علم اطلاعات و اقتصاد اشتراکی Sharing Economy

به گزارش پانا شهر تهران ، پنجمین نشست از سری سوم سلسله نشست های تخصصی علم اطلاعات و دانش شناسی با عنوان "علم اطلاعات و اقتصاد اشتراکی Sharing Economy" با خوش آمدگویی مصطفی امینی و با حضور دکتر سمیه سادات آخشیک از دانشگاه خوارزمی و جناب آقای مهندس محمد اقدسی از دانشگاه تهران در کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد آغاز شد.

مصطفی امینی درباره این نشست اظهار داشتند: بحث امروز، یک موضوع میان رشته ای به نام علم اطاعات و اقتصاد اشتراکی یا تسهیم اطلاعات. ترکیب Sharing Economy در فارسی معادل هایی دارد مانند: اقتصاد اشتراکی، اقتصاد اشتراک بنیان، اقتصاد مشارکتی و یا اقتصاد تعادلی. بهترین معادل همان اقتصاد تسهیم یا اقتصاد به اشتراک گذاشتن است که شامل منابع فیزیکی و منابع اطلاعاتی می شود. در دوران رکود غرب، از این نوع اقتصاد استفاده بهینه ای شد.

مهندس محمد اقدسی در تعریف کلی اقتصاد مشارکتی گفت: عملیات و مدل هایی که کمک می کند با فناوری و ارتباطات، افراد و شرکت ها بتوانند به منابع دسترسی مشترکی داشته باشند. این منابع می توانند محصولات، خدمات و اطلاعات و تجربیات باشد و اشتراک گذاری باعث می شود که این منابع در اختیار همه قرار بگیرد و از طریق آن به اقتصاد مشارکتی منجر شود.

وی در ادامه درباره تاریخچه اقتصاد مشارکتی گفت :این مفهوم از زمان هایی به درازای تاریخ وجود داشته است، از زمانی که افراد دور هم جمع می شدند و افکار ایده های خود را با هم به اشتراک می گذاشتند و یا با همکاری هم، در زمینی محصولات کشاورزی می کاشتند. تعریف دقیق علمی آن در دانشگاه هاروارد و از سال ۲۰۰۲ آغاز شد. ایشان با ارائه مثال هایی از اشتراک گذاری دارایی ها، منابع و اطلاعات در آن زمان، مفهوم اقتصاد اشتراکی را توضیح داد. مانند نمونه های موفق در زمینه حمل و نقل و سرمایه گذاری جمعی و مشارکتی کارشناسان در آن دوره، اقتصاد مشارکتی را به شش بخش غذا، خدمات، حمل و نقل، فضا، مالی و کالا مجزا کرده و هر بخش را نیز به زیرمجموعه هایی تقسیم نمودند.

در سال ۲۰۱۱ مدل دیگری از این نوع اقتصاد را ارائه دادند. اقتصاد مشارکتی پیشرفت کرد و بخش های دیگری نیز اضافه شد که باعث رشد و شکوفایی آن شد. ارتباط اقتصاد مشارکتی با علم اطلاعات و دانش شناسی مدل چتری (جمع سپاری) است. سؤال اساسی در بحث اقتصاد مشارکتی این است: حقوق مالکیت معنوی در اقتصاد مشارکتی چیست؟ و پاسخ این است: اعتماد اصلی ترین و بزرگ ترین اصل جاری و ساری در حقوق اقتصاد مشارکتی است. آینده اقتصاد مشارکتی بر اصل اعتماد است و براساس آن، تسهیم درآمد انجام می شود.

دکتر سمیه سادات آخشیک بحث خود را با جمله ای آغاز کرد: بُن مایه اقتصاد مشارکتی در دین و فرهنگ ما ریشه دارد. فارغ از تعاریف آکادمیک و دانشگاهی، می توان گفت: هرگاه ما چیزی را برای نفع کسانی به اشتراک می گذاریم، درگیر مشارکت شده ایم که از نظر علم اقتصاد به آن اقتصاد مشارکتی گفته می‌شود.

در پاسخ به این سؤال که نقش متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی در این میان چیست؟ باید گفت قبل از اینکه از اقتصاد مشارکتی تعریف آکادمیک ارائه شود، کتابداران منابع کتابخانه ای را به اشتراک می‌گذاشتند، خدمات سازماندهی متمرکز که در کتابخانه ملی انجام می شود نیز به نوعی اقتصاد مشارکتی است. تأمین منابع بصورت کنسرسیومی در کتابخانه های دانشگاهی نیز نوع دیگری از آن است. نمونه های بسیاری از فعالیت‌های اقتصاد مشارکتی را می‌توان نام برد. زمانی که با مشارکت، یک کالا یا یک خدمت را تولید ، توزیع، مصرف و تجارت کنیم، در واقع مشغول به کار اقتصاد مشارکتی هستیم.

پیوند میان اقتصاد مشارکتی و علم اطلاعات و دانش‌شناسی، با توجه به دو نکته قابل بررسی است. نخست آنکه حلقه واسط این پیوند، اقتصاد دانش‌بنیان است. اقتصاد دانش‌بنیان مفهومی است که در جامعه دانشی بروز می‌یابد. جامعه دانشی نیز خود از ثمره‌های جامعه اطلاعاتی است. متخصصان علم اطلاعات و کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی در به ثمر رسیدن جامعه اطلاعاتی و شکوفایی اقتصاد دانش‌بنیان نقش بسزایی دارند. از سوی دیگر، دستمایه فعالیت‌های متخصصان علم اطلاعات، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی، اطلاعات و دانش است. این دو پدیده افزون بر آنکه ماهیتی سیال و تملک‌ ناپذیر دارند، کالای عمومی هستند که "اشتراک گذاری"، به افزایش ارزش این کالا کمک می‌کند. با توجه به این ویژگی‌های اطلاعات و دانش می‌توان دریافت که هیچ مرزی نمی‌تواند این دو پدیده را در خود محصور سازد و ذات فعالیت‌های علم اطلاعات، با مفهوم "اشتراک" پیوند عمیقی دارد.

از دو نکته مورد بحث، می‌توان به این نتیجه رسید که مفهوم اقتصاد مشارکتی دانش بنیان، محل پیوند علم اطلاعات و اقتصاد مشارکتی است. به این معنی که تمام فعالیت های از تولید تا توزیع و مصرف یک کالا یا یک خدمت که ممکن است خودِ آن کالا، دانش یا خدمت باشد یا اطلاعات و دانشی درباره یک کالای خاص، به‌طور مشارکتی انجام شود. ایشان با ارائه مثال هایی این مفهوم را تشریح نمودند.

در ادامه افزود: برای ایفای نقش متخصصان علم اطلاعات در عرصه اقتصاد مشارکتی، مشکلاتی وجود دارد که متخصصان علم اطلاعات به‌تنهایی نمی‌توانند آنها را حل کنند به دلیل اینکه این مشکلات زیرساختی است و نیاز به حمایت و برنامه‌ریزی‌ دارد. با اینحال، اصلِ اول کتابخانه‌ها اشاعه اطلاعات و دانش "از همه و برای همه" است. اصول پنجگانه رانگاناتان ـ پدر علم کتابداری ـ همان اصول و مفهوم اقتصاد مشارکتی است و فعالیت ها و کار کتابداران برپایه این اصول انجام می‌شود.