تعیین حریم گسل‌های ۵ کلانشهر به سفارش شورای عالی شهرسازی و معماری ایران

، محمد شکرچی زاده رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتگو با خبرنگار پایگاه این وزارتخانه، اهم فعالیت های شاخص و موثر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی را در حوزه مسکن و شهرسازی در پنج سال گذشته تشریح کرد.

شکرچی‌زاده گفت: تعیین حرائم گسل‌های کلانشهرهای تهران، تبریز، مشهد، کرج و کرمان، تدوین برنامه عملیاتی ایمنی راه‌های کشور، توسعه کمی و کیفی شبکه شتاب‌نگاری زلزله کشور، مشاوره جهت پروژه EPC باند ۲۹ راست و تاکسیوی‌های ارتباطی فرودگاه مهرآباد، پروژه سامانه مدیریت روسازی راه‌ها، دو جداره سازی تانکرهای حمل قیر، بانک مسکن به مثابه بانک توسعه‌ای، تدوین چارچوب راهنمای توسعه شهری مبتنی بر حمل و نقل ریلی، تهیه راهنمای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در خصوص جزئیات اجرایی عایق‌کاری حرارتی پوسته ساختمان و ارائه راهکارهای استفاده همزمان از سیستمهای گرمایش و سرمایش خورشیدی و متداول در ساختمانهای مسکونی نقاط مختلف کشور از جمله ۱۰ اقدام شاخص و موثری است که مرکز در دستور کار قرار داد و در پنج سال گذشته به نتیجه رساند.

تعیین حرائم گسل‌های کلانشهرهای تهران، تبریز، مشهد، کرج و کرمان

به گفته شکرچی‌زاده، خطر گسلش سطح زمین در اثر زلزله در مناطق شهری و کلانشهرها از مسایلی است که باید در طرح‌های کاربری اراضی شهری، مقررات و ضوابط ساخت و ساز و نیز بررسی ژئوتکنیکی پروژه‌ها مورد توجه قرار گیرد.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی یادآور شد: شهر بزرگ تهران به همراه کلانشهرهای تبریز، ‌کرمان، مشهد و کرج نیز به دلیل عدم رعایت این اصول در ساخت و ساز و نیز وجود گسل­های مهم و کاری در حریم های شهری این مراکز جمعیتی بزرگ با مشکلات عدیده­ای مواجه بوده و نیازمند تمهیدات لازم در جهت پیشگیری از خطر زلزله هستند.

وی یکی از مهمترین این تمهیدات را شناسایی گسل­ها به عنوان چشمه­‌های لرزه­‌ای برشمرد و گفت: گام بعدی تدوین انواع آیین‌نامه­‌های ساخت و ساز در حریم گسل­‌هاست. خوشبختانه در جهت تحقق اهداف مذکور در شهر تهران نقشه­‌های پهنه­‌های گسلی در مقیاس ۱:۲۰۰۰ در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران تهیه و در اختیار گارگروه ملی مخاطرات زلزله قرار گرفت. این نقشه­‌ها پس از تصویب در کارگروه، در اختیار معاونت معماری و شهرسازی، وزارت راه و شهرسازی قرار داده شد که پس از تصویب سرانجام به صورت مصوبه و قانون برای اجرا در اختیار سازمان های ذیربط قرار گرفت.

شکرچی‌زاده یکی از مصوبات این معاونت را ممنوعیت بلندمرتبه‌سازی در این پهنه‌ها عنوان کرد و افزود: بر اساس این مصوبه به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ماموریت داده شد تا روند اجرایی شدن مفاد این مصوبه را پایش نماید. بنابراین ضروری است که مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهر سازی نیز موقعیت کلیه سازه­های مهم، خطرزا و بلند مرتبه را جانمایی کرده و همچنین کاربری­‌های اراضی حرایم گسل­‌ها را به نقشه درآورده و در اختیار سازمان­های ذیربط قرار دهد و یا جهت نظارت بر اجرای صحیح مصوبات مورد استفاده قرار دهد. لذا این پروژه در بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری تعریف شد.

وی همچنین تصریح کرد: انجام تمهیدات لازم به برای کاهش آسیب‌پذیری شهرها و مناطق جمعیتی در برابر زلزله نیازمند تدوین ضوابط و مقررات مشخص در حوزه‌های مختلف است. سازه‌­ها به عنوان اصلی­‌ترین عامل خسارات جانی و مالی به طور خاص ضرورت بیشتری برای تدوین این ضوابط دارند. در این پروژه بنا به نیاز مصوبات حرایم گسل، نخست به بررسی و جانمایی سازه­‌های مهم در شهر تهران و کلانشهر های تبریز، مشهد، کرج و کرمان اقدام شده است.

شکرچی‌زاده ادامه داد: سازه‌­هایی نظیر مدارس و مراکز آموزشی، بیمارستان­‌ها و مراکز بهداشتی، پلیس و مراکز امنیتی، مراکز خدمات شهری نظیر تصفیه‌خانه­ها، انبارهای نفت و مواد خطرزا، پالایشگاه­ها، هتل­ها و مراکز اقامتی، پمپ بنزین­ها، سفارتخانه‌‌ها و مراکز سیاسی، مراکز فرهنگی، مراکز تجاری، مراکز ورزشی و ... مشخص و موقعیت مکانی آن­ها تعیین می‌شود.

وی ادامه داد: پس از آن با جانمایی این مراکز با نقشه حرایمی گسلی سازه­های پر ریسک بر اساس کاربری آنها مشخص شده و در اختیار نهاد مربوطه قرار می­گیرد. همچنین کاربری­های دیگری نظیر پارک­ها، فضاهای آموزشی، فضاهای ورزشی و ... نیز جانمایی شده و به نقشه در می­آید.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین گفت: پر واضح است که سازمان‌های مربوطه در این کلانشهر می‌توانند با استفاده از این نقشه‌ها ساختمان‌ها و سازه‌های در معرض خطر را شناسایی و بر اساس میزان آسیب­پذیری اولویت‌بندی کرده و برنامه­ریزی­های مربوطه را انجام دهند. با توجه به میزان محدود منابع مالی این روش می­تواند معیار درستی برای مدیریت برنامه­‌های ‌مقاوم‌سازی، نوسازی و یا تغییر کاربری باشد.

توسعه کمی و کیفی شبکه شتابنگاری زلزله کشور

شکرچی‌زاده توسعه کمی و کیفی شبکه شتابنگاری زلزله کشور را از دیگر اقدامات مرکز برشمرد و افزود: قرارگیری سرزمین ایران در پهنه‌ای از گیتی که بسیار لرزه‌خیز و پرتکاپوست موجب رویداد زمین‌لرزه‌های ویرانگر و مخربی است که هزاران نفر را به کام نیستی کشانده و خسارات فراوانی را بر جای می‌گذراد. تنها راه کاهش خسارات مدهش این رویداد طبیعی طراحی سازه‌های مقاوم در برابر زلزله و مقاوم‌سازی سازه های موجود است.

وی مطالعه در این زمینه را مستلزم وجود داده های مناسب از زمین‌لرزه های رویداده در کشور و تحلیل آن ها دانست و گفت: در این میان مهمترین ابزار جهت فراهم آوردن این داده‌ها شبکه‌های ثبت جنبش نیرومند زمین است. این شبکه‌ها که در دنیا به شبکه‌های شتاب‌نگاری معروف هستند در کشور ما نیز از سالیان دور تحت نظر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی فعالیت داشته است.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: در حال حاظر این شبکه بیش از ۱۰۰۰ ایستگاه فعال در سراسر کشور دارد و افزون بر ۱۱۰۰۰ رکورد از این مجموعه تاکنون به ثبت رسیده است. روند رو به رشد ثبت داده این مجموعه در طول ۴ سال گذشته همچنان ادامه داشته است و نقاط جدیدی جهت نصب ایستگاهها انتخاب و ایجاد شده اند.

این مقام مسئول در بیان دستاوردهای توسعه کمی و کیفی شبکه شتابنگاری زلزله کشور، گفت: فعال بودن ۱۰۶۳ ایستگاه شتابنگاری در سراسر کشور شامل ۵۸ ایستگاه گورالپ CMG-۵TD، ۱۰۰۵ ایستگاه SSA-۲، ۶۳۱ ایستگاه فری فیلد، ۵۵ ایستگاه در سد، چهار آرایه درون چاهی، یک آرایه در سازه های بلندمرتبه، انجام آزمایشات ژئوفیزیک برای ۵۸۰ ایستگاه، ۱۲۱۴۹ نگاشت سه مولفه ای تا پایان بهمن سال ۱۳۹۶، احداث و راه اندازی ۱۷ ایستگاه شتابنگاری در طول ۴ سال گذشته و همچنین خرید ۲۶۰ دستگاه شتابنگار جدید برای توسعه شبکه ملی شتابنگاری از دستاوردهای این هدف هستند.

بانک مسکن به مثابه بانک توسعه‌ای

رئیس مرکز تحقیقات همچنین از دیگر برنامه‌هایی که در پنج سال گذشته برای تحقق آن گام‌های موثری برداشته شد را تلاش برای توسعه‌ای شدن بانک‌ مسکن عنوان کرد و گفت: بانک توسعه‌ای بانکی است که در راستای حمایت از توسعه اقتصادی و کمک به پیشرفت اقتصادی با کمک‌های مستقیم و غیرمستقیم دولت‌ها به‌منظور پذیرش ریسک مالی که سایر واسطه‌های مالی تمایلی به پذیرش آن ندارند، تأسیس شده و مهم‌ترین وظیفه این مؤسسات مالی و اعتباری اعطای اعتبارات و تسهیلات بلندمدت و میان‌مدت برای مقاصد تولیدی و عمرانی در راستای اهداف توسعه‌ای جامعه و تشویق و ترغیب بخش خصوصی جهت کمک به توسعه اقتصادی است.

وی تاکید کرد: بانک‌های توسعه‌ای از مهم‌ترین ابزارهای در اختیار دولت‌ها به‌منظور شتاب بخشیدن به رشد و توسعه اقتصادی در تمامی کشورها، فارغ از سطح توسعه‌یافتگی آن‌ها محسوب می‌شوند. این پژوهش با هدف امکان‌پذیری و نقشه راه تبدیل بانک مسکن ایران به یک بانک توسعه‌ای، انجام شده است.

شکرچی‌زاده افزود: هدف و نقطه تمرکز اصلی بانک‌توسعه‌ای در حوزه حمل‌ونقل، توسعه‌ی مشارکت عمومی- خصوصی (PPP) است. آسیب‌شناسی حوزه‌ PPP در ایران و دنیا، با تأکید بر موارد قابل‌ بهبود و اصلاح از طریق بانک توسعه‌ای مسکن و حمل ‌و نقل نشان می‌دهد که مهم‌ترین چالش‌های ایجاد یک مشارکت عمومی- خصوصی عبارت‌اند از تعریف مدل‌های درآمدی و کاهش هزینه‌ها، تنوع در منابع تأمین‌مالی، شناخت و تسهیم دقیق ریسک‌ها بین طرفین و نهادهای ثالث.

وی اهداف اصلی بانک توسعه‌ای در ارتباط با پروژه‌های حمل‌‌ونقلی که رسالت توسعه‌ی پایدار را به‌خوبی پوشش دهد را شامل تأمین مالی، مدیریت ریسک (پوشش ریسک، انتقال ریسک، تسهیم ریسک) و تسهیل گیری برشمرد.

تهیه راهنمای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در خصوص جزئیات اجرایی عایق‌کاری حرارتی پوسته ساختمان

به گفته رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تهیه راهنمای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در خصوص جزئیات اجرایی عایق‌کاری حرارتی پوسته ساختمان از دیگر اقدامات مرکز در ۵ سال گذشته بوده که از انجام آن اهدافی همچون پیشنهاد جزئیات اجرایی مناسب و منطبق بر اصول علمی برای اجرای صحیح عایق‌کاری حرارتی و بهبود عملکرد حرارتی و رطوبتی جدارهای ساختمانی و همچنین ارائه راهکارها و جزئیات اجرایی مناسب جهت به حداقل رساندن پل‌های حرارتی در پوسته خارجی ساختمان و رفع مخاطرات چگالش در جدارهای خارجی انتظار می رفت.

شکرچی‌زاده ادامه داد: در این پژوهش، با بررسی جزئیات اجرایی گوناگون عایق‌کاری حرارتی جدارهای ساختمانی و نحوه اتصالات اجزای گوناگون و امکان‌سنجی بهره‌گیری هر یک از این جزئیات اجرایی در پوسته خارجی ساختمان، راهکارها و جزئیات اجرایی دقیق، با در نظر گرفتن راه‌حل‌های مختلف تأمین انتظارات مطرح در مقررات و ضوابط، و بهبود عملکرد حرارتی و رطوبتی جدارها ارائه شده است.

وی دستاوردهای پروژه را نیز شامل موارد فوق عنوان کرد: ارائه روش‌های صحیح اجرای عایق‌کاری حرارتی جدارهای ساختمانی، امکان‌سنجی اجرای جزئیات عایق‌کاری حرارتی در پوسته خارجی ساختمان، و بررسی نقاط قوت و ضعف روش‌های مختلف اجرایی عایق‌کاری حرارتی جدار‌های ساختمانی (دیوار، ‌ بام، کف) از دستاوردهای این پروژه هستند.

راهکارهای استفاده همزمان از سیستم های گرمایش و سرمایش خورشیدی در ساختمان‌های مسکونی کشور

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین گفت: اگر چه تلاش‌های زیادی در جهت ترویج و توسعه انرژی خورشیدی در کشور صورت گرفته ولی این تلاش‌ها بیشتر در جهت ارائه اصول و مبانی، انتقال تکنولوژی و بیشتر متمرکز بر تجهیزات جذب انرژی خورشیدی بوده است و کمتر به نحوه استفاده عملی و ارائه جزئیات طرح و اجرای این تجهیزات در انواع سیستم های گرمایش و سرمایش ساختمان به خصوص در شرایط اقلیمی کشور پرداخته شده است.

وی راهکار استفاده همزمان از سیستم های گرمایش و سرمایش خورشیدی در ساختمان‌های مسکونی کشور را از دیگر اقدامات مهم مرکز برشمرد و افزود: پروژه حاضر به منظور ارائه جزئیات در طرح و اجرای سیستم خورشیدی و تلفیق آن با سیستمهای گرمایش و سرمایش متداول در کشور تعریف شده است.

به گفته شکرچی زاده دستاوردهای پروژه شامل موارد زیر است:

تعیین پتانسیل قابل بهره­برداری از انرژی خورشید در نقاط مختلف کشور به منظور استفاده در سیستم های گرمایی و سرمایی.

مشخص شدن روشهای طراحی و اجرای تجهیزات جذب انرژی خورشیدی در ترکیب با سیستمهای گرمایی زیر:

- سیستم موتورخانه مرکزی با پایانه ­های دما-بالا و دما­-پایین (رادیاتور، کف و...)

- سیستم پکیج متداول و چگالشی با پایانه­ های دما-بالا و دما­-پایین (رادیاتور، کف و...)

- سیستم آبگرمکن فوری و مخزن­دار

مشخص شدن روشهای طراحی و اجرای تجهیزات جذب انرژی خورشیدی در ترکیب با سیستمهای سرمایی زیر:

- سیستم سرمایش جذبی

- سیستم رطوبت­‌گیر دسیکنت