روایتی از یک میراث معنویِ خراسان شمالی ،مس گری
بجنورد (پانا) -مسگری ازجمله صنایع‌دستی و هنرهای سنتی مردم خراسان شمالی از گذشته بوده که اکنون نیز افرادی در این حرفه مشغول به فعالیت هستند، فنون و مهارت‌های مسگری و سفیدکاری آن به شماره ۱۶۸۴ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
حدود پنج هزار سال پیش از میلاد مردم غارنشین فلات ایران بر اثر تغییراتی که از لحاظ آب و هوا و تشکیل مزارع و چمنزارها به وجود آمد به دشت‌ها روی آوردند و زندگی تازه‌ای را آغاز کردند و در تمدن آن‌ها نسبت به دوران پیشین پیشرفت بیشتری دیده شد.
مردمی که در فلات ایران زندگی می‌کردند، گه‌گاه به سفالگری و ساختن اشیاء با گل می‌پرداختند و با پختن آن‌ها از آن‌ها آثاری زیبا پدید می‌آوردند. آن‌ها در برخی اوقات مشاهده می‌کردند که بعضی از ظروف سفالینشان در اثر ضربه نمی‌شکند و همین‌طور در برخی اوقات از ظروفی که در آتش می‌نهادند ماده‌ای خارج می‌شد که پس از سرد شدن سخت می‌شد.
آن‌ها نام این ماده را مس گذاشتند و در ساخت ظروف و ابزار کشاورزی و جنگ از آن استفاده‌های بسیار کردند. در پایان عهد حجر پسین مردم این منطقه آلات و ابزار خود را با مس می‌ساختند و کم‌کم این‌گونه ادوات جای ابزار سنگی را که تا آن زمان متداول بود گرفت.
در هزاره چهارم پیش از میلاد مردم دشت‌نشین فلات ایران در کار و زندگی پیشرفت بیشتری کردند، با آن‌که سنگ در ساختن آلات و ادوات در این عهد به کار می‌رفت، فلز نیز بیش از دوره پیش وارد صنعت شد، مس را با چکش صاف می‌کردند، اما طرز ذوب کردن فلزات را نمی‌دانستند و با مس، سنجاق و ظروف ظریف می‌ساختند. در این دوره ذوب مس نیز متداول شد و آلات و ادوات را به شیوه ریخته‌گری ساختند.
بازارهای مسگری در خراسان شمالی
در ایام گذشته بسیاری از هنرمندان و صنعتگران از همین راه روزگار می‌گذراندند تا آنجا که یکی از راسته‌بازارهای سنتی هر شهر استان خراسان شمالی را به نام همین پیشه و صنعت و به نام بازار مسگرها نام‌گذاری کرده بودند.
صدور ۳۴ مجوز مشاغل خانگی صنایع‌دستی در اسفراین
تولید ظروف با مس بسیار سخت است و با مرارت انجام می‌شود. به‌عنوان‌مثال برای ساخت یک آفتابه ۱۲ تا ۱۳ تکه مس به کار گرفته می‌شود. ظروف آشپزخانه با وسایل جانبی آن، تشت، نمکدان، سینی‌های کنگره‌دار، آفتابه، لگن‌های قلم‌زده و کاسه‌های قلم‌زده از ادواتی بود که در گذشته توسط مسگرهای خراسان شمالی زیاد ساخته می‌شد.
مسگرها بعد از اتمام ساخت ظروف مسی، ظروف را تحویل حکاک‌ها و قلم‌زن‌ها می‌دادند تا نقش‌هایی همچون جنگل و گل و مرغ را بر روی آن‌ها حک کنند. قلم‌زن‌ها معمولاً در مکان‌های آرام و به‌دور از محیط کار مسگرها فعالیت می‌کردند و محیط فعالیت مسگرها به دلیل صدای چکش‌ها برای کار آنان مناسب نبود.
قسمت دوم بازسازی ظروف کهنه و زنگار زده مسی بود که در اصطلاح، به قلعی‌گری(سفیدگری) شهرت داشت.
ظروف مسی بعد از مدتی با توجه به نحوه استفاده از آن و همچنین با توجه به آلیاژ و ترکیبات به‌کار رفته در ظروف مسی که ساخته‌شده باید به‌وسیله قلع سفید شود و لایه‌ای از قلع بر روی مس شکل گیرد و مانند کاری که لایه تفلون در ظروف انجام می‌دهند و مانع از چسبیدن مواد غذایی می‌شود عمل می‌کند.
مسگری یکی از صنایع‌دستی کهن ایرانیان و به‌تبع مردم خراسان شمالی بود، در قدیم، ظروف مسی برای جهیزیه عروس از واجبات بود و ارزش جهیزیه عروس را با تعداد ظروف مسی اهداشده می‌سنجیدند. زیرا معتقد بودند مس‌های اهدایی به عروس صندوق پس‌انداز فرزندان خانواده است. تا چند دهه پیش، مردم کشور ما رسم داشتند برای پخت غذا مخصوصاً خورشت و آش از قابلمه‌های مسی استفاده کنند.
صنعت مسگری نیز از لحاظ سابقه تاریخی همپای آهنگری است. چرا که بعد از ظرف و ظروف سفالی، این ظروف مسی بودند که جایگزین شده‌اند و مورد استفاده وسیع مردم قرار گرفتند. به‌تبع وجود مسگری، لزوم سفیدگری را می‌طلبید و به‌اصطلاح در ارتباط کامل باهم بوده‌اند.
مسگرها در طول سال معمولاً یکی، دو بار به روستاها می‌رفتند و در وسط محل یا جلوی حسینیه‌ها که تردد بیشتری بود چادر می‌زدند و در ازای دریافت پول یا اجناس رایج مانند برنج، گندم، جو، عسل، فراورده‌های دامی و ... ظروف روستاییان را قلع اندود یا تعمیر می‌کردند.
تغییر شیوه زندگی مردم و ظهور تکنولوژی و صنعت‌های مختلف موجب شده که امروز بسیاری از صنایع که در روزگاران گذشته طرفداران فراوانی داشت به دست فراموشی سپرده شود که البته این هنر و مهارت در خراسان شمالی با ثبت در فهرست میراث معنوی کشور و نیز احیای آن، هم‌اکنون فعالانی را دارد که در کارگاه‌های مسگری مشغول هستند و باوجوداینکه اکنون مسگری در بسیاری از شهرهای کشور رو به رکود رفته، اما سفیدگری کماکان از رونق خود برخوردار است.
حمایت از تولیدکنندگان و هنرمندان فعال در حوزه مسگری
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌شمالی با اشاره به اینکه مسگری ازجمله هنرهایی بود که در سال‌های اخیر احیا شد، عنوان کرد: «فنون و مهارت‌های مسگری خراسان شمالی با شماره ۱۶۸۴ در فهرست میراث معنوی به ثبت ملی رسیده است.»
حبیب یزدان‌پناه بر حمایت از تولیدکنندگان و هنرمندان فعال در حوزه مسگری تأکید و تصریح کرد: «این صنایع‌دستی دارای مصرف کاملاً کاربردی است که به حفظ آن کمک می‌کند.»
او استفاده از طرح‌های اصیل و بومی در تولیدات مسی و نیز دخالت صد در صدی دست در آفرینش این هنر را ازجمله شاخص‌های ارزشمند و منحصربه‌فرد مسگری برشمرد.
او با بیان اینکه فرهنگ‌سازی در راستای استفاده از تولیدات داخلی می‌تواند به رونق مسگری کمک کند، افزود: «اگر جایگاه این رشته در صنایع‌دستی به‌درستی مشخص شود، می‌تواند نقشی مهم و مثبتی در اقتصاد داشته باشد.»
ارسال دیدگاه