نگاهی مختصر به حقوق دختران و پسران قبل از ازدواج

اولین نکته ای که باید متذکر شوم این است که در کشور ما به عنوان یک کشور اسلامی شما به عنوان یک پسر، هر زنی را نمی‌توانید خواستگاری و یا با او ازدواج کنید، به زبان ساده‌تر باید بگویم که قانون و شرع مقدس اسلام شرایطی معین کرده است که در بحثی تحت عنوان موانع نکاح مطرح می‌‌شود.

قانونگذار ما از ماده ۱۰۴۵ تا ۱۰۶۱ قانون مدنی موانع نکاح را به تفصیل بیان کرده است که آن موانع بطور مختصر شامل شوهر داشتن زن، داشتن چهار زن دائمی برای مرد، عده زن، قرابت در حدود معین، مطلقه بودن به سه طلاق و نه طلاق، کفر، لعان، احرام و خارجی بودن نیز است.

از منظر علم حقوق و قانون در کشور ما همین که موانع نکاح وجود نداشته باشد و عقد نکاح هم به طرز صحیح بین دختر و پسر خوانده شود ازدواج آنها صحیح بوده و حقوق و تکالیفی که قانون پیش بینی کرده است برای هر دو نفر یعنی زن و مرد ایجاد می شود که به آن آثار نکاح می‌گویند. 

این نکته مهم را باید بگویم که در قوانین مربوط به حقوق خانواده در خصوص مواردی مثل: چگونگی آشنایی دختر و پسر، چگونگی انجام مراسم خواستگاری و یا شرایط برگزاری مجلس عروسی، لیست جهیزیه، خرید سیسمونی و... هیچ دخالتی نکرده و این موارد را به توافق طرفین و عرف حاکم بر جامعه واگذار کرده است. 

با توجه به مواردی که بیان شد شاید در ذهن شما این سوال ایجاد شود همین که موانع نکاح وجود نداشته باشد پس دختر و پسر می‌وانند خودشان ازدواج کنند و دیگر هیچ منعی وجود ندارد!؟ 

در پاسخ به این سوال بطور کلی باید بگویم که در ایران برای ازدواج دختران باکره، اذن پدر یا جد پدری آنها لازم و ضروری است، اما گاهی هم می‌شود که این دختران باکره بدون اذن پدر یا جد پدری خود ازدواج کنند که در این مورد شرایط خاصی در قانون تعیین شده است که باید آن شرایط رعایت شود؛ اما جالب است بدانید پسران به چنین اجازه‌ای از طرف پدر یا جد پدری احتیاج ندارند و پس از این که پسران به سن قانونی یعنی ۱۸ سال تمام برسند می‌توانند بدون اذن خانواده ازدواج کنند. 

همانطور که در بالا بیان شد در خصوص اذن پدر برای ازدواج دختر باکره‌ای که هنوز ازدواج نکرده است، اختلاف نظرات زیادی بین حقوقدانان و فقها وجود دارد با این تفاسیر قانونگذار ما در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی به صراحت می‌گوید: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است.»

و در ماده ۱۰۴۳ قانون مدنی ما بیان شده است که: «نکاح دختر باکره اگر چه به سن بلوغ رسیده باشد موقوف به اجازه‌ پدر یا جد پدری او است و هر گاه پدر یا جدپدری بدون علت موجه از دادن اجازه مضایقه کند اجازه‌ او ساقط و در این صورت دختر می‌تواند با معرفی کامل مردی که می‌خواهد با او ازدواج کند و شرایط نکاح و مهری که بین آن‌ها قرار داده شده پس از اخذ اجازه از دادگاه مدنی خاص به دفتر ازدواج مراجعه و نسبت به ثبت ازدواج اقدام کند.»

یکی دیگر از مهمترین مباحث در خصوص حقوق دختران و پسران قبل از ازدواج، تعیین شروط ضمن عقد نکاح است که امروزه هم در جامعه ما این مورد نسبت به سال‌های قبل زیاد مورد توجه خانواده‌ها قرار گرفته و دارای اهمیت زیادی است؛ چرا که توجه به تعیین شروط ضمن عقد نکاح سبب می‌شود دختر و پسر از حاشیه‌های زندگی مشترک دور شوند و با داشتن حقوق برابر زندگی خوبی را آغاز کنند. 

به عنوان یک پژوهشگر علم حقوق پس از تحقیق و پژوهش در حوزه حقوق خانواده باید این نکته مهم را بگویم که هدف اصلی از تعیین شروط ضمن عقد نکاح فقط ایجاد حقوق مساوی و برابر بین دختر و پسر است و اصلا قرار نیست که مرد یا زن نسبت به دیگری حق اضافه‌تری داشته باشد یا بخواهد به واسطه تعیین شروط ضمن عقد باعث آزار و یا از بین بردن حق طرف مقابل خود شود.

در ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی قانونگذار ما به صراحت بیان می‌کند: «طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بکنند؛ مثل این که شرط شود هر گاه شوهر زن دیگر بگیرد یا در مدت معینی غایب شود یا ترک انفاق کند یا بر علیه حیات زن سوءقصد یا سوءرفتاری کند که زندگانی آن‌ها با یکدیگر غیرقابل تحمل شود، زن وکیل و وکیل در توکیل باشد که پس از اثبات تحقق شرط در محکمه و صدور حکم نهایی خود را مطلقه سازد.»

امروزه در جامعه ما مهمترین شروطی که در ضمن عقد نکاح تعیین می شود این شروط هستند:

۱. شرط وکالت در طلاق: اصلی ترین شرط ضمن عقد نکاح که این روزها مورد توجه تمام دختران در جامعه ما است همین شرط است که در عرف جامعه ما اکثرا به اشتباه می‌گویند زن حق طلاق را از مرد گرفته است، در صورتی که این مسله از منظر علم حقوق به این معنا است که مرد وکالتی به همسر خود می‌دهد تا همسر او هر موقع که بخواهد بتواند از او جدا شود؛ البته که دادن وکالت در طلاق به زن به این معنا نیست که مرد دیگر این حق را ندارد بلکه این حق را نمی‌توان از مرد ساقط کرد. این نکته را هم باید بدانید که وکالت در طلاق به صورت بلاعزل در دفاتر اسناد رسمی باید تنظیم شود تا مورد توجه دادگاه قرار بگیرد.  

۲. شرط حق تحصیل برای زن: در این شرط مرد به همسر خود این اجازه را می‌دهد که زن تا هر مقطعی و در هر کجا که خود زن بخواهد مخیر می‌سازد که برای ادامه تحصیل اقدام کند و زوج مانع ادامه تحصیل زوجه نمی‌شود.

۳. شرط حق اشتغال برای زن: در این شرط زوج به زوجه برای اشتغال به هر شغلی که تمایل داشته باشد اجازه می‌دهد که در هر کجا که شرایط ایجاب کند همسرش کار کند و مانع از اشتغال زوجه ی خود نمی‌شود. 

۴. شرط حق خروج از کشور برای زن: مطابق با قوانین موجود در کشور ما اگر دختری ازدواج کند برای خروج از کشور متاسفانه نیاز به اجازه کتبی از شوهرش دارد، این شرط یعنی این که زوج به زوجه خود وکالت بلاعزل می‌دهد که زوجه با همه اختیارات قانونی بدون اجازه مجدد از شوهر، زوجه از کشور برای مدتی که خودش مناسب می‌داند خارج شود. 

۵. شرط حق تعیین مسکن برای زن: این شرط می تواند زن را مختار سازد تا در تعیین مسکن مورد نظر خودش که می‌تواند همان محل سکونت قبل از ازدواج باشد و یا هر شهر دیگری که زن بخواهد می‌تواند برای سکونت خود انتخاب کند و مرد مانع این سکونت نشود.

۶. شرط حق تنصیف اموال و دارایی‌ها: این شرط بدین معنا است که کلیه اموال و دارایی‌هایی که زوجین پس از ازدواج به دست آورده‌اند و به شرط اینکه در هنگام طلاق هم موجود باشد تا نصف این اموال بین زوج و زوجه تقسیم می‌شود. به زبان ساده‌تر حق تنصیف دارایی‌ها یعنی زوج متعهد می‌شود که در هنگام طلاق از طرف مرد نیمی از دارایی‌های موجود خود را اعم از اموال منقول یا اموال غیرمنقول که طی مدت ازدواج به دست آورده‌اند به زوجه خود منتقل کند. 

البته این شرط را میتوان به صورت دو طرفه بین زن و مرد قرار داد یعنی هر کدام از طرفین در هنگام طلاق تا نصف اموال طرف مقابل را تملک کند، نکته مهمی که باید بگویم این است که در این خصوص اموالی که از طریق ارث به زن و مرد می‌رسد شامل تنصیف دارایی‌ها نمی‌شود.

در پایان هم باید بگویم که این مواردی که بیان شد از مهم‌ترین حقوقی است که دختران و پسران قبل از ازدواج باید به آن توجه کنند و بدانند که هدف و ماهیت ازدواج کردن و تشکیل خانواده رسیدن به آرامش و سعادت است و با مسائلی همچون تعیین مهریه سنگین، مراسم عروسی تجملی، تهیه جهیزیه لاکچری، مقایسه زندگی خود با دیگران، چشم و هم‌چشمی و... زندگی مشترک خود را وارد حاشیه نکنید و در زندگی مشترک خود با وفاداری، تعهد، از خودگذشتگی، صداقت، مسولیت پذیری، درک متقابل، دوست داشتن هم زندگی خوب و سالمی را بسازید. 

پژوهشگر علم حقوق