انواع پسماند و راه مقابله با آن

امروزه با رشد روز افزون جمعیت و افزایش حجم زباله های تولیدی حاصل از فعالیت های انسان، مدیریت پسماندها را جزء مهم ترین دغدغه های حوزه خدمات شهری قرار داده است زیرا با افزایش زاد و ولد، نیاز انسان به پرورش و رشد در محیطی سالم و تمیز و به دور از آلودگی بیشتر خواهد شد. از سوی دیگر با توجه به چشم انداز بیست ساله کشور و همچنین اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اهمیت حفظ محیط زیست، مدیریت پسماند یکی از محورهای توسعه پایدار محسوب می گردد؛ لذا ضرورت وجود قانونی مدون و مرتبط در جهت دفع مناسب و بهداشتی پسماندها و عملکرد صحیح مدیریت پسماندها موجب گردید تا مراجع قانون گذاری با قید دو فوریت در سال ۸۳ نسبت به تصویب قانون مدیریت پسماند و نیز آیین نامه اجرایی آن در سال ۸۴ مبادرت ورزند. به موجب قانون اخیر، پسماند نتیجه استفاده ناکارامد از منابع طبیعی است و به عبارتی به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می شود که ناشی از فعالیت انسان بوده و از نظر تولید کننده زاید تلقی می شود. مدیریت پسماند نیز عبارت است از مجموعه مقررات مرتبط با کنترل تولید، ذخیره، جمع آوری، حمل و نقل، پردازش و دفع پسماند منطبق با بهتربن اصول بهداشت عمومی، اقتصاد، علوم مهندسی، حفاظت از محیط زیست، زیبایی شناختی و دیگر ملاحظات زیست محیطی و هم چنین نگرش عموم است.

طبقه بندی پسماندها:

در این قانون، پسماندها در ۵ گروه تعریف شده اند: نظیر پسماندهای عادی، پسماندهای پزشکی(بیمارستانی)، پسماندهای کشاورزی، پسماندهای صنعتی، پسماندهای ویژه به شرح تعاریف ذیل:

پسماند های عادی: به کلیه پسماندهایی گفته می شود که به صورت معمول از فعالیت های روزمره انسان ها در شهرها، روستاها و خارج از آنها تولید می شود و شامل پسماند های خانگی و نخاله های ساختمانی، میگردد.

پسماندهای پزشکی (بیمارستانی): به کلیه پسماند های عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستان ها، مراکز بهداشتی درمانی، آزمایشگاه های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته می شود. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است.

پسماندهای کشاورزی: به پسماندهای ناشی از فعالیت های تولیدی در بخش کشاورزی گفته می شود. این پسماندها شامل فضولات، لاشه حیوانات (دام، طیور و آبزیان)، محصولات کشاورزی فاسد یا غیر قابل مصرف می باشند.

پسماندهای صنعتی: به کلیه پسماندهای ناشی از فعالیت های صنعتی و معدنی و پسماندهای پالایشگاهی صنایع گاز، نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته می شود که شامل براده ها، سرریزها و لجن های صنعتی می گردد.

پسماندهای ویژه: دسته ای از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی، صنعتی و کشاورزی وجود دارند که به دلیل بالا بودن حداقل، یکی از خواص خطرناک در این پسماندها، از قبیل سمیت، بیماریزایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و عوامل مشابه، نیاز به مدیریت خاص دارند، این پسماندها را جزء پسماندهای ویژه محسوب می نمایند. پسماندهای ویژه پرتوزا، تابع قوانین و مقررات مربوط به خود می باشند. طبق قانون مدیریت پسماندها، مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی ویژه، بر عهده تولید کننده خواهد بود.

از سوی دیگر پسماندها به خصوص پسماندهای خشک در جوامع امروزی ارزش بیشتری نسبت به گذشته پیدا کرده است تا حدی که به عنوان طلای کثیف شناخته شده است و با بازگشت آن به چرخه صنعت می توان شاهد رشد اقتصاد بود بدین ترتیب قانونگذار بر خود لازم دانسته است تا صراحتا با در نظر گرفتن دو ضمانت اجرایی (جریمه نقدی، توقیف خودرو) در مواد ۱۶ و ۲۰ قانون مدیریت پسماند با متخلفین و نقض کنندگان این قانون برخوررد نماید.

ماده ۱۶: نگهداری، مخلوط کردن، جمع آوری، حمل و نقل، خرید و فروش، دفع، صدور و تخلیه پسماندها در محیط بر طبق مقررات این قانون و آئین نامه اجرایی آن خواهد بود. در غیر این صورت اشخاص متخلف به حکم مراجع قضایی به جزای نقدی در بار اول برای پسماندهای عادی از پانصد هزار (۵۰۰.۰۰۰) ریال تا یکصد میلیون (۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰) و برای سایر پسماندها از دو میلیون (۲.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یکصد میلیون(۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال و در صورت تکرار، هر بار به دو برابر مجازات قبلی در این ماده محکوم می شوند. متخلفین از حکم ماده ۱۳ به جزای نقدی از دو میلیون (۲.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یکصد میلیون (۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال و در صورت تکرار به دو برابر حداکثر مجازات و در صورت تکرار مجدد هر بار به دو برابر مجازات بار قبل محکوم می شوند.

ماده ۲۰: خودروهای تخلیه کننده پسماند در اماکن غیرمجاز، علاوه بر مجازات های مذکور، به یک تا ده هفته توقیف محکوم خواهند شد.

تبصره: در صورتی که محل تخلیه، معابر عمومی، شهری و بینشهری باشد، به حداکثر میزان توقیف محکوم می شوند.

قانون مدیریت پسماند و آیین نامه اجرایی آن در حقیقت نقشه راه مدیریت های اجرایی در جهت ساماندهی زائدات و رونق صنعت بازیافت است. علاوه بر این، در قانون مدیریت پسماند شرح وظایف مدیریت های اجرایی، فرهنگ سازی و آموزش، مدیریت فرآیند تولید زباله تا مرحله دفن بهداشتی ، بازیافت و دستگاه های مسئول که پاسخگو در این امر مهم، وظایف واحدهای تولیدی و صنعتی نسبت به امر مدیریت پسماند و صنعت بازیافت و ... تصریح گردیده است.

از آنچه مختصرا در مورد نظام حقوقی حاکم بر مدیریت پسماند گذشت، می توان دریافت که قانونگذاری در این زمینه امری نسبتا جدید است و نیاز به تطبیق این قوانین با الزامات نوین جامعه و سایر قوانین وجود دارد. فرهنگ زیست محیطی و تشویق شهروندان به حفظ محیط زیست و اثرات جبران ناپذیر عدم تفکیک پسماندهای خشک نظیر پلاستیک با علم به تجزیه ناپذیر بودن ظروف یکبار مصرف و پلاستیکی باعث می شود مردم خود مجری و یاری رسان نهادهای مربوطه باشند به طوری که با ترویج فرهنگ سازی و تفکیک زباله از مبدا به صورت خودجوش و داوطلبانه می توان به بهترین نحو از این طلای کثیف استفاده نمود.

مولف: سعیده عرب خابوری

منبع: قانون مدیریت پسماند و آیین نامه اجرایی آن