هشدار متخصصان زلزله‌شناسی درباره زمین لغزش های گسل شمال تهران چقدر جدی است؟

طی روزهای اخیر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی در صفحه اینستاگرامش عکس‌هایی از زمین‌لغزش فعال در گسل شمال تهران در محل دانشگاه آزاد واحد علوم وتحقیقات به اشتراک گذاشته بود. او در توضیح این عکس‌ها و جزییات آن به پانا گفت: این مکان آموزشی بر روی پهنه گسل‌ زلزله ساخته شده که کار اشتباهی بوده است. در این منطقه ساخت‌وساز، زیاد صورت گرفته و در ارتفاعات خاکبرداری کرده‌اند و در ارتفاع ۲۲۰۰ متری مجتمع ورزشی و تفریحی ساخته‌اند.

وی با اشاره به بازدید خود از این منطقه گفت: وضع مجتمع دانشگاهی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات با ٥٤ ساختمان بر روی فرادیواره گسل شمال تهران و در کاسه لغزش بزرگ حصارک در تهران استثنایی است. این مجموعه در محدوده‌ای خطرناک و بر روی دامنه لغزشی احداث شده که حتی اکنون اثرهای تخریبی زمین‌لغزشی که اکنون هم فعال است در محدوده مجتمع ورزشی فتح در کنار مجموعه ساختمان‌های دانشکده مهندسی واحد علوم و تحقیقات مشهود است. در بازدیدی که داشتم زمین لغزش فعال در این دانشگاه مشاهده شد و به دانشگاه آسیب زده است. در این منطقه هزینه‌های زیادی صرف شده است و قسمتی که اکنون دیده می‌شود همه ماجرا نیست؛ بخشی از یک ماجرای بزرگ است.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله افزود: تمامی محدوده هتل دانشگاه آزاد، محدوده دانشکده فنی مهندسی و مجتمع ورزشی فتح در کاسه لرزش بزرگ قرار می‌گیرد و بر روی گسل شمال تهران ساخته شده است. از طرفی تعداد ساختمان‌های غیرمتقارن و به شکل مثلث در آنجا زیاد است. در حالی که مهندس‌های سازه می‌گویند تاب‌آورترین ساختمان‌ها متقارن‌ترین ساختمان‌ها هستند، در این واحد دانشگاهی ساختمان‌هایی با معماری نامتقارن مثلثی درست بر روی گسل شمال تهران در حال احداث است که شاخص یک توسعه ناپایدار و در جهت افزایش ریسک است و در یک زمین‌لرزه مهم این دامنه‌های تحت خطر می‌تواند مشکلات مضاعفی تجربه کنند. من نمی‌گویم که همه این ساختمان‌ها فرو می‌ریزد اما آسیب‌پذیری بیشتری را باید از آنها انتظار داشت.

تصویری که زارع استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد در صفحه مجازی خود منتشر کرده و مدعی است مویدزمین‌لغزش فعال در این منطقه از تهران است

وی با اشاره به توسعه ساخت‌وساز در محدوده دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات گفت: استادان این دانشگاه که در حوزه مرتبط تخصص دارند باید حرف بزنند؛ اگر حرفی زده نشده باعث تاسف است چون این همه توسعه بر روی یک زمین ناپایدار اتفاق افتاده است و ۵۴ ساختمان در آنجا احداث شده که برای آن میلیاردها تومان هزینه شده و بخش مهمی از آن در داخل کاسه لغزش است.

این مدرس دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا بحران به حدی رسیده است که مجتمع‌های دانشگاه آزاد در محدوده علوم و تحقیقات جابه‌جا شود؟ گفت: میلیاردها تومان برای ساخت این دانشگاه هزینه شده است. اکنون تنها کاری که می‌توانند انجام دهند این است که بیشتر از این ساختمان‌ها را توسعه ندهند. بعید می‌دانم کسی بتواند آنجا را جابه‌جا کند. دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات اولین خدمتی که می‌تواند انجام دهد این است که مانع توسعه بیشتر شود تا هر چه ممکن است، بار جمعیتی و استقرار در این مجموعه کمتر شود.

زارع با اشاره به بحث مقاومت ساختمانها در بحث گسل و پایدارسازی ساختمان‌های دانشگاه آزاد نیز توضیح داد: باید تا حد ممکن سعی شود اقدامات پایدارسازی صورت بگیرد. البته متاسفانه اقدامات پایدارسازی با این حجم از ساخت‌و‌سازهایی که انجام شده است، شاید کارایی بالایی نداشته باشد اما باید انجام شود و امیدوارم که انجام شده باشد.

این استاد زلزله‌شناسی تصریح کرد: در ساخت ساختمان بلندمرتبه و برج بر روی گسل باید توجه کرد که در این نواحی در هنگام یک زمین‌لرزه علاوه بر امکان گسیختگی مستقیم در سطح زمین، احتمال ایجاد تکان‌های بسیار شدید در اثر پالس‌های پریود بلند - در اثر پدیده جهت‌پذیری در هنگام رخداد زمین‌لرزه در نزدیکی گسل زمین‌لرزه، و پدیده «پله پرش» (فلینج) به ویژه روی صفحه گسیختگی وجود دارد. وجود تغییرات شدید توپوگرافی (پستی و بلندی) در این نواحی به احتمال تشدید امواج زمین‌لرزه احتمالی در این مرز‌های توپوگرافی در پای دامنه‌ها می‌انجامد. همچنین تشدید امواج بر اثر تغییرات پستی و بلندی در مرز‌های بین کوه و دشت که در شمال تهران مشخص‌کننده ناحیه گسل شمال تهران است، بدون شک تشدیدکننده خرابی‌ها خواهد بود.

وی ابراز امیدواری کرد که مدیریت دانشگاه آزاد با استفاده از نیروهای تخصصی دانشگاه آزاد و نیروهای ملی؛ آسیب‌های ناشی از ساخت‌و‌ساز و توسعه بی‌رویه در محدوده دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات کاهش یابد.

علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز در این باره گفته بود: اطمینان داشته باشید که کل این دانشگاه بر روی خط گسل شمال تهران قرار دارد و هر قدر هم ساختمان‌هایی که بر روی حریم گسل هستند مستحکم ساخته شود، در مقابل گسیختگی زمین که ۱۰ کیلومتر لایه‌های خاک را می‌شکند و جا به جا می‌کند، پی ساختمان تاب تحمل ندارد.

او در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه به همین دلیل ساخت ساختمان‌های مهم در حریم گسل‌ها ممنوع اعلام شده است، یادآور شده بود: ساختمان واحد علوم تحقیقات به دلیل آنکه بر روی خط گسل پیش از ابلاغ این قانون ساخته شده است، نیاز به بازنگری اساسی از نظر مدیریت ریسک و مدیریت بحران دارد.

اما اقبال شاکری، رئیس مرکز عمرانی، املاک و مستغلات دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با پانا موافق حرف‌های این اساتید حوزه زلزله شناسی نیست. او درباره اظهار نظر مهدی زارع، استاد زلزله‌شناسی مبنی بر وضع نگران‌کننده واحد علوم و تحقیقات و زمین لغزش‌هایی که سبب ترک‌های عمیقی در این پهنه شده است، گفت: اولا این مسایل به این آسانی که دیگران می‌گویند نیست، این موضوع مسئول دارد. بنده زمانی که در شورای شهرتهران بودم این موضوع را پیگیری کردم و پس از ۱۳ سال نقشه پهنه گسلی را گردآوری کردم و در مرکز تحقیقات وزارت راه، مکسن و شهرسازی نهایی و در نهایت به وزارت راه شهرسازی ارجاع داده شد.

وی ادامه داد: مرجع رسمی در این بحث، افراد و حرف‌های متخصصان نیستند. مرجع تشخیص و تعیین اینکه پلاکی در نقطه ای از تهران در پهنه گسلی قرار دارد یا خیر، بر عهده معاونت شهرسازی شهرداری تهران است.

به گفته وی، ساخت و سازها در پهنه گسلی ممنوع نشده است بلکه مدیریت می‌شوند.

وی در پاسخ به این پرسش که در گذشته علی بیت‌الهی، مدیرمرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات وزارت مسکن و شهرسازی هم به این موضوع اشاره کرده است گفت: کشور حساب و کتاب دارد .مرجع این موضوع را قانون مشخص کرده است حتی اگر آقای بیت الهی و افراد دیگری هم به این موضوع اشاره کردند مرجع نیستند. بیان این موضوعات سبب تشویش اذهان عمومی می‌شود.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا شما قبول دارید که این پهنه دچار ترک‌هایی عمیق شده است که در عکس‌های دکتر زارع نیز مشهود بوده است، گفت: خیر. قبول ندارم. فقط باید به مرجع آن مراجعه کنید.

وی گفت: این آقایانی که مصاحبه کردند، می‌توانند راجع به مسایل علمی صحبت کنند اما راجع به مسایل شهری به هیچ وجه نمی‌توانند صحبت کنند. اینها حق ندارند که املاک مردم را به یک موضوعاتی در شهر متصل کنند. اصلا این اختیارات جزو وظایفشان نیست و غیرقانونی است و از آنها می‌توان شکایت کرد. فقط مرجع قانونی می‌تواند پیگیری کند و آن هم نه علنی بلکه این موارد جزو اطلاعات محرمانه شهری است. مگر کسی می‌تواند اطلاعاتی که جزو اطلاعات محرمانه شهری است به افکار عمومی بگوید.

شاکری افزود: این افراد می‌توانند در موضوعات علمی در زمینه پیشگیری و ساخت‌وساز در گسل‌های شهری صحبت کنند اما اینکه اطلاعاتی داشته باشند در حالی که مرجع قانونی نیستند و موضوعی را افشا کرده باشند، قابل پیگیرد قانونی است. مقاوم‌سازی بحث جداگانه‌ای است و تمام ساختمان‌های شهر تهران باید مقاوم‌سازی شوند. ما در هر سازمانی که هستیم این اقدامات را انجام دادیم و کلیه ساختمان‌ها را از حیث مقاوم‌سازی مورد بررسی قرار دادیم و طبق آخرین دستورالعمل‌ها ابلاغ و بررسی شده است و همه ساختمان‌ها را از این منظر مورد آنالیز قرار دادیم و اولویت‌بندی کردیم و دستورات و اقدامات لازم را دادیم. قانون اجازه نمی‌دهد این اطلاعات به صورت عمومی مطرح شود اما پیشگیری از خطرات زلزله کار مدیریت شهری است و باید انجام شود.