حیات دوباره صنعت قلم زنی، نیازمند یاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور است

صنایع دستی، به عنوان منبع هنر و خلاقیت هر کشور، نمادی از هویت ملی و فرهنگی مردمان جهان به شمار می رود. قلم‌ زنی، یکی از صنایع‌ دستی قدیمی ایران است، که در گروه فلزکاری قرار می‌گیرد. این هنر در واقع هنر تزئین، کندن نقش و نگار مختلف روی اشیای فلزی به‌خصوص مس، طلا، نقره و برنج به‌ کمک قلم و ضربه چکش است. در این بین روز جهانی صنایع دستی، روزی برای گرامیداشت هنر و آثاری است که مردان و زنان سخت‌کوش کشورها، آن‌ها را با دل و جانشان تولید می‌کنند و این بهانه ای برای گفتگو با یکی از هنرجویان این رشته هنری شد.

محمد امین راست بندی؛ هنرجوی رشته قلم زنی به مناسبت روز جهانی صنایع دستی ضمن اشاره بر اینکه صنایع دستی به عنوان یک پل ارتباطی بین مردمان جهان، فرصتی مناسب را برای تبادل فرهنگ و هنر فراهم می‌کنند؛ در گفتگو با پانا گفت: «روز جهانی صنایع دستی، فرصتی مناسب جهت ترویج و حفظ ارزش‌های فرهنگی است. به گونه که این صنایع، ارتباط نزدیکی با فرهنگ و هویت ملت‌ها دارند و الگوهای زیبایی‌شناسی، نقوش و نمادهای منحصربه‌فرد فرهنگی را در خود جای داده‌اند. طبق کشفیات باستان شناس ها، هنر قلم زنی یکی از حرفه های اصیل ایرانی است که رواج آن به دوره هخامنشیان و اوج گسترش آن به دوران ساسانیان می رسد.»

اصفهان؛ مهد و پایتخت قلم زنی جهان

وی ادامه داد: «با توجه به گسترش هنر قلمزنی دوره ساسانی که حاکی از پیشرف تکنیک ساخت و شیوه های متنوع تزیینی ظروف قلمزنی است، هنر قلمزنی دوره ساسانی در دوره اسلامی ادامه یافته و اساس قلمزنی دوره اسلامی بر مبنای دوره ساسانی قرار گرفته است. امروزه مهد و پایتخت قلم زنی، شهر اصفهان به ویژه میدان امام خمینی(نقش جهان سابق) است، که در بازارهای آن انواع ظروف نقره ای، مسی و برنجی با طرح های مختلف گل، سیمرغ، اشعار فردوسی و مولانا و سعدی و حافظ؛ آیات و احادیث اسلامی به چشم می خورد.»

راست بندی در خصوص شروع کار خود در هنر فلز کاری بیان کرد: «در کودکی باتوجه به دقت فراوانی که به این مدل اشیا تزئینی در خانه مادربزرگم داشتم، علاقه وافری به تولید آثار هنری و نمایش آن پیدا کردم، به گونه ای که این آرزوی کودکانه، با سفر من به شهر اصفهان جدیت یافت و در نتیجه تحقیقات انجام شده، علاقه من به هنر قلم زنی دوچندان شد و سر انجام درس کار و فناوری پایه نهم، منجر به شروع کار حرفه ای من در این رشته شد.»

وی در خصوص روش قلم زنی بر روی فلزات اظهار کرد: «قلم‌زنی به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود، به طوری که امروزه این هنر نیز مانند سایر هنرها، دست خوش تغییراتی بوده است. در طول زمان ابزار آلات قلم زنی پیشرفت های چشم گیری داشته است. در اکثر موارد، قلم‌زنی بر روی فلز به‌طور برجسته انجام می‌شود یا ترکیبی از نقوش برجسته و فرورفته است، که در این صورت باید قسمت‌های متن طرح با کمک ابزاری خاص کوبیده و گود شود، تا خطوط برجسته بمانند. گاهی نیز استادکار مربوطه ناچار است برای تکمیل کار از دو سوی محصول به قلم‌زنی بپردازد؛ در این صورت بعد از اتمام قلم‌زنی یک طرف محصول، قیر آن را پاک کرده و روی دیگرش را در قیر قرار می‌دهد.»

احیای هنر اصیل و ارزشمند ایرانی، بر پایه تلاش بی وقفه هنرمندان گذشته

راست بندی ضمن اشاره بر سبک های مختلف قلم زنی تصریح کرد: «قلم زنی دارای سه سبک؛ تبریزی اصفهانی و شیرازی است که در سبک تبریزی، برای حرکت قلم و انجام قلم زنی، از حرکت و فشار مچ استفاده می شود، اما در سبک اصفهانی این امر به وسیله ضربات چکش شکل می گیرد. به گونه ای که آثار سبک تبریزی کم عمق و صاف و آثار سبک اصفهانی عمیق تر، برجسته تر و دارای حالت سه بعدی است. معمولا در ساخت ضریح امامزادگان؛ ائمه اطهار و علمای دین نیز از سبک اصفهانی استفاده می شود. در سبک شیراز، قلمزنی به دو روش ریزه قلم که روی فلز مس و برنج در دورهای صفویه و زندیه و قبل از آن متداول بوده و با الگو برداری از سبک هخامنشیان انجام می شود.»

این هنرجوی رشته قلم زنی در پایان با بیان اینکه در سال های اخیر حیات دوباره این هنر و زنده کردن سنن ارزشمند گذشته نیازمند یاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است، عنوان کرد: «با تلاش بی وقفه هنرمندان فنون از یاد رفته در زمینه های قلمزنی، هنر اصیل و ارزشمند ایرانی احیا شد، به گونه ای که آثار ساخته شده از جهت طرح و نقوش و اجرا با آثار پیشینیان برابری می کند. کشف رموز هنری گذشتگان و استفاده هنرمندان معاصر سبب شد تا هنرمندان رشته قلم زنی با الهام از ذوق و اندیشه گذشتگان دست به نوآوری های تازه بزنند، از این رو امروزه احیای سنن ارزشمند گذشته نیازمند یاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است تا بتوانند منجر به رونق دوباره این صنعت در بین مردمان هنرمند ایران زمین شوند.»

خبرنگار دانش آموز: عطیه چوپانی