لزوم تحقق عدالت فضایی و کنترل سفرهای درون شهری در تهران

حمیدرضا صارمی در سومین جلسه کارگروه توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی (TOD) شهر تهران که به منظور بررسی و تبادل نظر درخصوص اقدامات انجام‌شده در مناطق ۲۲ گانه پایتخت با حضور نمایندگان شهرداری های مناطق و کارشناسان برگزار شد، در خصوص ضرورت اجرای (TOD) در شهر تهران، گفت: از سال ۱۳۳۷ که روزنامه اطلاعات در تیتری، مهمترین مشکل تهران را مسئله ترافیک عنوان کرد تا امروز همچنان موضوع حمل و نقل عمومی و ترافیک در صدر مشکلات پایتخت قرار دارد، تا جایی که درصد بالایی از شکایات ثبت شده مردم در سامانه ۱۳۷، مربوط به همین حوزه است و البته به تبع آن، مشکل آلودگی هوا دومین چالش پایتخت محسوب می شود.

وی ادامه داد: طی سه دهه گذشته، مدیریت های شهری، تلاش های زیادی را برای رفع این چالش داشته اند که از آن جمله می توان به ساخت اتوبان ها، پل ها، تقاطع های غیر همسطح، تعریف طرح های ترافیکی، ایجاد معابر، توسعه خدمات الکترونیک و ... اشاره کرد که این تلاش ها همچنان ادامه دارد.

معاون شهردار تهران با اشاره به اینکه روزانه ۱۹.۴ میلیون جابجایی با خودرو در شهر تهران انجام می شود، اظهارکرد: اکنون نسبت زمان تأخیر به زمان سفر ۳۸.۳ درصد است. بنابراین می توان گفت که اگر اقدامات و برنامه های انجام شده در این حوزه، موثر واقع شده بود، امروز با چالش ترافیک و مشکلات اجتماعی ناشی از آن مواجه نبودیم.

صارمی ادامه داد: نکته دیگری که باید در بحث کنترل ترافیک به آن توجه داشت، این است که نمی توان جمعیت شهر تهران را کاهش داد و روش های سلبی و ایجاد محدودیت در ساخت و ساز نیز که تاکنون اعمال شده، حاصلی جز افزایش فشار تقاضا برای مسکن و تورم بالا در این حوزه نداشته، تا جایی که دسترسی به مسکن را برای دهک های مختلف جامعه دشوار کرده است.

وی افزود: از طرفی ما در تهران بیش از ۱.۰۰۳ کیلومتر بزرگراه، ۱.۲۰۵ کیلومتر شریان های درجه یک و دو و ۲.۰۱۰ کیلومتر خیابان فرعی داریم که اگر قرار بود با گسترش آن ها، مشکل ترافیک حل شود، اکنون مسئله اصلی مدیریت شهری، مقابله با چالش های ترافیکی نبود.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران با تأکید بر اینکه توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی TOD یکی از تجربیات موفق در دنیا برای حل چالش ترافیک شهرها است، گفت: این طرح مبتنی بر بهره مندی حداکثری از ظرفیت ایستگاه های حمل و نقل عمومی پرسرعت شامل مترو و BRT است، یعنی اگر محل سکونت شهروندان در نزدیکی ایستگاه های این خطوط قرار گیرند و استفاده از حمل و نقل عمومی موجب کاهش زمان سفرهای درون شهری شود، قاعدتاً افراد ترجیح می دهند به جای استفاده از خودروی شخصی، از این سیستم برای تردد در سطح شهر استفاده کنند. بنابراین باید برنامه ریزی برای شهر به نحوی باشد که محل زندگی شهروندان، در نزدیکی یک ایستگاه حمل و نقل عمومی پر سرعت قرار داشته باشد.

وی با بیان اینکه TOD بدون وجود ایستگاه های حمل و نقل عمومی پرسرعت معنا پیدا نمی کند، اظهار داشت: نکته قابل توجه این که هدف طرح مذکور، صرفاً محدوده های سکونتی نیست بلکه محدوده های خدماتی را نیز در بر می گیرد. با توجه به اینکه ۱۷.۴ درصد سفرها در شهر تهران، آموزشی و حدود ۴۳.۴ درصد مربوط به اشتغال است، اگر بتوانیم این دو نوع سفر را مدیریت کنیم، مشکل ترافیک پایتخت را حل کرده ایم و یکی از راهکارهای مدیریتی، استقرار کاربری های آموزشی و خدماتی در محدوده ایستگاه های مترو و BRT است.

صارمی اضافه کرد: TOD به دنبال ایجاد مناطق پیاده محور خودکفا است، به این معنا که در مرحله اول برای کاهش سفرها، در اطراف ایستگاه های مترو یا BRT یک محله خودکفا ایجاد و تمام خدمات مورد نیاز شهروندان در آنجا تأمین می‌شود تا تمام سفرها در آنجا به صورت پیاده صورت گیرد. در مرحله دوم، اگر قرار باشد، بخشی از خدمات در مناطق دیگر مستقر شوند، این خدمات باید در اطراف ایستگاه های مترو یا BRT باشد تا به راحتی بتوان برای دریافت خدمات از یک ایستگاه به ایستگاه دیگر تردد کرد. بدین ترتیب عدالت فضایی درشهر تهران محقق می شود و سفرهای درون شهری ر ا نیز می توان کنترل کرد.

رئیس کارگروه توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی توضیح داد: نظام طرح تفصیلی و برنامه ریزی در شهر تهران، عمده تراکم ها را مبتنی بر بزرگراه ها اعطا کرده و همین موضوع منجر به قفل شدن بزرگراه و خیابان ها شده است، چراکه ساکنین آن محدوده ها به دلیل عدم دسترسی آسان به ایستگاه های حمل و نقل، ترجیح می دهند برای تردد در سطح شهر از خودروی شخصی استفاده کنند، در حالی­که اگر این تراکم به سمت ایستگاه های مترو و BRT برود، شهروندان برای استفاده از وسایل حمل و نقل ترغیب می شوند.

صارمی ادامه داد: به لحاظ علمی،TOD برای شهر تهران، یک ضرورت است و باید در این حوزه از تجارب طرح های توسعه شهری نیز استفاده کرد و اکنون که موعد بازنگری طرح تفصیلی فرا رسیده، لازم است که طرح تفصیلی شهر تهران با رویکرد توسعه مبتنی بر حمل ونقل همگانی بازنگری شود، البته این مدل باید بومی سازی شود تا طبق قوانین، اسناد، زمینه و هویت شهر ما تدوین و اجرا شود.

وی تصریح کرد: برخی گمان می‌کنند که در این طرح قرار است، به تراکم شهر افزوده شود؛ اما این تصور اشتباه است، چراکه ما در اجرای این طرح، صرفاً جابجایی تراکم انجام می دهیم. بنابراین در TOD، نه تراکم فروشی و نه بلند مرتبه سازی در کار نیست. ما می توانیم بارگذاری تراکم را در قسمت هایی از شهر که دسترسی به مترو و سایر وسایل حمل و نقل عمومی آسان نیست، کم کنیم و آن تراکم را به بخش هایی که قرار استTOD در آنجا اجرایی شود، انتقال دهیم.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران با بیان اینکه یکی دیگر از اهداف توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی، محله محوری و ایجاد نشاط و سرزندگی در شهر است، اظهارکرد: توجه به کاربری زمین در اجرای این طرح از اهمیت بالایی برخوردار است و حتماً باید تأمین سرانه‌های خدماتی در آن، مورد توجه قرار گیرد تا به این ترتیب رشد شهری نیز کنترل شود.

رئیس کارگروه توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی درخصوص اقداماتی که تاکنون برای اجرایی کردن این طرح انجام شده است، گفت: از ۶ ماه پیش تاکنون که کارگروه مربوطه تشکیل شده، اسناد موجود در این حوزه دسته بندی و جمع بندی شده است و در حال حاضر،کار در دو حوزه پیش می رود، یکی حوزه تهیه طرح موضوعی که مربوط به تهیه سند راهبردی TOD برای شهر تهران است که اکنون در مرحله فراخوان قرار دارد و دیگری تهیه اسناد موضعی طرح است که با کمک شهرداری های مناطق و بر اساس یکسری شاخص های اعلامی، ایستگاه هایی که زمینه لازم برای اجرای طرح را دارند، شناسایی می شوند و یکی یکی در کارگروه، مورد بررسی و تصویب قرار می‌گیرند و به مناطق برای انجام مطالعات لازم ابلاغ می شوند.

وی با بیان اینکه TOD مهم ترین کلان پروژه این دوره مدیریت شهری تهران در حوزه کالبدی شهر است، افزود: تهیه دو سند موضعی و موضوعی توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی، براساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری و برنامه پنجم توسعه شهر تهران برای شهرداری تهران الزام شده است.