دانش آموزان قربانی استرس والدین/ یک شبه فراگرفتن دروس غیرممکن است

به گزارش خبرنگار پانا از آذربایجان شرقی، تحصیلات، بخش مهمی از زندگی نوجوان را تشکیل می دهد. سالهای بحرانی که در مدارس راهنمائی و دبیرستانها طی می شود، سالهای گذر از دوران کودکی به بزرگسالی هستند. داشتن عملکرد خوب در مدرسه می تواند نوید بخش موفقیت در زندگی آینده باشد. اما اگر نوجوان دچار مشکلاتی شود، ممکن است در آینده درهای زیادی به روی او بسته شود. یکی از این مشکلات تحصیلی اضطراب امتحان است.
هر سال، خردادماه برای بسیاری از خانواده ها، فصل درگير شدن با امتحانات است و می توان این ماه را ماه امتحانات نامید، دانش آموزان و دانشجویان در اين ماه نتيجه يک سال تحصیلی خود را می بينند و در عین حال حساسيت خانواده ها به تحصيلات فرزندان به اوج خود می رسد.

امتحان همواره با استرس و اضطراب همراه است و تفاوتی نمی کند که آزمون دهنده در چه سن و سالی است، البته میزان استرس در هر شخصی متفاوت است.

از طرفی استرس و اضطراب فصل امتحانات تنها به دانش آموزان محدود نمی شود بلکه اغلب استرس در والدین آنها نیز به چشم می خورد و حتی در برخی موارد این استرس از طریق اولیا به دانش آموزان منتقل می شود.

بررسی ها نشان می دهد میزان اضطراب در دانش آموزانی که در طول سال تحصیلی هیچ برنامه ای برای مطالعه ندارند به مراتب خیلی بیشتر از دانش آموزانی است که برنامه ریزی دقیق و واقع بینانه دارند.
متاسفانه برخی از دانش آموزان و دانشجویان می‌کوشند دروسی را که در طول سال تحصیلی باید یاد می گرفتند را یک شبه فرا بگیرند، که مطمئنا این امر غیرممکن است.

این موضوع بعضی از دانش‌آموزان و دانشجویان را به فکر راه‌های میان‌بر می‌اندازد تا بتوانند به هر نحو ممکن، کابوس امتحان‌ها را پشت‌سر بگذارند. در چنین شرایطی به گفته کارشناسان، متأسفانه شماری از دانش‌آموزان و دانشجویان برای شب‌زنده‌داری در شب امتحان، قرص «ریتالین» مصرف می‌کنند و این در حالی است که متخصصان در مورد افزایش مصرف این قرص اعتیادآور هشدار داده‌اند.

طبق تحقیقات، مصرف داروی ریتالین بر کارکرد تحصیلی افراد تاثیر می‌گذارد و زمینه ابتلای آنان به اعتیاد را فراهم می‌کند.‏ توهم و هذیان‌گویی از عوارض روانی شدید مصرف ریتالین است که در صورت مسمومیت، سبب مرگ می شود. در حالی که این دارو برای درمان بیماری اختلالات روانی با حملات غیرقابل کنترل خواب در بزرگسالان و اختلالات بیش‌فعالی و کم‌توجهی در کودکان دیده می‌شود که با تحرک بیش از اندازه و کمبود تمرکز در یادگیری همراه است.

استرس در دنیای امروز تقریباً همه گیر شده و از پیر و جوان، زن و مرد، تحصیل کرده و بی سواد همه و همه به گونه و با نوعی از آن دست به گریبانند و فقط افراد معدودی که شناخت کافی از آن داشته و ابزار مقابله با آن را در اختیار دارند از آثار مخرب آن برکنار هستند.

حال این سوال مطرح است چرا برخی از دانش آموزان و دانشجویان برای کاهش استرس خود به سراغ چنین داروهایی می روند و بدون اینکه اطلاعات کافی در خصوص عوارض احتمالی این دارو داشته باشند، اقدام به مصرف خودسرانه آن می کنند؟

برای یافتن پاسخ بخشی از این سوالات خود در این ارتباط پای صحبت های رئیس اداره سلامت و تندرستی آموزش و پرورش آذربایجان شرقی نشستیم.

داریوش حکیمی با بیان اینکه زحمات چندماهه دانش آموزان در فصل امتحانات و نتایج بهتر در امتحانات نمود پیدا می کند، می گوید: متاسفانه در دهه های اخیر امتحان و کنکور به معضلی برای خانواده ها تبدیل شده است و جالب اینکه بیشترین استرس از طریق اولیای دانش آموزان به آنها منتقل می شود.

وی معتقد است دانش آموزان علاقمند به کسب بهترین نتایج در امتحانات هستند و می کوشند این نتایج را به هر طریقی بدست بیاورند از جمله از طریق شب بیداری، تلاش مضاعف، گذارندن کلاس های تقویتی و ...

آنها می کوشند کوتاهی های خود در طول سال تحصیلی را به هر طریقی جبران کنند لذا بیشترین فشارهای را در فصل امتحانات تحمل می کنند تا نتایج رضایت بخشی کسب کنند.

حکیمی وجود استرس در همه انسانها را امری طبیعی می داند و می گوید: وجود استرس تا حدی برای همه ما لازم است، چرا که اگر شخصی استرس و اضطراب نداشته باشد، نخواهند توانست نتیجه رضایت بخشی در زندگی خود کسب کنند، البته همانگونه که در دین مبین اسلام نیز بر پرهیز از افراط و تفریط در کارها تاکید شده لذا در این خصوص نیز باید معقول برخورد شود.

وی می افزاید: اگر هیچ استرسی وجود نداشته باشد ما بی خیال از نتایج امتحان خواهیم بود و نخواهیم توانست به نتایج مطلوب دست یابیم. در عین حال باید توجه کنیم که استرس زیاد باعث خواهد شد تا دچار برخی بیماری های روحی و روانی و تنش های بدنی شویم و در نهایت این امر سبب خواهد شد تا عملکرد ما کاهش یابد و نتوانیم نتایج مطلوب را کسب کنیم.

وی در ادامه در خصوص نقش آموزش و پرورش در کنترل استرس و اضطراب دانش آموزان در فصل امتحانات می گوید: معلمان می کوشند با توصیه ها و راهنمایی های که دراین خصوص به دانش آموزان ارائه می دهند استرس آنها را تعدیل کنند.

رئیس اداره کل سلامت و تندرستی آموزش و پرورش آذربایجان شرقی در بخش دیگری از سخنانش از راه اندازی تشکل دانش آموزی سفیران سلامت در آموزش و پرورش خبر می دهد و می گوید: سفیران سلامت بعنوان مربیان همسان در کلاس ها عمل می کنند و دانش آموزان را برای امتحانات آماده می کنند.

وی می افزاید: طرح سفیران سلامت دانش آموزی دو سالی است که در همه مقاطع تحصیلی در مدارس اجرا می شود اما امسال برای اولین بار به صورت گسترده در کشور و استان ما اجرا می شود و تشکل بندی های لازم در این خصوص انجام گرفته و سرفصل های آموزشی آن نیز تعریف شده و در این راستا کتاب های آموزشی به صورت رایگان در اختیار دانش آموزان قرار گرفته و همچنین کتاب های جامع سلامت نیز به صورت رایگان در اختیار اولیا و معلمان دانش آموزان قرار گرفته و در سطح استان توزیع شده است.

حکیمی در این راستا می گوید: این طرح ۱۰ درصد مدارس آذربایجان شرقی را تحت پوشش قرار داده و بر این اساس حداقل باید یک تا سه دانش آموز از هر کلاس عضو این تشکل درون مدرسه ای باشد. این سفیران از آبان ماه تشکل بندی شده اند و آموزش های لازم در این خصوص را می بینند، البته در هر مدرسه باید یک مجری سفیران سلامت وجود داشته باشد تا مطالب آموزشی را بر اساس سر فصل های آموزشی به دانش آموزان انتقال دهد که این آموزشها حول هشت محور، مفاهیم خود مراقبتی، تغذیه و زندگی سالم، حل مسأله، مدیریت خشم، سلامت روانی، استرس، سلامت نوجوانی و کمک های اولیه به دانش آموزان ارائه می شود، سفیران سلامت آموزشهایی را که کسب کرده اند به سایر دانش آموزان منتقل می کنند و این روزها در بحث امتحانات فعالیت می کنند. مطمئنا اجرای این طرح سبب خواهد شد تا دانش آموزان در حفظ سلامت خود همه جانبه نقش ایفا کنند و امیدواریم روزی همه دانش آموزان سفیران سلامت جامعه باشند.

رئیس اداره سلامت و تندرستی آموزش و پرورش آذربایجان شرقی در بخش دیگری از سخنانش در خصوص نقش والدین در کنترل اضطراب دانش آموزان می گوید: اگر دانش آموزی بتواند شب امتحان را از بعد زمان، افکار و فضا مدیریت کند قطعا موفق خواهد شد و نتیجه مدنظر خود را کسب خواهد کرد.

وی با اشاره به ارتباط مستقیم تغذیه با کنترل استرس دانش آموزان در روزهای امتحان می افزاید: بیشترین موضوعی که در این خصوص می تواند مشکل ساز شود، افزایش ترشح آدرنالین است، ترشح آدرنالین و کورتیزول در فصل امتحانات افزایش می یابد و شخص انرژی که باید برای کنترل استرس به کار برد از طریق ترشح این دو هورمون تعدیل می کند لذا اگر نحوه تغذیه دانش آموزان در این زمان مناسب باشد در نتیجه ترشح این دو هورمون کنترل خواهد شد و عملکرد دانش آموزان را تحت الشعاع قرار خواهد داد و در نتایج امتحانات آنها نیز نقش بسزایی خواهد داشت.

وی همچنین برای پیشگیری و کنترل استرس از دانش آموزان و اولیای آنها می خواهد با رعایت برخی موارد استرس خود را کنترل نمایند. از جمله اینکه مصرف مواد کافئین دار مثل چای، قهوه را در فصل امتحانات محدود کنند چرا که مصرف چنین موادی در کوتاه مدت استرس افراد را کنترل می کند اما در بلند مدت باعث عدم تمرکز، کاهش یادگیری و افزایش استرس می شود.

حکیمی همچنین می گوید استفاده از آبمیوه های صنعتی باعث تخلیه یکجای انرژی در شخص می شود و در نهایت سبب ایجاد استرس خواهد شد لذا پیشنهاد می کند آب میوه های مصرفی دانش آموزان طبیعی باشد و در عین حال مصرف روزانه مواد لبنی و سبزیجات تازه و موادی که حاوی ویتامین های گروه ب در رژیم غذایی آنها فراموش نشود. چرا که این مواد تاثیر بسیاری در نشاط و شادابی دانش آموزان خواهد داشت و علاوه بر آن مصرف آب و غذاهای سبک و زود هضم باید همیشه مورد توجه باشد و دانش آموزان و اولیای آنها مطمئن باشند اگر بحث های تغذیه ای را رعایت کنند دیگر نیازی به مراجعه به قرص های شیمیایی مثل ریتالین نخواهند داشت.

این مقام مسئول در ادامه از دانش آموزان خواهش کرد، صبحانه را که بقول پیامبر مسمار بدن است، فراموش نکنند که نقش حیاتی در کنترل استرس دارد. چون میزان ترشح کورتیزول در ساعات اولیه روز به بیشترین میزان خود می رسد و صبحانه سبب کنترل این موضوع می شود.

وی همچنین از خانواده ها می خواهد مصرف غذاهای چرب و شور و بویژه فست فودها را که باعث سوء هاضمه و اختلال در دستگاه گوارشی می شوند حداقل در روزهای امتحان از رژیم غذایی خود حذف کنند. چرا که استفاده از فست فودها در فصل امتحانات سبب خواب آلودگی در جلسه می شود و در عین حال ایجاد سستی و رخوت می کنند.

رئیس اداره سلامت و تندرستی آموزش و پرورش آذربایجان شرقی همچنین می گوید: مصرف انواع مغزها به دلیل دارا بودن اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶، آهن و روی به یادگیری و تمرکز حواس دانش آموزان کمک کرده و سبب می شود آنها امتحانات خود را به خوبی و با تمام قوا پشت سر بگذارند و نیاز به مصرف مواد دارویی نداشته باشند.

وی می افزاید: در فصل امتحانات باید تغییراتی در دانش آموزان به وجود بیاید اما این دلیل نمی شود که فعالیت های روزمره دانش آموزان به طور کامل قطع شود مانند بازی های فیزیکی دانش آموزان، چرا که این بازیها مخصوصا در حد سبک باعث شور و نشاط آنها خواهد شد. در عین حال برنامه های دید و بازدید و تماشای برنامه های تلویزیونی باید در حد متعادل باشد و از افراط و تفریط به دور باشد، که متعارف بودن این برنامه ها در کنترل استرس دانش آموزان نقش دارد اما اگر این برنامه ها بصورت پلیسی کنترل شود قطعا نتیجه معکوس خواهد داشت.

وی از والدین دانش آموزان می خواهد تا دید و بازدیدهای خود را در ایام امتحانات محدود کنند و معتقد است افراط در خاله بازی ها باعث بر هم خوردن آرامش دانش آموزان و در نهایت کاهش تمرکز آنها خواهد شد.

حکیمی همچنین از دانش آموزان می خواهد توجه به بهداشت فردی را در این روزها فراموش نکنند و سعی کنند در فضای باز مطالعه کنند چون این کار باعث خواهد شد اکسیژن بیشتری به مغز برسد و این موضوع قطعا در یادگیری دانش آموزان تاثیر مثبت خواهد گذاشت و همچنین انجام حرکات کششی و سبک در فواصل زمانی مطالعه باعث رفع خستگی دانش آموزان خواهد شد،

وی در پاسخ به اینکه چرا دانش آموزان و دانشجویان برای فرار از استرس و اضطراب به داروهای شیمیایی پناه می برند، می گوید: مصرف ریتالین در بین دانش آموزان بسیار ناچیز است و بیشترین میزان مصرف در بین دانشجویان گزارش می شود، ریتالین دارویی است که برای درمان اختلالات بیش فعالی استفاده می شود و جزو موادی است که سوء مصرف آن می تواند ایجاد مشکل نماید و حتی استفاده مکرر آن به مرور زمان اعتیاد آور خواهد شد لذا از مصرف بی رویه و خودسرانه این دارو باید پرهیز شود.

وی ادامه می دهد: ریتالین ماده است که مشکلات حاصل از مصرف خودسرانه آن بیش از اندازه و در عین حال کنترل و مهار مشکلات ناشی از مصرف بی رویه آن بسیار سخت است. ریتالین هم پای مواد انرژی زا و دوپینگی است و همه این مواد اگر در کوتاه مدت باعث ضرر نشوند قطعا در آینده به عضلات قلب و جسم صدمه خواهد زد شاید در کوتاه مدت باعث بی خوابی آنها شود.

حکیمی با تاکید بر ضرورت مصرف ریتالین در افرادی که دچار مشکلات روانی هستند، می گوید: اگر دانش آموزان بحث های تغذیه ای که دین مبین اسلام بر آن تاکید شده، را رعایت کنند مطمئنا دیگر نیازی به مصرف مواد شیمیایی نظیر ریتالین نخواهند داشت.

این دارو معمولا باعث خواب آلودگی مزمن می شود و مصرف این دارو بیشتر برای افراد کهنسال که مشکلات خواب دارند توصیه می شود علی رغم اینکه اغلب تصور می کنند این دارو مانع خواب آلودگی می شود، ریتالین در برخی از مواقع معکوس عمل می کند، لذا توصیه می کنیم به هیچ وجه به دنبال چنین داروهایی نروند چرا که مشاهده شده مصرف این دارو با چای و قهوه در شب امتحان سبب حمله خواب خواهد شد.لذا تقاضا می شود این دارو به صورت درمانی توسط پزشکان تجویز شود و از مصرف خودسرانه این دارو پرهیز شود.

وی عصبی شدن، حالت تهوع و استفراغ، سرگیجه، سردرد وخارش های پوستی را از جمله مصرف بی رویه و خودسرانه این دارو اعلام می کند و پیشنهاد می کند دانش آموزان و دانشجویان به جای استفاده از داروهای شیمیایی، از داروها و دمنوش های گیاهی استفاده کنند. چرا که زمانی باید به سراغ داروهای شیمیایی برویم که ضرورت ایجاب می کند. در حالی که گاها تمام رویاهای زندگی با استفاده از این دارو بر باد می رود.

حکیمی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به تاثیر آموزه های دینی در کنترل استرس و افزایش اعتماد به نفس در انسانها، با تاکید براینکه یاد خدا کلید حل تمام مشکلات بشری است می افزاید: بر اساس یافته های علمی ذکر با خدا و قرائت قرآن تاثیر صد در صدی و مستقیم در تمرکز حواس دارد وسبب آرامش روحی و روانی انسانها می شود حتی مانع بروز آلزایمر در کهنسالی می‌شود. بر این اساس باید اولیا و مربیان دانش آموزان را توصیه به نماز و قرائت قرآن نمایند و همانطور که می دانید قرآن کلام نور، رحمت و مایه خیر و برکت است. در این راستا در همه مدارس ودر همه جلسات قبل از شروع امتحان قرآن قرائت می شود.

وی در خاتمه سخنانش از دانش آموزان خواست مباحث امتحانی را برای شب امتحان نگذارند و در طول سال و قبل از امتحانات مطالعات خود را شروع کنند، چرا که از نظر علم روانشناسی و پزشکی بهترین زمان برای استراحت شب است و بر این اساس هیچ دانش آموزی نباید شب امتحان درس بخواند و بلکه باید استراحت کنند تا بتوانند با آمادگی کامل در جلسه امتحان حاضر شوند و بهترین نتایج را کسب کنند.
معصومه توکلی، روانشناس و آسیب شناس اجتماعی نیز در این ارتباط می گوید: متاسفانه حدود ۷۵ درصد از دانش آموزان با نزدیک شدن به فصل امتحان، دچار اضطراب و استرس شب امتحان می شوند.
وی در پاسخ به اینکه چه دانش آموزانی بیشتر گرفتار دلهره امتحانی می شوند، بیان می کند: این دانش آموزان را می توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد، گروه اول، دانش آموزانی هستند که در طول سال تحصیلی، دروس خود را مطالعه نکرده اند، بنابراین پر واضح است که مطالعه دروس یک سال در چند شب و روز تقریبا غیر ممکن است. گروه دوم دانش آموزانی هستند که به علت ترس از والدین و نگرانی از کسب نمرات بالاتر دچار دلهره و اضطراب می شوند و در نهایت گروه سوم افرادی هستند که به دلیل مشکلات روحی و تربیتی حتی با شنیدن نام امتحان دچار اضطراب می شوند، این موضوع سبب می شود حتی فرد دانسته های خود را فراموش کند و نتواند معلومات خود را بر روی برگه امتحانی منتقل کند و حتی ممکن است فرد نمرات غیرقابل قبولی اخذ نماید.

توکلی تاکید می کند: تغذیه قبل از امتحان و آموزش های والدین و آموزگاران مبنی بر اینکه امتحان نیز یک مرحله از آموزش است و برای دانش آموزانی که در طول سال درس ها را آموخته اند، ترسی ندارد، الزامی است. متاسفانه برخی از والدین خود دچار اضطراب هستند و آن را به فرزندان خود منتقل می کنند و لذا این افراد باید در ابتدا بتوانند اضطراب خود را کنترل کنند چرا که مطمئنا با انتقال این حس خود به فرزندانشان باعث شکست آنها در مراحل بالاتر خواهند شد.

وی تصریح می کند: چنانچه والدین قادر به رفع نگرانی فرزندان خود نیستند، از مشاوران بخواهند تا ترس و دلهره امتحان را از فرزندان آنان دور کنند. قطعا ارائه آموزش به دانش آموزان مبنی بر اینکه ترس از امتحان می تواند منجر به کاهش فعالیت و کارایی ذهن و همچنین تنزل نمرات آنان شود، از فشار فکری دانش آموزان می کاهد.

به گفته وی آموزش توکل به خدا یکی از اصلی ترین روش های تقویت روحیه فرزندان است که در کاهش اضطراب دانش آموزان بسیار موثر خواهد بود.

نتیجه اینکه اولیای دانش آموزان بجای تحمیل استرس به فرزندان خود، باید سعی کنند با آنها منطقی برخورد کنند و در عین حال شرایطی را در محیط خانه فراهم کنند تا بجای تشدید استرس و اضطراب، آنها با آمادگی و اعتماد به نفس در امتحانات شرکت کنند و نتیجه مطلوبی را کسب کنند. قطعا اگر نتوانند اضطراب خود را کنترل کنند چه بسا برای رهایی از بار این استرس، اعمال نا معقولی از آنها سر بزند که حتی آینده شان را تحت الشعاع قرار دهد.

گزارش از: قمر طالبی