت فرسوده زندگی می کنند.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی اداره کل راه و شهرسازی استان اردبیل، در حال حاضر ۲۴۸ هکتار از مساحت پارس ‌آباد ، ۹۵ هکتار از مساحت مشگین ‌شهر و ۸۴ هکتار از مساحت شهر خلخال بافت فرسوده ناکارآمد است.
نداشتن توجیه اقتصادی لازم برای ساخت و ساز تنها محدود به بافت تاریخی نیست. در محلات حاشیه ای قدیمی هم معضل پایین بودن ارزش زمین ، انگیزه سرمایه گذاری را کاهش داده است و اکثر کسانی که در کار ساخت و ساز هستند ترجیح می دهند در شهرک های جدید سرمایه گذاری کنند.
این در حالی است که تنگی معابر توام با تراکم بالای جمعیت در محلات حاشیه ای وقوع هر گونه زلزله شدید را به یک فاجعه عظیم انسانی تبدیل خواهد کرد.

سامان ابی زاده دکتری شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور اردبیل می گوید: اجرای طرح هایی برای افزایش ارزش افزوده زمین ها و املاک بافت فرسوده شهری ، اصلی ترین راهکار برای نوسازی این مناطق است.
او افزود: باید ابتدا توجیه لازم برای سودآور بودن سرمایه گذاری در این مناطق وجود داشته باشد و این محقق نمی شود مگر آنکه با اجرای طرح های مختلف و ایجاد امکانات شهری کافی در بافت فرسوده ، سرمایه گذاران بخش مسکن چشم انداز مناسبی را برای کسب ارزش افزوده در این مناطق مشاهده کنند.
ابی زاده اجرای طرح های بازآفرینی شهری برای احیای بافت فرسوده شهری را ضروری می داند و می گوید: بازآفرینی شهری فرآیندی است که به خلق فضای شهری جدید با حفظ ویژگی های اصلی فضای قدیمی (کالبدی و فعالیتی) منجر می شود.
او می افزاید: به عبارت دیگر بازآفرینی شهری نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه برای حل مشکلات شهری منطقه‌ هدف عملیات است که در نهایت به یک پیشرفت پایداری اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و محیطی خواهد انجامید.
ابی زاده تصریح می کند: هدف از اجرای سیاست های بازآفرینی شهری یا برنامه های تجدید حیات شهری، ارتقا شرایط کیفی زندگی در این سکونت گاه ها از طریق ایمن سازی و مقاوم سازی ساختمان ها، توسعه و بهبود زیرساخت های شهری، تأمین خدمات شهری مورد نیاز، آموزش ساکنان، ایجاد فرصت های شغلی، تقویت نهادهای مدیریت محلی و دفاتر خدمات محله ای مردم نهاد و ترویج قواعد کیفی ساخت و ساز است.
او می افزاید: در عملیات بازآفرینی شهری مناطقی از شهر در اولویت قرار دارند که درآمد سرانة ساکنان آن کمتر از میانگین شهر و واحدهای مسکونی آن کم‌دوام تر باشند.

مدیرکل راه و شهرسازی اردبیل با بیان اینکه مطالعات اولیه و نحوه بازآفرینی ۶۰ محله در استان انجام شده است می گوید: ۲۰ محله در اردبیل ، ۱۲ محله در مشگین شهر ، ۱۱ محله در پارس آباد مغان و هفت محله در خلخال بعنوان بافت فرسوده ناکارآمد شناسایی شدند.
محبوب حیدری با بیان اینکه در دو سال اخیر طرح بازآفرینی ۳ شهر اردبیل ، پارس آباد و مشگین شهر با ابلاغ اعتبارات لازم عملیاتی شده است می افزاید: اقداماتی مانند ساخت سالن ورزشی محله ایران‌آباد ، احداث کلانتری ۱۶ در میراشرف ، راه اندازی سرای محله در گلمغان و همچنین اجرای کامل کانال سنگی این محله ، توسعه و بازسازی محله شیخ صفی و تحویل خانه صمدی به شهرداری و مستندسازی پروژه عالی قاپو و کوچه علی را از جمله اقدامات انجام شده در راستای بازآفرینی شهری مرکز استان است.
او ادامه می دهد: محوطه‌سازی مرکز مدیریت بحران در مشگین‌شهر ، احداث مدرسه ۶ کلاسه و بهسازی و اجرای پروژه‌های متعدد در محله زیرنهر تراب پارس آباد از جمله طرح های اجرا شده در محلات شهرهای بزرگ استان است که همگی در راستای افزایش زیرساخت ها و ارزش منطقه ای محلات انجام شده است.

رییس ستاد باز آفرینی شهری اردبیل هم از پرداخت تسهیلات برای احیای منازل واقع شده در بافت فرسوده استان خبر می دهد و می گوید: متقاضیان واجد شرایط می توانند با مراجعه به ادارات راه و شهرسازی و یا سامانه مربوطه از این تسهیلات استفاده کنند.
رحمان روحی با یادآوری اینکه سازندگان مسکن در بافت فرسوده در شهرهای مختلف کشور تا سقف یک میلیارد ریال تسهیلات می گیرند می افزاید: بر اساس مصوبه هیأت وزیران حدود ۴۰۰ میلیون ریال از این تسهیلات با نرخ سود ۹ درصدی است و بقیه نیز با سود ۱۸ درصد در اختیار سازندگان قرار می‌گیرد.
او مبلغ تسهیلات برای کسانی را که به صورت انفرادی اقدام به ساخت مسکن در بافت فرسوده می‌کنند، حدود ۶۰۰ میلیون ریال اعلام می کند و می گوید: ۴۰۰ میلیون ریال از این مبلغ با سود ۹ درصدی و بقیه ۱۸ درصدی است.
رییس ستاد باز آفرینی شهری استان با بیان اینکه در دو سال اخیر ۲ هزار و ۲۰۰ پروانه ساختمانی در بافت‌های فرسوده استان اردبیل صادر شده است می گوید: برای استفاده از تسهیلات نوسازی بافت فرسوده ، در سال گذشته یکهزار متقاضی در استان اردبیل به بانک‌ها معرفی شده است و امسال هم قرار است حداقل یک هزار نفر دیگر معرفی شوند.

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اردبیل با یادآوری اینکه در سال طرح پژوهشی مطالعه نیازهای محله ایران آباد شهر اردبیل توسط دانشگاه محقق اردبیلی انجام گرفت می گوید: امسال هم در مطالعات سه محله کم برخوردار نیار ، پناه آباد و سلمان آباد شهر اردبیل انجام می شود و سه دفتر «تسهیل گری و توسعه محلی» در این محلات ایجاد خواهد شد.
شفیع شفیعی ادامه می دهد: این دفاتر با رویکرد اجتماع محور و مشارکت جامعه محلی و با هدف ارتقای وضعیت اجتماعی، فرهنگی، مالی، محیطی و مسکن خانوارهای ساکن در محلات کم برخوردار تاسیس می شوند و با نظارت دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری فعالیت می کنند.
او اظهار می کند: این موسسات بر اساس آگهی مناقصه و هم چنین انجام مصاحبه های تخصصی و ارائه سوابق کاری مرتبط از سوی سازمان امور اجتماعی وزارت کشور در استان انتخاب شده و هر کدام با ۶ کارشناس تخصصی و یک مدیر دفتر در محلات ذکر شده مستقر می شوند.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اردبیل تصریح می کند: این دفاتر در حوزه های نوسازی و بهسازی محله، تامین خدمات شهری، توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی جامعه محلی، ظرفیت سازی و نهادسازی و نظارت و پایش به صورت ۱۰ مرحله ای فعالیت خواهند کرد.
با وجود اقدامات مختلف دستگاه های دولتی ، کارشناسان می گویند اجرای طرح های بازآفرینی شهری و احیای بافت های فرسوده سرعت بسیار پایینی دارد.
در نبود اعتبارات دولتی ، تقریبا همه کارشناسان اذعان دارند که اقتصادی تر شدن پروژه های بازآفرینی شهری تا حدودی به فرایند احیای بافت های فرسوده سرعت خواهد بخشید.
کارشناسان با ارائه پیشنهاداتی مانند اعطای تخفیف های بیشتر در اخذ پروانه و پرداخت مالیات و عوارض ، می گویند برای نوسازی بافت فرسوده لازم است بین منافع شهر ، منافع ساکنان بافت و منافع سرمایه گذران تعادلی منطقی ایجاد شود. زیرا بدون مشارکت ساکنان بافت فرسوده و جذب سرمایه گذار ، دولت هرگز نخواهد توانست در نوسازی بافت فرسوده به جایی برسد.