الهام فخاری: چهار دهه است که آزمون و خطا ادامه دارد

الهام فخاری، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورا در یکصدو هشتادمین جلسه شورا طی نطقی خواستار اهتمام شهرداری تهران در جهت تامین فضاهای عمومی فرهنگی به خصوص کتابخانه‌های عمومی شد.

فخاری نطقش را با این موضوع که چهار دهه است آزمون و خطا ادامه دارد آغاز کرد و گفت: سرانه‌های فرهنگی همچون سرانه‌ مطالعه بدل به رازهای مگو شده‌اند و آمارهای متناقضی از میزان دسترسی به کتابخانه‌های عمومی و کتابفروشی در کلان‌شهر تهران منتشر می‌شود.

وی ادامه داد: دسترسی به فضاهای فرهنگی همچون کتابفروشی‌های محلی و کتابخانه‌های عمومی همچنان گرفتار توزیع ناعادلانه‌ خدمات شهری است. کلنی‌های فرهنگی برای بخش اعظمی از شهروندان با راه پیمودنی طولانی قابل دسترس است. در عین‌حال تامین فضاهای فرهنگی برای گروه‌های سنی مختلف- کودکان و نوجوانان از همه‌ مهم‌تر گروه‌های اجتماعی از جمله توان‌یابان و شهروندان با نیازهای ویژه فراموش شده است.

به گفته او، بسیاری از محله‌های تهران هنوز و همچنان در آرزوی داشتن یک باب کتابفروشی و کتابخانه‌ی عمومی باقی مانده‌اند. فضاهای فرهنگی عمومی در مناطق پایین‌دست اگر هستند هم بی‌رمق و خالی از شورند و رغبتی برای ساکنان و همسایگان کتابخانه‌های عمومی ایجاد نشده تا به کتابخانه سری بزنند و کتابی به امانت به خانه ببرند.

فخاری با بیان اینکه مراکز خرید مناطق برخوردارتر با کتابفروشی‌های چندصدمتری( برای استفاده از معافیت مالیاتی سازندگان ) چنان صدرنشین خبرها و آمارها می‌شوند که اجازه نمی‌دهند این فقدان‌های اساسی جایی برای مطرح شدن و آسیب‌شناسی داشته باشند، افزود: بودجه‌ عمومی هنگفتی صرف ساخت باغ کتاب تهران شده است که اگر این به شکل عادلانه در کتابخانه برای مناطق ۲۲ گانه‌ی تهران هزینه می‌شد زیرساخت‌های فرهنگی جان می‌گرفتند و می‌شد شاهد تحولی در این زمینه بود.

وی ادامه داد: توزیع ناعادلانه‌ امکانات فرهنگی در گستره‌ تهران بحث تازه‌ای نیست. در یک سال اخیر ده کتابفروشی محلی تعطیل شده‌اند. در زمانه‌ای که قدرت خرید بیش از نیمی از جامعه به حداقل رسیده است این امکانات عمومی فرهنگی است که می‌توانند زمینه‌ساز عدالت شهری باشند. دسترسی و میزان مراجعه به کتابخانه‌های عمومی همچنان یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های رشد و توسعه در جوامع وضع است و حق بر شهر است که متاسفانه هرگز در راس برنامه‌های اجرایی جایی نداشته‌اند.

فخاری گفت: یکی از وظایف اصلی شهرداری توسعه‌‌ زیرساخت‌های فرهنگی است و توسعه‌ کتاب و کتاب‌خوانی و فراهم کردن کتابخانه‌های عمومی یکی از بازوهای اصلی و کارآمد در این حوزه است. براساس آخرین پیمایش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هر ایرانی در طول هفته یک ساعت و سی دقیقه (۱۳ دقیقه در روز) به مطالعه می‌پردازد.

عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورا افزود: در اینجاست که کتابخانه‌های عمومی می‌توانند نقش‌ به سزایی را ایفا کنند و با برنامه‌ریزی‌های دقیق و تجهیز این فضاهای عمومی مراجعه به کتابخانه‌ها را بالا ببرند و به شکل مشخص سرانه‌ی مطالعه را با تحمیل کمترین هزینه به سبد خانوار دگرگون کنند.

فخاری با اعلام اینکه براساس استاندارد جهانی به ازای هر ۱۰۰ نفر باید هشت متر مربع فضای کتابخانه‌ای باشد، افزود: ولی در ایران این میزان پنج متر مربع کمتر است. و برای نمونه در منطقه‌ی ۱۷ تهران با جمعیتی قریب به۳۴۸٬۵۸۹ نفر عدد کتابخانه‌های عمومی ۲ است و کتابفروشی هم وجود ندارد. این در حالی است که بهای کتاب‌ به دلیل افزایش افسارگسیخته‌ی قیمت کاغذ در دو سال اخیر بیش از سه برابر افزایش یافته است و در سبد خانوار ایرانی هرگز سهم خرید فرهنگی و کتاب از ۳ درصد بیشتر نبوده و در مناطق حاشیه‌ای این رقم به زیر یک درصد می‌رسد. در این وضع اهمیت کتابخانه‌های عمومی به عنوان فضاهایی که قرار است بخشی از حق بر شهر را برای شهروندان تامین کنند بسیار پررنگ‌تر می‌شود. حضور خاموش و بی‌رمق کتابخانه‌های عمومی تنها کالبدی است از واقعیت و توجه نکردن به این مهم در بلند مدت تاثیرات ویران‌گری خواهد داشت. در هر جایی که کتابخانه ها فعال عمل کرده اند، جرم و جرایم نیز آمار کمتری را از خود بروز داده است. برای نمونه می‌توانیم به حاصل کار سازمان‌های مردم‌نهاد در حاشیه‌ی شهرهای جرم‌خیزی همچون ژوهانسبورگ نگاهی بیندازیم.

وی تاکید کرد: متاسفانه باید تاکید کرد که اهمیت رفتارهای فرهنگی شهر تهران هنوز جدی گرفته نشده‌اند. سرانه‌ی امانت گرفتن کتاب و مراجعه و عضویت در کتابخانه همان سازوکاری است که اگر فرهنگ‌سازی شود رفتار فرهنگی مردم پایتخت را دیگرگون می‌کند و هزینه‌ای به سبد خانوار نیز در تامین این کالای فرهنگی و البته اساسی تحمیل نمی‌کند.

فخاری یادآوری کرد: با این‌حال متاسفانه آمارهای روشنی از شکل هزینه‌کرد و خروجی نهایی در دسترس نیست. آیا کتاب‌های موجود در این کتابخانه‌ها همان‌هایی هستند که شهروند و خانواده‌ی ایرانی لزوم خواندنش را احساس می‌کند و قدرت خرید آن را ندارد؟ آیا اگر این کتاب‌ها در کتابخانه‌های عمومی در دسترس باشند و خبررسانی دقیقی انجام شود باز هم کتابخانه‌های عمومی شهر تهران تا این اندازه سوت و کور خواهند بود؟

وی با بیان اینکه در دو سال اخیر برای حمایت از کتابخانه‌های عمومی شهر تهران برنامه‌ی چشم‌گیری پیاده نشده است. تعداد بازدیدکنندگان و مراجعان هم همچنان ناامید کننده است و یکی از آخرین پیمایش‌ها مربوط به سال ۸۸ است.

فخاری گفت: در سال ۹۸ تنها رقم ۶۰.۰۰۰.۰۰۰ هزار ریال برای حمایت از کتابخانه‌های عمومی شهر تهران تصویب و از بودجه‌ی مصوب پرداخت شده است. این بودجه‌ی اندک برای شهری به وسعت تهران هم با ابهام‌های زیادی روبرو است. سازوکارها مشخص نیستند و نهادهای دست‌اندرکار وظیفه‌ای برای ارائه‌ی گزارش‌های روشن و دقیق از چگونگی هزینه‌کرد منتشر نمی‌کنند.

فخاری در بخش دیگری از نطقش افزود: لازم است که شیوه‌های مصرف این بودجه و همچنین سازوکارهای حاکم برای حمایت به شکل دقیق منتشر شوند. پیش‌تر بارها از سوی نهادهای مرتبط مطرح شد که قرار است تمام سراهای محله‌ها در مناطق ۲۲گانه مجهز به کتابخانه‌ی عمومی شوند. امری که به سیاق بسیاری دیگر ابتر ماند. تنها در سال ۹۸ رقم ۱۶.۹۵۰.۰۰۰ هزار ریال برای توسعه و تجهیز کتابخانه‌ها در نظر گرفته شده. اما دقیقا تعریف تجهیز چیست؟ لازم است نظارت دقیقی برای شیوه‌های تجهیز و توسعه وجود داشته باشد. آیا خروجی بودجه‌ی ۶۰.۰۰۰.۰۰۰ هزار ریالی که در سال ۹۷ به حمایت از کتابخانه‌های عمومی شهر تهران شده بررسی شده است؟ عملکرد و میزان مراجعه چطور؟ گامی در جهت ایجاد میل و رغبت شهروندان برای استفاده از این حق مسلم شهروندی‌شان برداشته شده است؟

وی افزود: در این میان به‌کار گیری سازوکارهای جدید و فناوری‌های نوین برای مخاطب‌یابی و ایجاد همکاری‌های اجتماعی و گروه ‌های کتابخوانی محلی در سیاست‌گذاری‌ها دیده نشده است.

الهام فخاری گفت: حالا اگر در هنگامه‌ی روز سری به کتابخانه‌های عمومی بزنید خواهید دید که بخش اعظمی از مراجعان نوجوانانی هستند که به امید آمادگی کنکور و تنها برای استفاده از قرائت‌خانه به کتابخانه‌ی عمومی سر می‌زنند که البته باز هم شکرش باقی است. بسیاری از کارشناسان معتقدند عنوان‌ها و منابعی که برای تامین کتاب‌ها در کتابخانه‌های عمومی انتخاب می‌شوند از فیلترهای درستی عبور نکرده‌اند و عموما براساس سلیقه و مناسبات حاکم انتخاب می‌شوند وهمین باور به جامعه هم انتقال پیدا کرده است و همان گروه کم شمار کتاب‌خوان هم ترجیح می‌دهند به کتابخانه‌های عمومی مراجعه نکنند؛ چرا که امیدی برای یافتن کتاب‌های روز و قابل بحث در این قفسه‌های عمومی ندارند.

عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورا با بیان اینکه بارها شنیده‌ایم کتاب‌هایی در این طرح تجهیز خریداری و به کتابخانه‌ها می‌آیند که حتی استانداردها هم در آنها رعایت نشده و در بازار کتاب و ویترین کتابفروشی‌ها جایی نداشته اند افزود: آیا در ده سال گذشته نهادهای مرتبط پژوهش دقیق و موثری انجام داده‌اند که نشان دهد تا چه اندازه استانداردهای کتابخانه‌های عمومی در این فضاها رعایت شده است. در سال ۹۸ تقریبا ۱۵۹.۵۰۰.۰۰۰ هزار ریال برای تعمیر و تجهیز قرائت‌خانه‌ها و کتابخانه‌ها در نظر گرفته شده است. گزارشی از شیوه‌های صرف این بودجه؛ سازوکارهای انتخاب کتاب؛ میزان به روزرسانی و برنامه‌های ترویجی و تبلیغی در دسترس نیست. بیش از یکصد کتابخانه سازمان فرهنگی هنری وجود دارد که سرمایه گذاری و زیر ساخت فرهنگی ارزشمندی است ولی به روز رسانی نشده است!

وی در پایان ابراز امیدواری کرد که شهرداری تهران به این وظیفه‌ زیربنایی در تامین فضاهای عمومی فرهنگی به خصوص کتابخانه‌های عمومی اهتمام بورزرد و با سیاست گذاری و اقدام و نظارت درست و دقیق فضای همگانی و متعلق به مردم را برای مردم شاداب نگهداریم.